Wychłodzenia i odmrożenia
Człowiek jest istotą stałocieplną, a to oznacza, że jego organizm niezależnie od warunków utrzymuje względnie stałą temperaturę. Nie zawsze to się jednak udaje. W pewnych sytuacjach temperatura naszego ciała podnosi się, np. gdy mamy gorączkę, w innych natomiast – obniża. Jeżeli temperatura ciała spadnie poniżej pewnego progu, mówimy o hipotermii, czyli stanie mogącym zagrażać naszemu życiu i zdrowiu.
jak założyć opatrunek;
jak jest zbudowana skóra i jakie pełni funkcje;
że zarówno wysokie, jak i niskie temperatury mogą być groźne dla organizmu człowieka.
odróżniać wychłodzenie od odmrożenia;
opisywać objawy wychłodzenia i odmrożenia;
minimalizować ryzyko wychłodzenia i odmrożenia;
udzielać pierwszej pomocy w przypadku wychłodzenia i odmrożenia.
1. Wychłodzenia
Symptomem lekkiego wychłodzenia organizmu, które zdarza się prawie każdemu, są dreszcze. Natomiast zbyt długie przebywanie zimą na podwórku, niedostosowanie ubioru do warunków atmosferycznych lub nagły spadek temperatury kończy się zmarznięciem i zazwyczaj przeziębieniem. Jeżeli przebywanie w miejscach, gdzie występują niskie temperatury, przedłuża się, to organizm może zacząć zbyt szybko się wychładzać. Gdy temperatura wewnętrzna ciała (temperatura głęboka) spada poniżej 35°C, następuje hipotermiahipotermia.
Czy woda wychładza ogranizm szybciej niż powietrze?
Woda jest bardzo dobrym przewodnikiem ciepła i może wychładzać organizm ludzki 20‑krotnie szybciej niż powietrze. Dlatego gdy w powietrzu jest dużo wilgoci, szybciej tracimy ciepło, a temperatura odczuwalna jest niższa od rzeczywistej.
Rodzaje hipotermii wyróżniane ze względu na wartość temperatury głębokiej:
łagodna (35–32°C) – zaczynają działać mechanizmy obronne organizmu odpowiedzialne za niezależne od woli człowieka drżenia mięśniowe, obkurczają się obwodowe naczynia krwionośneobwodowe naczynia krwionośne (dzięki czemu ograniczona zostaje utrata ciepła), przyspiesza oddech i tętno;
umiarkowana (32–28°C) – załamują się mechanizmy obronne organizmu, w efekcie zanikają drżenia mięśniowe, zwalnia oddech i tętno, obwodowe naczynia krwionośne rozszerzają się, postępują zaburzenia świadomości;
ciężka (poniżej 28°C) – utrata przytomności, wolny oddech oraz powolne i niemiarowe tętno. Przy temperaturze poniżej 24°C najczęściej dochodzi do zatrzymania krążenia i oddechu.
Na wychłodzenia najbardziej narażone są dzieci, osoby starsze oraz ludzie pod wpływem alkoholu. Właśnie alkohol, wbrew powszechnym opiniom, nie rozgrzewa, a wręcz przeciwnie – wychładza nasz organizm. Zaraz po dostaniu się do krwiobiegu powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, sprawiając, że organizm traci więcej ciepła i obniża się jego temperatura.
2. Pierwsza pomoc w hipotermii
Pierwszym objawem wychłodzenia organizmu są dreszcze. Nie jest to jeszcze hipotermia, ale pierwszy sygnał, który informuje, że powinniśmy znaleźć ciepłe miejsce, ubrać się (ewentualnie przebrać), napić się gorącego napoju lub zjeść słodki batonik.
Kiedy do dreszczy i zimnych rąk oraz stóp dołączają niezależne od naszej woli drżenie mięśni, osłabienie i zawroty głowy, możemy podejrzewać łagodną hipotermię. W tej sytuacji jeszcze jesteśmy w stanie poradzić sobie sami. Powinniśmy udać się do miejsca, gdzie udzielą nam pomocy, lub wezwać ją i podjąć próbę ogrzania się (schować się przed wiatrem, deszczem, zdjąć przemoczone ubranie, okryć się kocami, rozpalić ognisko itp.).
