Układ nerwowy
Uzależnienia
„Kontroluję to, co robię. W każdej chwili mogę przestać, ale robię to, bo sprawia mi przyjemność.” W taki sposób myślą ludzie uzależnieni, niezdolni do rezygnacji z zażywania substancji lub wykonywania czynności, które pozwalają zapomnieć o codziennych trudnościach. UzależnieniaUzależnienia zaczynają się niewinnie: jeden kieliszek, jeden papieros, jeszcze godzinka przy komputerze.
Człowiek może się uzależnić od wielu substancji i czynności
Człowiek od wieków używa różnych substancji chemicznych, tzw. używekużywek, które wpływają na jego nastrój, samopoczucie i postrzeganie rzeczywistości. Są wśród nich zarówno substancje powszechnie stosowane i akceptowane, np. kofeina zawarta w kawie czy teina – składnik herbaty, jak i substancje szkodliwe, np. nikotyna. Do niebezpiecznych substancji zaliczany jest również alkoholalkohol oraz środki, których zażywanie jest zabronione. Do tych ostatnich należą substancje trwale wpływające na zdrowie: dopalacze, leki stosowane niezgodnie z zaleceniami, narkotykinarkotyki.
Człowiek może się uzależnić także od powtarzanych stale czynności, np. jedzenia słodyczy, żucia gumy, robienia zakupów, gier hazardowych, oglądania telewizji, gier komputerowych czy korzystania z telefonu komórkowego. Uzależnienie jest chorobą przewlekłą.
Galeria grafik obrazujących różne rodzaje uzależnień
Uzależnienie wywołuje nieodpartą chęć zażywania określonych środków bądź wykonywania określonych czynności. Wyróżnia się uzależnienie psychiczne i fizyczne.
Uzależnienie psychiczne polega na stałym myśleniu o zażywaniu i zdobywaniu danej substancji. Równocześnie słabnie zainteresowanie innymi aspektami życia. Uzależnienie psychiczne pozostaje na całe życie, więc powrót do nałogu jest zawsze możliwy nawet u ludzi, którzy są abstynentamiabstynentami od wielu lat.
Uzależnienie fizjologiczne wynika z przystosowania się organizmu do działania przy określonym poziomie danej substancji. Obniżenie tego poziomu prowadzi do licznych dolegliwości zwanych zespołem odstawienia.
Skutki uzależnienia mogą być niebezpieczne dla zdrowia i nieść liczne ograniczenia w codziennym życiu.
Narkotyki
Narkotyki są niebezpiecznymi środkami uzależniającymi. Zażywane regularnie prowadzą do silnego uzależnienia fizjologicznego i psychicznego nazywanego narkomaniąnarkomanią. Środkami o działaniu narkotycznym są różne substancje pochodzenia roślinnego oraz otrzymywane sztucznie (syntetycznie).
W zależności od rodzaju, narkotyki mogą powodować nienaturalny stan pobudzenia, omamy i halucynacje lub obniżać aktywność organizmu. PrzedawkowaniePrzedawkowanie narkotyku może prowadzić do śmierci. Ponadto, częste wśród narkomanów używanie tych samych igieł i strzykawek do aplikacji substancji odurzających sprzyja przenoszeniu wirusa HIV oraz wirusów wywołujących zapalenie wątroby typu B i C.
Nie wierz zapewnieniom, że przy pierwszym kontakcie z narkotykiem nie można się uzależnić! Takie kłamstwa mówią często osoby, którym zależy na tym, żeby sprzedać ci narkotyk. Już po pierwszym zażyciu narkotyku może pojawić się uzależnienie psychiczne, które objawia się trudną do opanowania chęcią wzięcia następnej dawki.
Nigdy nie zażywaj żadnych substancji, co do których nie masz pewności, skąd pochodzą i jakie mają właściwości.
