Wielkie odkrycia geograficzne
Dlaczego Europejczycy postanowili wyruszyć na dalekie wyprawy?
Portugalscy i hiszpańscy kupcy pragnęli znaleźć nową drogę do Indii i Krajów Wschodu, aby sprowadzać stamtąd tanio towary poszukiwane w Europie. Szczególnie byli zainteresowani szlakami morskimi, ponieważ lądowe szlaki handlowe stały się drogie i niebezpieczne. Opanowali je Turcy, którzy nakładali wysokie opłaty na przewożone towary.
Dzięki kupcom i podróżnikom wiedza geograficzna Europejczyków stawała się coraz bardziej rozległa. Opowieści o dalekich krajach pobudzały ich wyobraźnię. Wyobrażano sobie, że nieznane lądy pełne są złota i srebra, a każdy, kto do nich dopłynie, zostanie bogaczem. Na początku XV wieku Portugalczycy wyprawiali się do wybrzeży Afryki, z której sprowadzali kość słoniową i złoto. Dalekomorskie wyprawy były więc okazją do zdobycia sławy i majątku.
Oto fragment listu napisanego pod koniec XV wieku przez jednego z władców indyjskich do króla portugalskiego. Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Relacja z wyprawy Vasco da Gamy do Indii„Szlachcic z waszego dworu przybył do mojego kraju, czemu jestem rad. W moim kraju jest dużo cynamonu, goździków, imbiru, pieprzu i drogich kamieni. Z twojego kraju chciałbym dostać złoto, srebro, korale i szkarłat [czerwony barwnik]”.
Alvaro Velho, Relacja z wyprawy Vasco da Gamy do Indii, oprac. Stefan Kieniewicz, Gdańsk 1996, s. 50.
Wskaż, czego poszukiwali Europejczycy w Indiach. Czego oczekiwali mieszkańcy Indii w zamian?
Goździki, Srebro, Szkarłat, Cynamon, Korale, Złoto, Pieprz, Imbir
| Czego poszukiwali Europejczycy? | |
|---|---|
| Czego chcieli mieszkańcy Indii od Europejczyków? |
Rozwój techniki morskiej
Bez nowoczesnych wynalazków dalekie podróże morskie nie byłyby możliwe. W XV wieku w pojawiły się nowe konstrukcje statków – karawele i karaki, coraz dokładniejsze mapy oraz przyrządy nawigacyjne, pozwalające określić położenie na morzu, prędkość i kierunek żeglugi. Dzięki temu żeglarze mogli bezpiecznie oddalać się od brzegu.
Karawela to nowy rodzaj statku skonstruowany w XV wieku. Miał trzy maszty, był napędzany żaglami, a nie za pomocą wioseł, jak używane dotąd statki. Dwa z żagli były prostokątne, a trzeci trójkątny. Statki te były zwrotne, mogły też zabrać dużo towarów. Załoga karaweli liczyła około 30–50 osób. Statek znakomicie nadawał się do dalekich podróży morskich.
Przyrządy nawigacyjne
Busola to przyrząd z igłą magnetyczną, która wskazuje północ. Dzięki niej żeglarze wiedzieli, w jakim płyną kierunku.
Kwadrant to urządzenie do określania położenia okrętu względem gwiazd i określania szerokości geograficznej.
Aby ustalić położenie statku na pełnym morzu, trzeba umieć określić jego prędkość. Służył do tego log. Była to trójkątna deska, do każdego jej rogu przymocowano trzy końce rozplecionej liny. Reszta liny, na której w równej odległości zawiązane były węzły, nawinięta była na bęben. Gdy deskę wyrzucano za rufę (tył) statku, opór wody sprawiał, że bęben zaczynał się kręcić i lina się rozwijała. Liczono wówczas, ile liny z węzłami rozwinie się w określonym czasie (czas mierzono za pomocą klepsydry). Prędkość okrętu liczono w węzłach. Tradycja liczenia prędkości poruszania się po morzu w węzłach przetrwała do dzisiaj (1 węzeł morski = 1 mila morska na godzinę; 1 mila morska to 1852 metra).
W poszukiwaniu morskiej drogi do Indii
W XV wieku żeglarze z Europy wypływali coraz dalej na otwarty ocean. Przodowali w tym Portugalczycy, których do wypraw zachęcał książę Henryk Żeglarz. Celem odkrywców było znalezienie drogi morskiej do Indii. Przez wiele lat portugalskie statki pływały na południe wzdłuż wybrzeży Afryki, odkrywając nowe lądy i szukając drogi do Indii. W 1488 roku żeglarz Bartolomeu Diaz dopłynął do końca kontynentu afrykańskiego i udowodnił, że można dotrzeć drogą morską do Indii.
Krzysztof Kolumb
Morskich sukcesów Portugalczykom pozazdrościli Hiszpanie, którzy też marzyli o dopłynięciu do Indii. Hiszpańska królowa Izabela wraz z mężem Ferdynandem zgodzili się częściowo sfinansować wyprawę włoskiego żeglarza Krzysztofa Kolumba, który obiecał znaleźć inną, krótszą niż portugalska, drogę do Indii. Kolumb był przekonany, że Ziemia jest okrągła. Postanowił więc skierować się na zachód przez Ocean Atlantycki i dotrzeć do Indii od drugiej strony. Zdaniem Kolumba do Indii można było dopłynąć w kilka tygodni, podczas gdy podróż wokół Afryki trwała około roku.
