William Shakespeare – najsłynniejszy dramaturg w dziejach ludzkości
Zarówno w opinii znawców, jak i zwykłych czytelników William ShakespeareWilliam Shakespeare jest najsłynniejszym dramaturgiem w historii literatury. Z kolei niektórzy bohaterowie jego dzieł to najsłynniejsze postacie sceniczne: Hamlet, Makbet, król Lear oraz Romeo i Julia. Od początku XVII wieku nie było dnia, by w którymś z teatrów (najpierw w Anglii, później w całej Europie, a wreszcie – na świecie) nie grano jednej z niemal czterdziestu sztuk napisanych przez tego wielkiego dramaturga.
Zapoznaj się z treścią dramatu Romeo i Julia Williama Shakespeare’a, a następnie obejrzyj film Romeo i Julia z 1968 roku w reżyserii Franca Zeffirellego. Podczas oglądania filmu zwróć uwagę, czy reżyser był wierny utworowi angielskiego dramatopisarza.
William Shakespeare – światowa gwiazda
Co ciekawe, nie ma absolutnej pewności, że William Shakespeare w ogóle żył. Niektórzy badacze uznają, że tym pseudonimem posłużył się autor, który z różnych przyczyn nie chciał działać oficjalnie, bo jako arystokracie nie wypadało mu pisać i drukować komedii czy tragedii pod własnym nazwiskiem. Wśród różnych (niepotwierdzonych) teorii jest i taka: William Shakespeare to arabski twórca nazywający się Sheikh al Subair (co po angielsku brzmiałoby: Sheikh‑pear). Wśród znawców literatury dawnej przeważają jednak ci, którzy są przekonani, że William ShakespeareShakespeare to prawdziwy autor Hamleta, Makbeta, Burzy czy Romea i Julii. Jego nazwisko stało się prawdziwą marką, jednym z najlepiej rozpoznawanych „produktów” na świecie.
Szekspir w proszkuSzekspir w internecie, Makbet na DVD, komiks o Hamlecie, Romeo i Julia w wersji rap, kroniki historyczne jako serial telewizyjny. Ale także wizerunek słynnego stratfordczyka na podkładkach pod myszkę komputerową, cygarach, cukierkach odświeżających oddech, ręcznikach, filiżankach i bibelotach, a nawet w reklamie mieszanki mlecznej dla niemowląt. Wszystkie te oraz dziesiątki innych przykładów mieszczą się w wielkim worku z napisem „Szekspir i kultura popularna”.
Agnieszka Romanowska, Szekspir w proszku, „Teksty Drugie” 2010, nr 1-2.
Po przeczytaniu cytowanego fragmentu artykułu Szekspir w proszku znajdź w dostępnych źródłach zdjęcie dowolnego przedmiotu (poza książkami) z wizerunkiem Williama Shakespeare’a. Czy podoba ci się taki sposób wykorzystania wizerunku pisarza? Odpowiedź uzasadnij.
Shakespeare stał się tak słynny, że można zdobyć popularność, chwaląc się nieznajomością jego dzieł!
Romeo i Julia, czyli miłość mocna jak śmierćSzekspira znają zatem chyba wszyscy […]. Więcej, w naszym zwariowanym świecie rządzonym przez mass media popularność wśród telewizyjnej publiczności można zdobyć deklaracją, że się nie wie, kto to jest Szekspir, że nigdy się tego nazwiska nie słyszało. Dzięki takiej mianowicie deklaracji pewien młody człowiek odniósł zwycięstwo w pierwszej holenderskiej edycji Big BrotherBig Brother.
Katarzyna Bomba, Romeo i Julia, czyli miłość mocna jak śmierć, Kraków 2002, s. 11.
Po przeczytaniu powyższego fragmentu wyjaśnij mechanizm, który – twoim zdaniem – sprawił, że osoba nieznająca Shakespeare’a zwyciężyła w programie Big Brother.
Kim był William Shakespeare?