Galeria przedstawia wpływ wybranych narkotyków na organizm
Narkotyki zawarte są także w tzw. dopalaczach. Są to środki uzależniające, które zawierają substancje psychoaktywne, czyli zmieniające funkcjonowanie układu nerwowego. Składają się one zwykle z substancji, których wpływ na organizm nie został jeszcze poznany, w związku z czym nieznany jest także sposób leczenia osób zatrutych nimi, ani sposób terapii wywołanego przez nie nałogu.
Jeśli po zażyciu dopalacza pojawiło się złe samopoczucie, trzeba natychmiast zgłosić się do lekarza. Liczy się każda minuta.
Producenci dopalaczy dodają do nich m.in. drobno mielone szkło. Uszkadza ono błony śluzowe, przez co zwiększa się wchłanianie narkotyku do organizmu.
Alkohol
Alkohol jest jedną z najbardziej popularnych używek o działaniu odurzającym.
Regularne spożywanie alkoholu może się przerodzić w alkoholizmalkoholizm – uzależnienie trudne do opanowania. Alkoholizm prowadzi do różnych chorób wątroby, ponieważ narząd ten neutralizuje alkohol. Najpoważniejsza z tych chorób to marskość wątroby. Alkohol powoduje również uszkodzenie żołądka, przełyku i krtani.
Stężenie alkoholu we krwi określa się w promilach (‰). 1 promil alkoholu we krwi oznacza obecność 100 mg tej substancji w 1 l krwi.
Alkoholizm jest chorobą społeczną – przynosi szkody nie tylko alkoholikom, ale także ich rodzinom oraz całemu społeczeństwu.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Df1521Q88
Alkohol wypijany przez ciężarną przenika przez łożysko, powodując uszkodzenie płodu. Całość objawów nazywana jest płodowym zespołem alkoholowym – FAS (z ang. fetal alcohol syndrome[wym. fital alkohol syndrom]). Dzieci z tym syndromem rodzą się z niższą masą ciała, mają charakterystyczny wygląd twarzy i anomalie w budowie narządów wewnętrznych. W wieku szkolnym zwykle mają trudności w nauce oraz wykazują zaburzenia zachowania. Są nadpobudliwe, zamknięte w sobie, często mają trudności w nauce oraz skłonność do popadania w nałóg alkoholowy.
Nikotyna
Nikotyna jest substancją zawartą w liściach i korzeniach tytoniu. Wywołuje silne uzależnienie. Pod wpływem nikotyny mózg produkuje substancje wpływające na emocje. Pobudzają one organizm i wywołują uczucie przyjemności.
Regularnie przyjmowana nikotyna działa szkodliwie na układ krążenia. Zwiększa częstość uderzeń serca i zwęża tętnice. Powoduje to wzrost ciśnienia krwi, co może skutkować chorobą serca i innych narządów.
Dym tytoniowy oprócz nikotyny zawiera wiele substancji toksycznych i rakotwórczych. Są nimi tlenek węgla – trujący gaz utrudniający transport tlenu do komórek oraz substancje smoliste powodujące powstawanie nowotworów złośliwych – raka płuca, jamy ustnej, gardła, pęcherza moczowego, przełyku, żołądka, trzustki.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Df1521Q88
Palenie tytoniu w przypadku kobiet w ciąży zmniejsza ilość krwi docierającej do płodu z łożyska. Płód otrzymuje przez to mniej składników pokarmowych i tlenu, co spowalnia jego rozwój. Dzieci palących matek często rodzą się za wcześnie i mają mniejszą masę ciała niż średnia masa urodzeniowa. W okresie dzieciństwa częściej występują u nich zaburzenia oddychania, częściej również zapadają na astmę.
Bardzo popularne, szczególnie wśród młodych dorosłych i młodzieży, są papierosy elektroniczne (e‑papierosy). Złożony skład chemiczny płynów zawartych w e‑papierosach wiąże się z wysokim ryzykiem ich toksyczności. Liczne badania wskazują, że nawet uznawane za bezpieczne substancje, takie jak gliceryna i glikol propylenowy, po podgrzaniu działają toksycznie na organizm. Nikotyna zawarta w e‑papierosach, podobnie jak w przypadku klasycznych papierosów, zwiększa ryzyko chorób sercowo‑naczyniowych oraz układu oddechowego.
