Wirtualny spacer + Audiobook
Zapoznaj się ze spacerem wirtualnym po domu rodzinnym Wincentego Witosa, a następnie wykonaj ćwiczenie.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D2HWyXBx3
Odezwa Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego w Galicji z 28 lipca 1895 roku
„(...) Mając na oku konieczność zaprowadzenia powszechnego głosowania i utorowania drogi dla tej doniosłej reformy – dążyć z całym naciskiem do zmiany sejmowej ordynacji wyborczej w duchu równości obywatelskiej, mianowicie w kierunku rozszerzenia prawa wyborczego i zaprowadzenia głosowania bezpośredniego przez skasowanie prawyborów w kurii wiejskiej i zaprowadzenia tajnego głosowania we wszystkich kuriach – jako też w kierunku sprawiedliwego rozkładu mandatów poselskich na poszczególne kurie.
4. Dążyć do równomiernego rozkładu ciężarów publicznych, a w szczególności do ulg dla rolnictwa, przemysłu i rzemiosł. (...)
7. Popierać oświatę – przez mnożenie liczby szkół ludowych (średnich kosztem państwa), polepszenie bytu nauczycieli ludowych, a ułatwienie młodzieży dostępu i uczęszczania do szkół średnich przez zmianę utrudniających w tym względzie przepisów organizacyjnych szkolnictwa ludowego, obniżenie czesnego i zniesienie przymusowego umundurowania. Zarazem popierać oświatę fachową przez odpowiednią organizację szkół przemysłowych i rolniczych. Czynić wszystko w ogóle, co oświatę publiczną ułatwia, a nie utrudnia (...)”.
Program Polskiego Stronnictwa Ludowego z 27 lutego 1903 roku
„Polskie Stronnictwo Ludowe dąży do narodowego, politycznego, ekonomicznego i cywilizacyjnego podniesienia ludu i nie spocznie w walce, aż zniknie na ziemi naszej, jak długa ona i szeroka, polityczna niewola i wszelaka niesprawiedliwość społeczna.
Pojęciem ludu obejmujemy wszystkie warstwy, zarówno wiejskie, jak i miejskie, które zajmują się pracą fizyczną czy umysłową i pracę uważają za jedyny tytuł zasług, praw i obowiązków. (...)
Czekają mianowicie uregulowania ważne sprawy, że wymienimy tylko parcelację, emigrację zarobkową, inne obecnie wykonywanie ustaw, które mają na celu ochronę ludności rolniczej i przemysłowej; niezbędną jest wreszcie rewizja całego ustawodawstwa dotyczącego owej ludności. (...)
Dwa przeto wielkie cele, ku którym zmierzamy: emancypacja polityczna warstw ludowych i usamodzielnienie kraju, jak najściślej wiążą się z ekonomicznym postępem. (...)
Pod względem kulturalnym pragniemy uczestnictwa ogółu w oświacie, więc udostępnienia jej wszystkim mieszkańcom kraju, bez różnicy płci, wieku i zamożności – oświaty zaś krzewiącej umiłowanie prawdy, dobra i piękna”.
Program PSL „Wyzwolenie” z 1921 roku
Cele polityczne
1. Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie” powstało dla wyzwolenia ojczyzny naszej spod przemocy najeźdźców i spod panowania uprzywilejowanego wstecznictwa – stąd jego nazwa. Obecnie głównym celem naszego stronnictwa jest utrwalenie i obrona niezawisłości Polski przez zaprowadzenie w niej rządów szczerze ludowych.
2. Państwo polskie obejmować winno wszystkie ziemie, na których większość mieszkańców stanowią Polacy. (...)
5. Polska Ludowa nie może być państwem zaborczym. Nie poparlibyśmy przeto żadnej wojny, rozpoczętej w imię urojonych korzyści naszego państwa, wojny bowiem uważamy za klęskę i zakałę ludzkości; (...)
7. Polska winna być Rzecząpospolitą, że zaś głównym i niewyczerpanym źródłem, z którego czerpać można siły do utrwalenia jej mocy, jest cnota obywatelska ludu pracującego, chcemy ludowi temu dać warunki najwszechstronniejszego rozwoju, Polska przeto winna być Rzecząpospolitą Ludową. (...)
8. Jedynym źródłem wszelkiej w państwie władzy ma być wola całego narodu, wyrażana przez powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i stosunkowe [proporcjonalne] głosowanie. (...)
10. Naczelnika państwa (prezydenta Rzeczypospolitej) obierać ma bezpośrednio cały naród, wybory bowiem przez ciała prawodawcze nie dawałyby temu najwyższemu przedstawicielowi państwa należytej powagi i prowadziłyby do targów partyjnych o tę godność. (...)
13. Obronę praw człowieka i obywatela w Polsce uważamy za jedno z najpierwszych zadań naszego stronnictwa. Nikt nie może być upośledzonym w prawach obywatelskich z powodu swojego stanu, wyznania lub narodowości (...)
14. Ani państwo, ani stronnictwa polityczne nie powinny mieszać się w sprawy religii, są to bowiem osobiste sprawy sumienia każdego z obywateli. Natomiast duchowieństwo powinno powstrzymać się od wprowadzania polityki do Kościoła, na ambony i do konfesjonału. (...)
Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, opr. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2002, lewicowo.pl