William Shakespeare
Z dokumentów wynika, że William Shakespeare (po polsku Szekspir) urodził się w 1564 roku w angielskim miasteczku StratfordStratford (niedaleko Birmingham) w dość zamożnej rodzinie (jego ojciec był rękawicznikiem, a także lokalnym politykiem). Tam pisarz zdobył podstawy wykształcenia, którego najprawdopodobniej nie uzupełniał – jego konkurenci teatralni wyśmiewali go za brak studiów. W 1582 roku ożenił się ze starszą o osiem lat Anną Hathaway, która najpierw urodziła mu córkę, a później bliźnięta. Kiedy dokładnie William Shakespeare przeniósł się do Londynu – nie wiadomo, ale w 1592 roku był już znanym twórcą. Nie zrobił kariery jako aktor (jego najwybitniejszą rolą był duch w Hamlecie, co nie najlepiej świadczy o jego talencie), ale zdobył wielką popularność dzięki dramatom (a także poezji) – pisał średnio dwa utwory sceniczne rocznie. Został też współwłaścicielem jednego z londyńskich teatrów, co przysporzyło mu sporego majątku, dzięki czemu mógł kupić dla rodziny wspaniały dom i ziemię w Stratfordzie. W roku 1612 wrócił do rodzinnego miasteczka liczącego niecałe 2000 mieszkańców. Tam zmarł w 1616 roku i został pochowany w miejscowym kościele, tym samym, w którym otrzymał chrzest.
Wprawdzie nie ma pewności, czy powyższy portret ukazuje prawdziwą podobiznę Williama Shakespeare’a, ale przyjrzyj mu się uważnie i na jego podstawie sporządź rysopis angielskiego dramaturga.
Czasy Williama Shakespeare’a
Shakespeare żył w czasach niezwykle ważnych dla Anglii. Przez większość jego życia panowała tam Elżbieta I, która w ciągu 45 lat rządów sprawiła, że Anglia – mimo kłopotów – stała się prawdziwym mocarstwem.
SzekspirKrólowa wielokrotnie udowodniła swą odwagę i zapał w czasach narodowego kryzysu, ale jej panowanie było zakłócane wybuchami dżumy, buntami (m.in. katolików), groźbami inwazji ze strony Hiszpanii i Francji, wojną w Niderlandach, problemami w Irlandii i rosnącą frustracją, że samotna królowa nie miała następcy. […] Akt supremacji (1559) ustanowił ją głową kościoła […]. Jako całość państwo było biedne i, przy ok. 3‑milionowej populacji za czasów Szekspira, słabo zaludnione. Przez większą część panowania Elżbiety I sytuacja ekonomiczna wyglądała nie najlepiej: osłabiała ją inflacja, klęski głodu i wysokie dzierżawy ziem rolnych. […] Jednak […] popularność Elżbiety I utrzymywała się w oderwaniu od sytuacji ekonomicznej.
Leslie Dunton-Downer, Alan Riding, Szekspir, tłum. Dorota Koper, Rafał Morusiewicz, Warszawa 2005, s. 17–19.
Drugim władcą Anglii, którego osobiście poznał William Shakespeare, był następca królowej Elżbiety I – Jakub I.
Teatr Elżbiety I i Williama Shakespeare’a
Za panowania Elżbiety I i jej następcy Jakuba I teatr był zupełnie niezwykłym zjawiskiem. Od imienia królowej zwykło się go nazywać teatrem elżbietańskim. O jego znaczeniu świadczyć może to, że za czasów autora Romea i Julii w samym Londynie tworzyło około 300 dramaturgów. Królowa – mimo oporu ze strony tych, którzy uważali, że teatr to sztuka skłaniająca do grzechu – bardzo ceniła ten typ rozrywki. Dzięki temu zaczęły w stolicy powstawać pierwsze stacjonarne teatry. Wcześniej po karczmach występowali tylko amatorzy albo pojawiały się w mieście wędrowne zespoły aktorskie. Zresztą konstrukcja prawdziwych budynków teatralnych nieco przypominała wyglądem podwórza oberż. Najsłynniejszym stałym teatrem okazał się The Globe (Pod Kulą Ziemską). To właśnie tam występował Shakespeare i tam też wystawiano jego sztuki. Nazwa powstała od postawionej na dachu figury Herkulesa trzymającego na barkach ziemski glob. Jednak umieszczony tam napis: Totus mundus agit histrionem, czyli „Cały świat gra jakąś rolę”, należy łączyć z częstym u angielskiego dramaturga przeświadczeniem, że wszyscy jesteśmy aktorami na scenie świata i nie mamy wpływu na to, co zrobi z nami reżyser Los.
