Wstęp

Niniejszą publikację traktujemy jako kontynuację broszury Chat GPT w szkole. Szanse i zagrożeniaIndeks górny 1¹, skierowanej do nauczycieli i nauczycielek polskich szkół. Czytelnicy mogli tam uzyskać odpowiedzi na pytania, co to jest sztuczna inteligencja oraz gdzie się ją wykorzystuje. Autor przedstawił wybrane narzędzia wykorzystujące sztuczną inteligencję oraz opisał, czym jest ChatGPT i jak wpływa na edukację. Wskazał również, na co należy zwracać uwagę podczas pracy pedagogicznej z wykorzystaniem bota. Dlaczego skupił się właśnie na tym narzędziu? Publikacja ukazała się w lipcu 2023 roku, kiedy społeczność akademicka i szkolna była poruszona dysrupcyjną zmianą, którą spowodował ChatGPT. Nie tylko zresztą społeczność polska, dowody tego poruszenia (w formie różnorodnych publikacji) można było bowiem znaleźć i w zagranicznych środowiskach związanych z edukacją. Wspomniana broszura miała być więc formą wsparcia ze strony Ministerstwa Edukacji i Nauki, które zanim wydało tekst, otrzymało szereg zapytań, jak sprawdzić, czy autorem pracy jest uczeń, czy ChatGPT. w związku z tym w publikacji nie zabrakło także wskazówek w tej kwestii. Odniesiono się również do opinii naukowych na temat bota i wskazano, jak model ten może wesprzeć osoby ze specjalnymi potrzebami.

Od lipca 2023 roku wiele się zmieniło w związku z dynamicznym rozwojem zaawansowanych modeli językowych, stąd decyzja o wydaniu kolejnej broszury skierowanej do nauczycieli i nauczycielek polskich szkół. Pomimo że jej tytuł brzmi: Do czego AI nie służy, skupiamy się w niej wyłącznie na opisie modeli językowych. Ten zabieg jest celowy. Wprawdzie pojęcie sztuczna inteligencja jest znacznie szersze niż termin duży model językowy (ang. large language model – LLM), o czym piszemy szczegółowo w rozdziale] pierwszym, lecz rewolucja rozwoju generatywnej sztucznej inteligencji, zapoczątkowana eksponencjalnym wzrostem popularności modelu ChatGPT po 30 listopada 2022 rokuIndeks górny 2², spowodowała, że w powszechnym odbiorze i mowie potocznej AI oraz tzw. chatboty stały się niemal synonimami. A ponieważ naszym celem jest dotarcie do jak największej grupy odbiorców, to zgodnie z tym trendem rozumiemy tytułową AI wąsko – jako LLM, mając jednak pełną świadomość, że jest to uproszczenie.

W niniejszym dokumencie zastanawiamy się nad kreatywnością dużych modeli językowych oraz rozważamy kwestie etyki i  moralności w kontekście pracy z nimi. Prezentujemy wskazówki i  przestrogi dla nauczycieli i  nauczycielek pracujących z modelami, a także – w ostatnim rozdziale – podajemy przykłady niepożądanych zachowań użytkowników AI w szkole oraz definiujemy zagrożenia przy wdrażaniu rozwiązań AI w edukacji.

Jako ciekawostkę traktujemy podsumowanie dokumentu, które zleciliśmy do wygenerowania modelowi językowemu zgodnie z przygotowanym przez nas promptem (wyjaśnienie znajduje się w rozdziale pierwszym).

Tematyka, którą poruszamy, została dobrana tak, aby stanowić odpowiedź na nieustanną zmienność czasów, w których żyjemy. Można pokusić się o stwierdzenie, że jedyna zmienna, która jest i, jak się zdaje, będzie niezmienna, to właśnie nieustanna zmiana. Obecnie kompetencje, które nabywamy w szkole i życiu dorosłym, starzeją się szybciej niż kiedykolwiek wcześniej. Dzieje się tak z powodu gigantycznego przyrostu nowych informacji w krótkim czasie. Eksperci od rekrutacji zawodowej okres ważności większości nowo nabytych kompetencji szacują dziś na od sześciu miesięcy do pięciu lat. Najważniejszym wyzwaniem współczesnej szkoły staje się więc efektywna nauka samej umiejętności uczenia się oraz uczenia się przez całe życie.

Umiejętność uczenia się pojawia się w wielu definicjach inteligencji. Aaron Sloman, filozof, kognitywista i badacz sztucznej inteligencji, w swoim wypracowaniu The structure of the space of possible minds (w tłumaczeniu: Struktura przestrzeni możliwych umysłów) zdefiniował inteligencję jako zdolność danej jednostki do osiągania jej celów w danym środowiskuIndeks górny 3³. Interpretując tę definicję, można więc założyć, że inteligencja to zdolność uczenia się: im lepiej się uczysz, tym inteligentniejszy jesteś.

Według modelu 4K wyróżnia się cztery umiejętności centralne: kreatywność, komunikację, krytyczne myślenie i kooperacjęIndeks górny 4⁴. Tę pierwszą sir Kenneth Robinson, lider w dziedzinie rozwoju edukacji innowacyjności i zasobów ludzkich, uznał za tak samo ważną jak nauka pisania i czytaniaIndeks górny 5⁵. Do niedawna kreatywność była uważana za kompetencję typowo ludzką, której nie dało się zautomatyzować z pomocą komputerów. Jednak wraz z rozwojem technologii i badań nad tzw. generatywną sztuczną inteligencją (szerzej o tym w rozdziale pierwszym) definicja kreatywności ponownie zaczęła być przedmiotem debat zarówno środowisk artystycznych, jak i naukowych. W tym kontekście rozważania nad nową kreatywnością i możliwościami sztucznej inteligencji w tym zakresie muszą być przedmiotem pogłębionej analizy również w edukacji.