Średniowiecze jest w Europie czasem panowania stosunków feudalnych. Istniała hierarchia według, której ludzie dzielili się na trzy stany społeczne: rycerstwo, duchowieństwo, oraz stan trzeci (mieszczaństwo i chłopstwo). Stany były grupami wyróżniającymi się odmiennymi funkcjami społecznymi oraz charakterystyczną pozycją prawną. Wyodrębnienie się stanów nastąpiło w pierwszej kolejności na Zachodzie Europy. Miało to miejsce około XIII w. Duchowieństwo oraz rycerstwo zaczęło otrzymywać przywileje, przez co zajmowało lepszą pozycję niż pracujący trzeci stan.

Powoli zaczęła kształtować się monarchia stanowa, czyli rodzaj sprawowania władzy przez króla, w której musiał liczyć się on ze zdaniem grup uprzywilejowanych- szlachty i duchowieństwa, rzadziej mieszczaństwa. Formowanie się monarchii stanowej w XIII w. miało miejsce tylko w niektórych państwach. Najlepszymi przykładami na Zachodzie Europy są Francja i Anglia.

Bardzo duży wpływ na uformowanie się monarchii stanowych miało wcześniejsze rozdrobnienie feudalne. Monarchia patrymonialna powodowała podział państw i coraz większe ich rozdrobnienie. Władza centralna stawała się coraz słabsza, a wasale uniezależniali się od monarchy. Jednak w XIII w. tendencje te zaczęły się zmieniać, zaczęto dążyć do zjednoczenia. Obawiano się jednak powrotu nieograniczonej władzy króla, co było powodem gwarantowania sobie przez stany określonych przywilejów, co utwierdziło prawnie ich wyodrębnienie.

Francja była najludniejszym państwem Europy, z bardzo silnie zaakcentowanymi stosunkami feudalnymi. Od X w. władzę sprawowała tam dynastia Kapetyngów. Władcy na początku dysponujący dość słabą władzą (Hugona Kapeta wybrano na króla, ponieważ nie dysponował dużym majątkiem i liczono na jego słabość) wraz z upływem lat wzmacniali się oraz uzyskali poparcie kościoła, na którym oprali swoją władzę.

Za twórcę parlamentaryzmu w średniowiecznej Francji można uznać króla Filipa Pięknego. Władca ten prowadził liczne wojny, na które potrzebował funduszy. Kiedy kolejne źródła ich pozyskiwania nie przyniosły oczekiwanego efektu król postanowił, że uniezależni się od papiestwa. W ten sposób mógł opodatkować kler, przez co doprowadził do wybuchu konfliktu z papieżem. Spór ten wygrał jednak Filip Piękny, ponieważ uzyskał poparcie od swojego społeczeństwa. Na jego rozkaz przedstawiciele trzech stanów zjawili się w Paryżu i poparli jego działanie. W ten sposób w 1302 r. miały miejsce pierwsze Stany Generalne. Początkowo ich kompetencje nie były określone, z czasem jednak zgoda ich była niezbędna do zwiększenia podatków.

W Anglii do połowy XII w. silną władzę królewską dzierżyła dynastia normandzka, która zawładnęła wyspą po wygranej Wilhelma Zdobywcy pod Hastings w 1066 r.. Po wygaśnięciu tego rodu władzę przejęła dynastia Plantagenetów. Panujący nadal utrzymywali silną władzę jednak zaczęły pojawiać się pierwsze konflikty. Próba nałożenia podatków na duchownych wywołała sprzeciw arcybiskupa Tomasza Becketa, którego następnie zamordowano. Sytuacja podniesienia ręki na sługę Chrystusa wywoła sprzeciw i bunt społeczeństwa. W ten sposób przywileje fiskalne i sądowe uzyskał stan duchowny.

Plantageneci posiadali również ziemie na kontynencie, przez co byli oni na tych terenach lennikami królów francuskich. Sytuacja ta komplikowała stosunki pomiędzy powyższymi państwami, ponieważ Plantageneci podejmowali starania, by tych ziem nie utracić. Król Ryszard Lwie Serce przebywający głównie na krucjatach nie mógł przyczynić się do podniesienia autorytetu władcy. Natomiast jego brat Jan bez Ziemi ponownie próbował nałożyć na duchowieństwo podatki. Drugi raz zakończyło się to niepowodzeniem, ponieważ władca wywołał konflikt z papieżem. Chcąc go załagodzić, zobowiązał się płacić daniną na rzecz Watykanu, co znowu spotkało się z oporem własnego społeczeństwa. Dodatkowo król utracił swoje francuskie posiadłości. W Anglii wybuchło powstanie, by je zakończyć władca musiał wydać Wielką Kartę Swobód (1215 r.). Dokument ten zakładał, że zgodę na nałożenie nowych podatków musi wydać Wielka Rada Królestwa (złożona z biskupów i świeckich możnych) oraz nie można nikogo więzić bez wyroku sądowego. Zatwierdzono też przywileje miast i stanów uprzywilejowanych. Pierwsze obrady parlamentu (rycerstwa, duchowieństwa oraz mieszczaństwa) miały miejsce w 1265 r. jako reakcja na próbę nałożenia podatku na baronów.