Nie wiadomo, kiedy zaczęto uprawiać tytoń, ale istnieje przypuszczenie, że pierwsi zajmowali się tym rdzenni Amerykanie, którzy zapoczątkowali również palenie tytoniu. Do Europy tytoń przywędrował z Krzysztofem Kolumbem w XV wieku. Nazwa „nikotyna” pochodzi od nazwiska francuskiego ambasadora w Lizbonie – Jeana Nicota, który wprowadził tę używkę jako lek na dwór królewski w Paryżu.
Kofeina
Kofeina jest substancją chemiczną występującą w liściach, ziarnach i owocach wielu gatunków roślin. Niewielkie ilości kofeiny występujące w kawie i herbacie (teina) działają pobudzająco. Kofeina spożyta w nadmiarze powoduje również bóle głowy i trudności z zaśnięciem, a także spłyca sen.
Szczególnie niebezpieczne są zawierające duże ilości kofeiny napoje energetyczne (popularnie nazywane energetykami). Dowiedziono, że mogą one zaburzać rozwój układu nerwowego u dzieci i młodzieży. Trzeba też pamiętać, że nawet jedna puszka stwarza ryzyko zawału serca niezależnie od wieku. Dlatego energetyki w ogóle nie powinny być przez nich spożywane.
Przy zachowaniu zdrowego rozsądku i umiarkowania można natomiast bez obawy pić herbatę czy kawę.
Uzależnienie od leków
Łatwy dostęp do leków i suplementówsuplementów diety oraz swojego rodzaju moda na ich zażywanie sprawia, że zamiast rozwiązywać swoje problemy zdrowotne czy życiowe, sięgamy po tabletki. Szczególnie popularne są leki uspokajające i nasenne, środki dopingujące i przeciwbólowe. Chętnie spożywane są również syntetyczne witaminy i suplementy diety oraz środki przeczyszczające czy produkty reklamowane jako te, które ułatwiają odchudzanie.
Środki dopingujące to stosowane bez wskazań medycznych środki farmakologiczne, które zwiększają sprawność organizmu. Przykładem jest męski hormon płciowy - testosteron - i jego pochodne. Hormony te, zwane anabolikami, pobudzają syntezę białek i hamują ich rozkład, prowadząc do wzrostu masy i siły mięśniowej. Z drugiej strony, stosowanie anabolików ma wiele poważnych następstw, takich jak wyniszczenie organizmu, ryzyko zawału serca lub udaru mózgu.
Niebezpieczne są również narkotyczne środki przeciwbólowe (takie jak morfina i heroina) oraz środki pobudzające (stymulanty): kofeina, kokaina, efedryna czy amfetamina. Wpływają one na układ nerwowy, znosząc zmęczenie i poprawiając koncentrację. Do ich działań niepożądanych należą nadciśnienie i przyspieszona akcja serca, grożące m.in. udarem mózgu.
Nierozsądne zażywanie leków bez konsultacji z lekarzem może prowadzić do takich komplikacji zdrowotnych, jak uszkodzenie żołądka, nerek i wątroby. Ceną za taką lekkomyślność może być również lekomania. Uzależnienie od farmaceutyków jest tak samo poważną chorobą, jak uzależnienie od alkoholu czy narkotyków.
Zastanów się, czy nie stosujesz leków pochopnie i w nadmiarze.
Odszukaj w Internecie ulotkę dla pacjenta jednego z popularnych leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. Przeczytaj uważnie informacje dotyczące tego leku i odpowiedz na poniższe pytania.
Czy wszystkie osoby mogą swobodnie zażywać ten lek? Kto powinien zachować ostrożność?
Jakie mogą być skutki uboczne zażywania tego leku?
Jakie mogą być skutki przedawkowania tego leku?