Przyjrzyj się powyższemu zdjęciu i opisz rekonstrukcję teatru The Globe. Następnie w dostępnych ci źródłach sprawdź, czy twój opis jest poprawny.
Popularność teatru wśród możnowładców przejawiała się między innymi w tym, że obejmowali oni opieką poszczególne zespoły aktorów. Gdy Shakespeare przybył do Londynu, trafił do trupy teatralnej, której patronował Henry CareyHenry Carey – Lord Szambelan. Z tego powodu aktorów tego zespołu nazywano Sługami Lorda Szambelana. Gdy władzę w Anglii przejął Jakub I, trupa ta – uchodząca za najlepszą w Londynie – została przemianowana na Sługi Jego Królewskiej Mości. Dzięki pieniądzom zarobionym w teatrze oraz znajomościom z możnowładcami Shakespeare otrzymał w 1596 roku tytuł szlachecki.
Widzowie teatru elżbietańskiego
SzekspirTak więc teatr elżbietański wywodzi się z jednej strony z widowisk religijnych, podczas których przedstawiano scenki […] z Pisma Świętego i cudownych żywotów świętych, a ze strony drugiej, z ballad, które z czasem […] przekształciły się w utwory dramatyczne. […]
Te gospody‑teatry znajdowały się na prawym brzegu Tamizy, który w tamtych czasach był zwykłą wsią, ciągnącą się aż do portu. A ich publiczność składała się w większości z marynarzy i tragarzy portowych, z bywalców tawern i prostytutek. […] Same wspaniałe typy, rozbójnicy nie mający ani ogłady, ani cienia skrupułów i bez wahania sięgający po noże […]. W roku 1597, to znaczy w roku wystawienia Henryka V i Juliusza CezaraHenryka V i Juliusza Cezara, w dwu teatrach londyńskich doszło dziewięciokrotnie do zabójstw w bójkach. Niemal każde przedstawienie poprzedzało zabicie na scenie cielęcia, którego dokonywał aktor, gdyż taka krwawa scena cieszyła się szczególnym powodzeniem u publiczności. […] Kiedy aktor lub dramat nie znajdował uznania, nie ograniczano się w dezaprobacie do okrzyków, ale rzucano na scenę zabite psy lub koty i zdechłe szczury […]. Jeżeli sztukę chciała obejrzeć królowa lub lordowie, zarządzano wystawienie jej w pałacu.
Był to teatr nie tyle dla ludu, co dla plebsu, i nie tyle nawet dla plebsu, co dla przestępczego półświatka.
O tym wszystkim nie powinno się zapominać, bo to pozwala usprawiedliwić i wytłumaczyć brak umiaru i okropności wielu dramatów elżbietańskich, prostactwo niektórych scen, również u Szekspira […].
Giuseppe Tomasi di Lampedusa, Szekspir, tłum. Stanisław Kasprzysiak, Warszawa 2001, s. 23–25.
Po przeczytaniu cytowanego fragmentu tekstu włoskiego pisarza Giuseppe Tomasiego di LampedusyGiuseppe Tomasiego di Lampedusy wykonaj polecenia.
Wymień, kim byli widzowie oglądający sztuki Shakespeare’a.
Wyjaśnij, jaki wpływ na twórczość dramatopisarzy miał fakt, że odbiorcami ich sztuk była określona widownia.
Dzieła Williama Shakespeare’a przetrwały do naszych czasów głównie dzięki wydaniu z 1623 roku, które nazywane jest Pierwszym foliofolio. Wydrukowano wówczas około 1000 egzemplarzy, z których do naszych czasów przetrwało ponad 200. Jedna książka z utworami stratfordczyka kosztowała wtedy 1 funta. Dziś ta cena dochodzi do 5,5 miliona funtów!