Podział społeczeństwa i jego role w przypadku Anglii bardzo dobrze widoczny jest na miniaturze przedstawiającej sen Henryka I (źródło C). Na pierwszej jego części przedstawieni są chłopi z narzędziami rolniczymi, których zadaniem jest produkcja żywności. W środkowym segmencie widzimy rycerzy, którzy uzbrojeni w miecze i tarcze czuwają nad bezpieczeństwem kraju. Ostatnią grupą są duchowni, których zadaniem jako ludzi najlepiej wykształconych jest doradzanie królowi oraz dbanie o przestrzeganie zasad wiary.

Miniaturą przedstawiającą stany społeczne jest również źródło B. Przedstawia ona duchownego, rycerza oraz chłopa. Wszystkie trzy postacie są równej wielkości oraz rozmawiają, co może pokazywać, że społeczeństwo osiągnie dobrobyt, kiedy stany będą ze sobą współpracować. Zastanawiające jest, że w przypadku obu źródeł graficznych pominięto mieszczan.

Reprezentacje stanowe istniały również w innych krajach zachodnioeuropejskich takich jak Niemcy, Hiszpania, Szwecja czy Dania. W trochę inny sposób monarchie stanowe powstawały na wschodzie Europy. W przypadku Polski, Czech i Rusi Kijowskiej duże znaczenie miało rozbicie dzielnicowe.

W czasie rozbicia dzielnicowego każdy z książąt dzielnicowych posiadał swój dwór oraz urzędników. Poprzez nadania ziemi oraz przywileje zaczął wykształcać się dziedziczny stan rycerski. Oprócz ziemi rycerz otrzymywał przywileje finansowe. Stan ten posiadał odrębne sądownictwo. Rycerstwo było potrzebne podczas licznych wojen, przez co dużo łatwiej było im otrzymywać kolejne przywileje.

Była to jednak grupa bardzo elitarna o czym może świadczyć źródło A. Osoba, która chciała udowodnić swoje szlachetne pochodzenie musiała przyprowadzić aż sześciu świadków. Pokazuję to jak już w czasach Kazimierza Wielkiego starano się odseparować stan rycerski od ludności nieuprzywilejowanej.

Stan duchowny w Polsce ukształtował się jeszcze przed rycerstwem. Ogromne znaczenie miał przywilej wydany w Łęczycy w 1180 r. Obecni w tym mieście książęta zrzekli się części przywilejów finansowych na rzecz biskupów. Z czasem książęta nadawali kolejne przywileje m.in. zwolnienia z płacenia podatków. Dużą zmianą było też powstanie kapituł katedralnych, które przejęły od książąt mianowanie biskupów. Kościół coraz bardziej uniezależniał się od władzy świeckiej.

W trzecim stanie w Polsce już od początku było widać podział na mieszczaństwo i chłopstwo. Stany te wykształciły się głównie przez kolonizację na prawie niemieckim. Zasady funkcjonowania tych dwóch grup były określane w dokumentach lokacyjnych. Posiadały one odrębne prawa, jednak ich sytuacja była do siebie zbliżona, a granice pomiędzy grupami płynne.

W jaki sposób dokumenty lokacyjne określały rolę mieszkańców miasta pokazuje źródło D. Przywilej pokazuje jak starano się zaoferować jak najwięcej korzyści, by zachęcać do osiedlania się w mieście. Zachęcano m.in. przez brak obowiązku płacenia cła.

Podczas rozbicia dzielnicowego zaczęło kształtować się społeczeństwo stanowe. Monarchia mogła jednak powstać dopiero w momencie zjednoczenia państwa przez Władysława Łokietka w 1320 r. Rozwój miał jednak miejsce w czasie panowania Kazimierza Wielkiego. Podczas panowania tego króla zaczęły powstawać urzędy królewskie, jednak jako władca nie musiał on zaciągać czyjejkolwiek rady. W Polsce brakowało jednak odpowiednika Stanów Generalnych, czy Parlamentu w Anglii. Stany spotykały się jednak na zjazdach, a później na sejmach i sejmikach.

Jak więc widać powstanie społeczeństw i monarchii stanowych w Polsce i Europie Zachodniej różniło się. Przez rozbicie dzielnicowe formowanie się stanów miało inny charakter. Na zachodzie o dołączeniu poddanych do sprawowania władzy decydował monarcha, w Polsce było to wynikiem polityki wielu książąt podczas rozbicia. W polskich księstwach brakowało też drabiny feudalnej, książęta piastowscy sprawowali władzę bezpośrednio.

Mimo tych różnic wiele łączy obie drogi do monarchii stanowej. Wyodrębnione stany i ich przywileje były bardzo podobne w całej Europie. W Europie zaczęły powstawać pierwsze przedstawicielstwa stanów, a Polska zaczęła wkraczać na drogę demokracji szlacheckiej.