Udzielając pierwszej pomocy osobie w stanie wychłodzenia lub hipotermii, należy przede wszystkim usunąć ją z zimnego otoczenia oraz stopniowo, powoli ogrzewać. Jeżeli poszkodowany jest przemoczony lub został wyciągnięty z wody, należy natychmiast zdjąć z niego mokre ubrania, w miarę możliwości osuszyć jego skórę i okryć go.
Jeżeli podejrzewasz hipotermię, postępuj zgodnie z przedstawionym niżej schematem.
Czy hipotermia może działać ochronnie na ludzki organizm?
W niektórych przypadkach hipotermia może działać ochronnie na mózg i życiowo ważne narządy. Obniżenie temperatury głębokiej zmniejsza zapotrzebowanie organizmu na tlen o ok. 6% na każdy 1°C. Przy temperaturze 28°C jest zmniejszone o ok. 50%, a przy 22°C – o 75%. Przy 18°C mózg jest w stanie wytrzymać 10‑krotnie dłuższy czas zatrzymania krążenia niż przy temperaturze 37°C.
Jak myślisz, dlaczego słodki baton może pomóc, gdy jest ci zimno? Zastanów się wspólnie z kolegą lub koleżanką.
Przenieś poszkodowanego do ciepłego otoczenia.
Ogrzej poszkodowanego, najlepiej podając mu ciepły napój, jednocześnie okrywając kurtką, kocem itp. Jeśli jego ubrania są mokre, należy je zdjąć.
Jeśli poszkodowany nie oddycha, wezwij służby medyczne i rozpocznij RKO.
Rozwiąż zadanie.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DhjmQExXd
3. Odmrożenia
Odmrożeniem nazywamy miejscowe uszkodzenie skóry lub głębiej położonych narządów w wyniku działania niskiej temperatury. Pod jej wpływem naczynia krwionośne zaczynają się obkurczać. Jeżeli działanie niskiej temperatury nie zostanie w odpowiednim czasie przerwane, dochodzi do całkowitego zamknięcia przepływu krwi. Powoduje to zamarzanie wody wewnątrz tkanek i tworzenie się malutkich kryształów lodu, które niszczą komórki.
Do odmrożeń może dojść także w temperaturze powyżej 0°C, zwłaszcza przy wilgotnej i wietrznej pogodzie. Najbardziej narażone na nie są najsłabiej ukrwione lub odsłonięte części ciała, takie jak nos, uszy oraz palce rąk i stóp, zaznaczone na ilustracji 4.
Stopień odmrożenia zależy od temperatury, czasu jej oddziaływania i powierzchni ciała narażonej na zimno. Wyróżniamy cztery stopnie odmrożeń.
I stopień – przejściowe zaburzenia krążenia krwi w wyziębionym miejscu. Dotyczą tylko powierzchownych warstw naskórka, objawiają się m.in. bólem, zaczerwienieniem lub bladością, mrowieniem i lekkim obrzękiem. Jest to proces odwracalny i po wygojeniu nie pozostawia żadnych trwałych zmian.
II stopień – uszkodzenia głębszych warstw naskórka objawiające się pęcherzami wypełnionymi płynem surowiczympłynem surowiczym o krwawym zabarwieniu.
III stopień – uszkodzenia naskórka, skóry właściwej, a niekiedy też tkanek głębiej położonych.
IV stopień – martwica całych części ciała (np. palca). Zmiany mogą dotyczyć także kości. W przypadku tak poważnych odmrożeń bardzo często dochodzi do ciężkich zakażeń bakteryjnych.
Z odmrożeniami powyżej II stopnia należy zawsze zgłosić się do lekarza.
Wymień kilka sposobów zapobiegania odmrożeniom stóp, dłoni oraz nosa.
4. Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń
Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń, podobnie jak przy hipotermii, polega na ogrzewaniu biernym i czynnym poszkodowanego. Ogrzewanie bierne to zapobieganie dalszej utracie ciepła, np. wejście do ciepłego pomieszczenia. Ogrzewanie czynne natomiast dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne. Ogrzewanie czynne wewnętrzne to ogrzewanie organizmu od środka (np. podawanie ciepłych płynów), a ogrzewanie czynne zewnętrzne polega na dostarczeniu ciepła z zewnątrz (przez powierzchnię skóry), np. poprzez umieszczenie palców rąk pod pachami.
Udzielając pierwszej pomocy, należy:
przenieść osobę poszkodowaną do ciepłego pomieszczenia,
przebrać poszkodowanego w suchą i ciepłą odzież oraz okryć go kocem,
podać ciepłe płyny do picia,
założyć luźny, jałowy opatrunek na miejsce odmrożenia,
przy odmrożeniach powyżej II stopnia zawsze niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
Przy odmrożeniach palców stóp należy zachować szczególną ostrożność podczas zdejmowania butów. Pamiętaj, że najlepiej jest rozsznurować całe buty i dopiero wtedy powoli wyciągać z nich stopy.
Zapewnij poszkodowanemu ciepłe otoczenie.
Ogrzej poszkodowanego od środka (podając ciepłe napoje) oraz z zewnątrz (okrywając kocem, zakładając ciepłe rękawiczki itp.).
Na miejsce odmrożenia załóż luźny, jałowy opatrunek.
W przypadku odmrożeń III i IV stopnia należy bezzwłocznie zgłosić się do lekarza!
5. Wycieczka w góry
Planując zimową wycieczkę w góry, pamiętaj o kilku podstawowych zasadach.
Ubieraj się na tzw. cebulkę, ponieważ właściwym izolatorem nie jest sam materiał, z którego wykonano ubranie, ale powietrze zamknięte w tkaninie (polar, puch) lub pomiędzy warstwami.
Suche ubranie chroni przed zimnem dużo skuteczniej niż mokre. Dlatego zwłaszcza przy aktywności fizycznej trzeba na bieżąco dostosowywać ilość i rodzaj garderoby do wysiłku, aby unikać pocenia się.
Zabierz ze sobą zapasowe rękawiczki. Najlepiej chronią przez zimnem rękawiczki z jednym palcem.
Buty zimowe powinny być lekko za duże (od 0,5 do 1 numeru).
Mokre buty i/lub skarpety przestają chronić przed zimnem.
Dwie cienkie skarpety chronią przed utratą ciepła lepiej niż jedna gruba.
Sznuruj buty, pozostawiając lekki luz – wówczas podczas chodzenia następuje odprowadzanie pary wodnej.
Uszy, nos i policzki są szczególnie narażone na odmrożenia. Stosowanie kremów, maści czy emulsji na twarz nie zapobiega odmrożeniom. Optymalną ochronę skóry daje osłonięcie narażonych obszarów (np. szalikiem, chustką).
Zapoznaj się z komunikatami dotyczącymi warunków pogodowych. Wydają je m.in. Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR), Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR) i Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW).
Zastanów się, dlaczego lekko za duże buty lepiej chronią przed zimnem niż dobrze dopasowane?
Na zimową wycieczkę w góry warto zabrać:
termos z ciepłą herbatą,
zapasowe rękawiczki i czapkę,
dodatkowy sweter lub polar,
słodkie batony,
folię NRCfolię NRC (patrz: ilustracja 7),
apteczkę pierwszej pomocy,
latarkę,
telefon (aby wezwać pomoc, w telefonie nie trzeba mieć karty SIM, wystarczy sam telefon z naładowaną baterią),
zapalniczkę lub zapałki.
Podsumowanie
Uszkodzenia spowodowane działaniem zimna mogą mieć charakter ogólny (hipotermia) oraz miejscowy (odmrożenie).
O hipotermii mówimy, kiedy temperatura głęboka ciała spadnie poniżej 35°C.
Hipotermia rozwija się, jeżeli zmniejsza się produkcja ciepła i/lub zwiększa się jego utrata.
Do hipotermii i odmrożeń może dojść nawet przy temperaturze powyżej 0°C, szczególnie przy wietrznej i wilgotnej pogodzie.
Pierwsza pomoc zarówno w hipotermii, jak i odmrożeniu polega na stopniowym, powolnym ogrzewaniu organizmu człowieka.