Shakespeare – autor nadal modny
Najlepszy scenarzysta wszech czasówCzy był/jest na świecie bardziej znany autor niż William Szekspir? Trudno byłoby znaleźć. Dzieła mistrza znad Avonu wystawiane są od ponad 400 lat i nadal cieszą się ogromną popularnością. Każde niemal pokolenie próbuje odczytać je po swojemu, znajdując w wydarzeniach opisanych na przełomie XVI i XVII wieku współczesne odniesienia. Wprawdzie do końca nie wiadomo, jak się to Szekspirowi udawało, że zarówno jego dramaty, jak i komedie zyskiwały tak wysoki poziom artystyczny i posłuch wśród mu współczesnych i następnych generacji […]. Nie wiadomo nawet, czy był autorem wszystkich przypisywanych mu dzieł. Lecz mimo to sygnowane jego nazwiskiem (jakkolwiek zapisywanym w jego czasach na blisko sto sposobów) uznawane są zarówno za kanon światowej literatury dramatycznej, jak i za wzorzec języka angielskiego swojej epoki. A była to epoka niezwykle ważna w dziejach Anglii i świata – okres panowania królowej Elżbiety I i króla Jakuba, czas aktywności takich osobistości, jak Giordano Bruno, Michel de Montaigne czy Miguel Cervantes […]. Był to czas nie tylko budowania potęgi Anglii, ale i okres rozkwitu teatru. Szekspir – nie tylko dramaturg, lecz także aktor – znacznie do tego rozkwitu się przyczynił. Pozostawił około 40 sztuk o zaskakująco szerokim wachlarzu tematyki – od adaptacji zdarzeń antycznych (Juliusz Cezar) i obiegających Europę renesansowych nowel (Hamlet, Romeo i Julia, Otello), poprzez kroniki królewskie (Ryszard III), po zaskakujące dowcipem komedie obyczajowe (Poskromienie złośnicy) czy fantastyczne (Sen nocy letniej). Wystawiane w słynnym londyńskim teatrze Globe, którego był współwłaścicielem, przetrwały próbę czasu (zazwyczaj sztuki wystawiano przez trzy dni, by potem zmienić repertuar) i bawią (i wzruszają) do dziś, stając się niewyczerpanym źródłem inspiracji – dla widzów, ludzi teatru, a także dla filmowców. Nie przypadkiem w niedawnym plebiscycie u schyłku XX wieku Szekspira ogłoszono Anglikiem Tysiąclecia. Szekspir nie przestał być modnym scenarzystą: od roku 1899, kiedy to po raz pierwszy sięgnięto po jego utwór na potrzeby filmu, powstało co najmniej 700 filmów – kinowych i telewizyjnych – inspirowanych jego dziełami bądź na nich opartych. Szekspira filmowano w całości i we fragmentach, sięgając po jego bohaterów, w realiach współczesnych i w kostiumie z epoki, tradycyjnie i eksperymentalnie.
Tomasz Raczek, Najlepszy scenarzysta wszech czasów, tekst w książeczce dodanej do płyty DVD z filmem Zakochany Szekspir, reż. John Madden, 1998, seria Nagrody Akademii Filmowej, nr 7.
Po przeczytaniu cytowanego fragmentu tekstu Tomasza Raczka wykonaj polecenia.
Podaj przykłady potwierdzające, że twórczość Szekspira od kilku wieków jest źródłem inspiracji dla innych.
Napisz, w czym tkwi fenomen popularności dramatów Szekspira.
Co wpływa na ocenę dzieła?
Często o ocenie dzieła (np. literackiego) decyduje świadomość tego, kto jest jego autorem. Inaczej oglądamy obraz, gdy nie znamy nazwiska malarza, a inaczej, gdy okazuje się, że stworzył go Leonardo da Vinci, Pablo Picasso albo Salvador Dali…
Czy zdarzyło ci się zmienić opinię o jakimś dziele (utworze literackim, plastycznym, muzycznym), gdy poznałeś nazwisko jego twórcy? Napisz krótką notatkę na ten temat.
Zadaniowo
Przygotuj prezentację o życiu i twórczości Williama Shakespeare’a.
Z dowolnego dzieła Williama Shakespeare’a wybierz fragment i naucz się go na pamięć. Przygotowując recytację, pamiętaj, by poprzedzić ją informacją o dziele oraz krótkim uzasadnieniem wyboru określonego fragmentu.
Zapisz skojarzenia do słowa „teatr” i ułóż krzyżówkę – jak ją stworzyć, dowiesz się z instruktażowego filmu‑samouczka. Pamiętaj, że litery z hasła „teatr” mogą się znaleźć na początku, na końcu lub w środku wyrazów tworzących łamigłówkę.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
samouczek - Jak zrobić krzyżówkę? Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0, muzyka: audiojungle.net.