Wybuch powstania listopadowego przyniósł szlachcie mieszkającej na ziemiach zaboru rosyjskiego, niewchodzących w skład Królestwa Polskiego (tzw. Kongresówki), nadzieję na możliwość wyzwolenia. Wiosną 1831 r. powstańcom udało się opanować Żmudź, ale nieudane próby odbicia Wilna i klęska w bitwie pod Ponarami (19 czerwca 1831 r.) zakończyły się ewakuacją wojsk powstańczych do Prus. Nie powiodła się również wyprawa gen. Józefa Dwernickiego na Wołyń, jednak nie z powodu klęsk, lecz słabych efektów akcji rekrutacyjnej. Na Polaków mieszkających na Ziemiach Zabranych spadły represje, a władze rosyjskie rozpoczęły stopniową rusyfikację i integrację tych terenów z Imperium. Polityka caratu w okresie międzypowstaniowym skupiła się przede wszystkim na depolonizacji szkolnictwa, ograniczeniu wpływów Kościoła katolickiego, likwidacji Kościoła unickiego, deklasacji szlachty oraz przyciągnięciu ziemiaństwa polskiego do służby w administracji państwowej i wojsku.