Coraz częściej notowane są przestępstwa popełniane za pomocą tzw. pigułek gwałtu (z ang. date rape drugs [wym. dejt rejp drags]), środków ograniczających świadomość. Pod ich wpływem, ofiara traci kontrolę nad swoim ciałem i umysłem, staje się senna, półprzytomna. Substancja utrzymuje się w organizmie przez kilkanaście godzin, później jest niemożliwa do wykrycia.
Profilaktyka uzależnień
Osoby uzależnione zwykle nie są w stanie same zerwać z nałogiem ze względu na dotkliwe, a nawet niebezpieczne dla zdrowia objawy odstawienia, czyli abstynencji. Dlatego uzależnieni wymagają nie tylko pomocy medycznej, ale przede wszystkim wsparcia psychologicznego. Leczenie nałogów jest trudne ze względu na nawroty spowodowane zmianami w mózgu wynikającymi z brania używek. Dlatego najlepiej nigdy nie rozpoczynać eksperymentowania ze środkami uzależniającymi i konsekwentnie odmawiać ich zażycia.
Jeśli ktoś proponuje ci zapalenie papierosa lub namawia do zażycia innych środków uzależniających, nie obawiaj się odrzucić propozycję, nawet za cenę utraty akceptacji rówieśników!
W skutecznym odmawianiu pomaga asertywność, czyli umiejętność wyrażania własnego zdania. Zachowania asertywne są łatwiejsze, kiedy wiemy, czego tak naprawdę chcemy i jakie są nasze życiowe cele.
Pamiętaj, że zawsze masz prawo do odmowy. Stanowczo wyraź swoją odmowę, mówiąc: NIE!
. Mów mocnym, zdecydowanym głosem. Podaj jasną informację, co zamierzasz zrobić, używając jednego ze zwrotów:
wolę...
chcę...
wybieram...
zamierzam...
jest dla mnie ważne...
Osoby uzależnione od narkotyków lub zagrożone narkomanią mogą się zwrócić do Poradni Profilaktyki i Terapii Uzależnień MONAR na terenie całego kraju. Przyjmują tam psycholodzy, lekarze psychiatrzy, a także prawnicy i pracownicy socjalni. Można także skorzystać z telefonu zaufania. Placówki MONAR oferują programy edukacyjne i terapeutyczne dla osób uzależnionych i ich rodzin. Ich pracownicy mogą także, jeśli zajdzie taka konieczność, wystawić skierowanie do oddziału szpitalnego specjalizującego się w odtruwaniu.
Uzależnienia XXI wieku
Dynamiczny rozwój technologii spowodował pojawienie się uzależnień od Internetu, gier komputerowych, telefonu komórkowego. Uzależnienie zaburza funkcjonowanie w codziennym życiu.
Uzależnienie od Internetu objawia się potrzebą stałego korzystania z jego zasobów i bycia w sieci (online). Aktywność w Internecie często powoduje niemożność oderwania się od komputera i prowadzi do utraty kontaktu z rzeczywistością i ograniczenia relacji społecznych.
Uzależnienie od telefonu komórkowego, czyli fonoholizm, polega na nieustannej korespondencji za pomocą komunikatorów i prowadzeniu długich rozmów, robieniu zdjęć i nagrywaniu filmów, a także na korzystaniu z gier, w które są wyposażone aparaty telefoniczne.
Uzależnienia związane z rozwojem nowych technologii przypominają te związane z uzależnieniem od narkotyków, alkoholu czy leków. Mogą doprowadzać do osłabienia więzi z rodziną i rówieśnikami, izolacji od otoczenia. W Polsce i na świecie powstają ośrodki pomocy dla uzależnionych internautów i użytkowników telefonów komórkowych.
