Czy Sienkiewicz napisałby Trylogię, gdyby nie Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska?

Ocalała część Pamiętników obejmuje okres 1656–1688. Pasek opisał swoje przygody wojenne, po czym przeniósł się w świat ziemiański, dając świadectwo codziennego życia polskiej szlachty, dumnej i honorowej, spierającej się na sejmikach, skłonnej do awantur, pijaństw i bijatyk. Ten pasjonujący, barwny obraz epoki nakreślony został plastycznym, żywym, pełnym humoru językiem, uznawanym za wzór barokowego stylu. Język Pamiętników stał się podstawą dla późniejszych literackich stylizacji. Bohaterowie Trylogii mówią takim właśnie językiem.