Na obrazie z XIX wieku Krzysztof Kolumb przekonuje królową i króla Hiszpanii, by wydali zgodę na wyprawę i przekazali mu statki z załogą. Królewska para miała jednak wątpliwości, czy poprzeć wyprawę Kolumba.
Wskaż na obrazie parę królewską.
Opisz scenę przedstawioną na obrazie.
Jakie konsekwencje mogła mieć decyzja Ferdynanda i Izabeli w sprawie propozycji Kolumba?
| Zgoda na podróż | Brak zgody na podróż | |
| wydatki na statki i załogę | □ | □ |
| utracona szansa na dopłynięcie do nowych lądów | □ | □ |
| zgoda na wygórowane żądania Kolumba, który chciał dużego wynagrodzenia za rejs | □ | □ |
| brak ryzyka utraty statków i załóg | □ | □ |
| konflikt z Portugalią, która uważała Ocean Atlantycki za swój obszar | □ | □ |
Jakie konsekwencje mogła mieć decyzja Ferdynanda i Izabeli w sprawie propozycji Kolumba?
| Kolumb dopływa do nowego lądu | Kolumb nie dopływa do nowego lądu | |
| odkrycie krótszej i tańszej drogi morskiej do Indii | □ | □ |
| wielkie wzbogacenie się Hiszpanii | □ | □ |
| utrata kilku statków i załóg | □ | □ |
| wyprzedzenie Portugalii w wyścigu morskim | □ | □ |
| zakładanie kolonii na nowych lądach | □ | □ |
| wzrost potęgi Hiszpanii | □ | □ |
| pogodzenie się z dominacją Portugalii na morzach | □ | □ |
Krzysztof Kolumb
żeglarz pochodzący prawdopodobnie z Genui. Mieszkał w Portugalii, gdzie wpadł na pomysł dotarcia do Indii, płynąc w przeciwnym kierunku – na zachód. Gdy Portugalczycy odmówili finansowania wyprawy, Kolumb przeniósł się do Hiszpanii i tam zyskał poparcie królowej Izabeli. Otrzymał trzy statki: „Santa Maria”, „Nina” i „Pinta”, z którymi w 1492 roku dopłynął do wysp u wybrzeży Ameryki. Podczas kolejnych trzech podróży odkrył wiele wysp, a także wybrzeża Ameryki Południowej i Środkowej.
Krzysztof Kolumb odkrywa nowy ląd
W 1492 roku wyprawa Kolumba, złożona z trzech okrętów, wypłynęła z Las Palmas, hiszpańskiego portu położonego na Wyspach Kanaryjskich, i wyruszyła na zachód przez Ocean Atlantycki. Po dwóch miesiącach żeglugi żeglarzom udało się dotrzeć do nieznanego lądu, którą była wyspa Ameryki Środkowej San Salvador (czyli Święty Zbawiciel). Następnie dopłynął do wysp Kuba i Hispaniola (Haiti). Kolumb był przekonany, że dopłynął do Indii, dlatego napotkanych tubylców (mieszkańców tych ziem) nazwał Indianami. Wielki żeglarz zorganizował jeszcze trzy inne wyprawy, podczas których odkrywał nowe zakątki Ameryki. Dopiero po latach okazało się, że Kolumb ze swoimi towarzyszami dopłynął nie do Indii, lecz do nowego, nieznanego w Europie kontynentu, który nazwano Ameryką.
Amerykę nazwano Nowym Światem, w odróżnieniu od Starego Świata, czyli Europy, Azji i Afryki.
Przyjrzyj się mapie, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Zaznacz zdania prawdziwe i fałszywe.
Kolumb płynął przez Ocean Indyjski., Kolumb wyruszył z Hiszpanii., Kolumb płynął na zachód., Podczas pierwszej podróży Kolumb dotarł do wysp w pobliżu kontynentu amerykańskiego
| PRAWDA | |
|---|---|
| FAŁSZ |
Nazwa „Ameryka” pochodzi od imienia włoskiego podróżnika Ameriga Vespucciego (czytaj: Wespuczcziego), który podróżował po kontynencie amerykańskim kilka lat po jego odkryciu. Doszedł do wniosku, że kontynent ten to nie Indie, jak sądził Krzysztof Kolumb. Opis nowej ziemi sporządzony przez Ameriga Vespucciego był tak popularny, że nowy ląd został nazwany Ameryką.
Przeczytaj fragment listu Krzysztofa Kolumba z pierwszej podróży w 1492 roku, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Listy o odkryciu AmerykiW przeciągu 33 dni dopłynąłem z Wysp Kanaryjskich do Indii, z flotą, jaką powierzyli mi najmiłościwiej panujący Król i Królowa [Ferdynand i Izabela]. Znalazłem wielką obfitość wysp zamieszkanych przez niezliczone rzesze ludzi. Wszystkie je zająłem w imieniu Ich Wysokości. Obwieściłem to przy rozwiniętym sztandarze, a nikt się nie sprzeciwił.