Fazy | Charakterystyczne zachowanie |
eksperymentowanie | fascynacja zasobami Internetu i jego możliwościami |
pojawienie się potrzeby coraz częstszego przebywania w sieci | |
korzystanie okazjonalne | pojawienie się przekonania, że korzystanie z Internetu łagodzi stres, daje uczucie ulgi i swobody |
wyszukiwanie okazji do jak najczęstszego korzystania z Internetu | |
korzystanie regularne, niezwiązane z pracą ani nauką | rezygnacja z codziennych kontaktów ze znajomymi na rzecz wirtualnych „przyjaźni” |
zaniedbywanie obowiązków i wyglądu zewnętrznego | |
uzależnienie | negatywne emocje, wybuchy złości w razie braku połączenia z Internetem |
pojawienie się przekonania, że jedynym światem wartym uwagi jest świat wirtualny |
Korzystanie z serwisów społecznościowych stało się tak częste, że psycholodzy wyróżnili dla niego odrębny rodzaj uzależnienia. Odkryto, że ludzie niepewni, nieśmiali, o niskim poczuciu wartości chętniej korzystają z serwisów niż osoby niewykazujące tych cech. Ponadto osoby ambitne i dobrze zorganizowane są w mniejszym stopniu narażone na uzależnienie. Wyniki badań wskazują również, że od mediów społecznościowych częściej uzależniają się kobiety niż mężczyźni.
To ważne!
Uzależnienie jest nieodpartą potrzebą przyjmowania określonego środka uzależniającego w celu doznania przyjemności lub usunięcia przykrych objawów jego braku.
Uzależnienie psychiczne polega na stałym myśleniu o zażywaniu i zdobywaniu danej substancji, a uzależnienie fizyczne polega na przystosowaniu się organizmu do działania przy określonym poziomie danej substancji, którego obniżenie prowadzi do licznych dolegliwości zwanych zespołem odstawienia.
Narkotyki mogą powodować silne halucynacje i nienaturalny stan pobudzenia lub obniżać aktywność. Ponadto narkotyki trwale uszkadzają mózg.
Do narkotyków zalicza się dopalacze, które zmieniają nastrój i zachowanie człowieka. Mogą powodować uczucie niepokoju, bóle głowy, dezorientację, silne halucynacje i urojenia, a nawet ataki szału.
Alkohol wydłuża czas reakcji na bodźce i sprzyja ryzykownym zachowaniom.
Palenie papierosów (w tym e‑papierosów) może prowadzić do raka płuc, krtani, gardła, pęcherza moczowego oraz poważnych schorzeń układu krwionośnego.
Środki dopingujące zwiększają wydolność fizyczną, prowadzą do wzrostu masy i siły mięśniowej. Przyjmowanie ich wiąże się z wyniszczaniem organizmu, ryzykiem zawału serca lub udaru mózgu.
Na pożegnanie
Obsesyjne poszukiwanie środka uzależniającego, usprawiedliwianie się koniecznością jego zażycia, pobudzenie i potrzeba zażywania coraz większych dawek to objawy 1. uzależnienia fizycznego, 2. uzależnienia psychicznego, 3. uzależnienia fizycznego, 4. uzależnienia psychicznego.
Wyobraź sobie, że ktoś namawia cię do zażycia środka uzależniającego. Wskaż odpowiedź asertywną, której należałoby udzielić w takiej sytuacji.
- Nie, dziękuję. To jest wbrew moim zasadom.
- Nie, dziękuję. Moja mama tego nie akceptuje.
- Oj, może lepiej nie zaczynać, bo to może źle się skończyć? Czy to bezpieczny środek?
- No dobrze, ale tylko ten jeden raz!
Zaznacz zdania, które zawierają prawdziwe informacje.
- Lekomania to nawyk zażywania leków przeciwbólowych w sytuacjach koniecznych.
- Kofeina jest substancją słabo uzależniającą, więc herbatę, kawę i inne napoje można pić bez ograniczeń i obaw o zdrowie.
- Substancje chemiczne zawarte w narkotykach wpływają na mózg, powodując zmiany w nastroju i zachowaniu człowieka.
- Alkoholizm jest chorobą społeczną, wyrządzającą szkody nie tylko osobom uzależnionym od alkoholu, ale i ich rodzinom oraz całemu społeczeństwu.
Stwórz wypunktowaną listę przyczyn i skutków uzależnień od substancji chemicznych.
Ułóż zestaw 5 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o uzależnieniach. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
Za Tobą moduł o układzie nerwowym. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.