Organizm należy ogrzewać czynnie oraz biernie.
Przeniesienie (przeprowadzenie) osoby poszkodowanej do ciepłego pomieszczenia to ogrzewanie bierne.
Ogrzewanie czynne dzielimy na wewnętrzne (np. podawanie ciepłych napojów) i zewnętrzne (np. okrycie poszkodowanego kocem).
W wychłodzeniach i odmrożeniach najważniejsza jest profilaktyka, czyli zapobieganie powstawaniu tych urazów. Dlatego zawsze należy odpowiednio przygotować się na wycieczkę w góry czy wyjście na lodowisko.
Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychnumerach alarmowych.
Wykonaj w domu małe doświadczenie. Przygotuj dwa nieduże garnki i nalej do jednego ciepłą (nie gorącą) wodę, a do drugiego – zimną (ale nie lodowatą). Włóż jedną dłoń do garnka z ciepłą wodą, a drugą – do garnka z zimną wodą i odczekaj chwilę. Następnie wyciągnij dłonie i opisz, jak wyglądają. Po kilku chwilach powtórnie włóż dłonie do garnków z wodą tak jak poprzednio i po chwili wyciągnij je. Tym razem, krzyżując ręce, włóż jednocześnie dłonie pod pachy. Opisz swoje odczucia i odpowiedz na pytanie: jak zareagował twój organizm, a zwłaszcza dłonie, na zmianę temperatury otoczenia?
Słowniczek
koc ratunkowy wykonany z cienkiej folii, który chroni przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi (zimnem, deszczem, wilgocią, słońcem)
stan bezpośredniego zagrożenia życia spowodowany spadkiem temperatury głębokiej (temperatury narządów wewnętrznych) poniżej 35°C
drobne naczynia krwionośne znajdujące się w skórze i tuż pod skórą człowieka
płyn powstający jako reakcja obronna organizmu, najczęściej w przebiegu jakiegoś zapalenia
Zadania
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Temperatura głęboka w hipotermii ciężkiej spada poniżej 28°C. | □ | □ |
| Hipotermia może się rozwinąć także w temperaturze powyżej 0°C. | □ | □ |
| Dłonie i stopy są najmniej narażone na odmrożenia. | □ | □ |
| Woda jest bardzo dobrym przewodnikiem ciepła. | □ | □ |
| Mokre ubranie chroni przed zimnem dużo skuteczniej niż suche. | □ | □ |
Przeciągnij element w taki sposób, aby poprawnie uzupełnić zdania.
słonecznie, ciepło, wychłodzić, przeziębić, 40, 20, zimno
Woda bardzo dobrze przewodzi ........................ i może nawet ........................ -krotnie szybciej niż powietrze ........................ organizm. Dlatego, gdy jest ........................ , należy zawsze zmieniać przepocone ubranie na suche.
Czego nie należy robić w przypadku odmrożeń?
- Masować odmrożonych części ciała.
- Okrywać poszkodowanego kocem.
- Ogrzewać pomieszczenia, w którym znajduje się poszkodowany.
- Podawać alkoholu.
- Zanurzać odmrożonych części ciała w gorącej wodzie.
- Zdejmować mokrej odzieży.
- Przekłuwać pęcherzy.
- Podawać do picia ciepłej herbaty.
Przyporządkuj wartości temperatury do odpowiednich rodzajów hipotermii.
hipotermia umiarkowana, hipotermia ciężka, hipotermia łagodna
| 35-32°C | |
| 32-28°C | |
| poniżej 28°C |
Czym charakteryzuje się lekkie wychłodzenie?
- Dreszczami.
- Utratą przytomności.
- Zatrzymaniem krążenia.
- Spowolnieniem oddechu.
- Spadkiem temperatury głębokiej poniżej 32°C.
- Osłabieniem.
- Zawrotami głowy.
Co zwiększa ryzyko odmrożenia?
- Picie alkoholu.
- Ubieranie się na tzw. cebulkę.
- Brak klimatyzacji w aucie.
- Brak rękawiczek.
- Przemoczone buty.
- Kurtka z kapturem.