Listy o odkryciu Ameryki, wybór Jan Kieniewicz, Gdańśk 1995.
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
Kolumb uważał, że właścicielem odkrytych wysp są król i królowa hiszpańska., Kolumb wypłynął w rejs z Wysp Kanaryjskich., Podróż Kolumba trwała krócej niż miesiąc., Wyspy odkryte przez Kolumba były bezludne., Europejczycy, odkrywając nowe lądy zamieszkane przez ludność pogańską, uważali, że stają się ich właścicielami., Kolumb odkrył bardzo dużo wysp.
| PRAWDA | |
|---|---|
| FAŁSZ |
Odkrycie drogi morskiej do Indii
Pod koniec XV wieku portugalski żeglarz Vasco da Gama (czytaj: Wasko da Gama), płynąc wzdłuż wybrzeży Afryki, dotarł do Kalikatu w Indiach.
Przyjrzyj się mapie, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
Vasco da Gama dotarł do Przylądka Dobrej Nadziei na południu Afryki., Na mapie została pokazana trasa wyprawy Vasco da Gamy., Vasco da Gama najpierw przypłynął do Indii, a potem opłynął Afrykę., Statek Vasco da Gamy dopłynął do Indii.
| PRAWDA | |
|---|---|
| FAŁSZ |
Aby opłynąć Afrykę, Vasco da Gama kierował się na...
- południe.
- wschód.
- północ.
- zachód.
Ziemia jest rzeczywiście kulą!
W 1519 roku Hiszpania zorganizowała wielką wyprawę, której dowódcą został doświadczony żeglarz Ferdynand Magellan. Na czele pięciu okrętów wyruszył z Hiszpanii w kierunku Ameryki, okrążył ją i wpłynął na Ocean Spokojny. Po wielomiesięcznej podróży przez Pacyfik dotarł do Azji. Tam zginął podczas bitwy z mieszkańcami Filipin. Reszta żeglarzy popłynęła dalej i przez Ocean Indyjski dotarła do Afryki, a po jej okrążeniu w 1522 roku, po trzech latach żeglugi, wróciła do Hiszpanii. Europejczycy przekonali się ostatecznie, że Ziemia nie jest płaska, lecz ma kształt kuli i można ją okrążyć.
Przyjrzyj się mapie, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Ułóż we właściwej kolejności etapy podróży Magellana.
- Przylądek Dobrej Nadziei
- Indonezja
- Hiszpania – wypłynięcie
- Filipiny
- Ameryka Południowa i Cieśnina Magellana
- Ocean Indyjski
- Hiszpania – powrót
Pacyfik (hiszpańskie słowo „pacifico” znaczy właśnie „spokojny”) nazwany został Oceanem Spokojnym przez Ferdynanda Magellana. Podczas wielu miesięcy rejsu wody oceanu pozostawały wyjątkowo spokojne. Chociaż często na tym największym z oceanów wieją bardzo silne wiatry, a podwodne trzęsienia ziemi wywołują ogromne fale, dochodzące nawet do 30 metrów.
Podział świata przez Hiszpanów i Portugalczyków
Według prawa obowiązującego w Europie w XV wieku, nowo odkryte ziemie, jeśli nie były zamieszkane przez chrześcijan, stawały się własnością tego, kto je odkrył. Dlatego Kolumb, dopływając do Nowego Świata, ogłosił, że bierze te ziemie we władanie króla i królowej Hiszpanii. W ten sam sposób postępowali Portugalczycy. Dlatego wkrótce po pierwszej podróży Kolumba między Hiszpanią i Portugalią zaczęło dochodzić do kłótni o nowo odkryte lądy. Ostatecznie pod koniec XV wieku ustalono granicę, która miała dzielić ich posiadłości na świecie.
Wskaż linię, która rozgraniczała hiszpańskie i portugalskie strefy wpływów.
Wymień kontynenty, na których znajdowały się zamorskie posiadłości Hiszpanii i Portugalii.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
XV wieku, 1492, geograficznych, Ferdynand Magellan, Krzysztof Kolumb, statków
Pod koniec .................................... Europejczycy odkryli nowe nieznane lądy na trzech kontynentach: Azji, Afryce i Ameryce. Odkrycia były możliwe dzięki rozwojowi nauk ...................................., zainteresowaniu światem oraz postępowi w technice morskiej: wynalezieniu nowych .................................... oraz przyrządów nawigacyjnych. W .................................... roku .................................... wyruszył w podróż, by szukać nowej drogi morskiej do Indii. Odkrył on nowy kontynent - Amerykę. .................................... zorganizował wyprawę, która jako pierwsza opłynęła kulę ziemską.
Polecenia
Wymień przyczyny odkryć geograficznych.
Opowiedz o pierwszej wyprawie Krzysztofa Kolumba. Podaj jej datę i trasę.
Powiedz, dlaczego odkrycia przełomu XV i XVI wieku nazwano „wielkimi odkryciami geograficznymi”.