Wyobraź sobie, że jesteś na wycieczce w górach. Patrzysz na mapę, by poznać drogę do najbliższego szczytu. Ale skąd wiadomo, czy podejście będzie łatwe? Mapa jest płaska, a ty chcesz wiedzieć, czy ścieżka nie okaże się zbyt stroma. Na szczęście informacje o wysokości też są umieszczone na mapie.

RB5kunwiprRlK1
Na mapach hipsometrycznych możemy odczytać, jak jest ukształtowany teren. Mapa z lewej strony przedstawia obszar równinny, zaś z prawej - obszar górzysty
Już wiesz
  • że w podróż lub na wycieczkę terenową należy zabrać ze sobą plan albo mapę;

  • że plan i mapa ukazują pomniejszone obszary widziane z góry;

  • w jaki sposób wykonać pomiar odległości taśmą mierniczą.

Nauczysz się
  • wykorzystywać poziomice do odczytywania wysokości;

  • odróżniać wysokość względną od wysokości bezwzględnej;

  • odróżniać od siebie pagórek i górę.

ikEdPXwuJY_d5e221

1. Do czego służą poziomice?

Mapa i plan ukazują pewien pomniejszony obszar widziany z góry. Jednak na przedstawionym terenie mogą się znajdować nie tylko lasy, domy czy drogi, ale też wzgórza i doliny. Jak zaznaczyć je na mapie? Służą do tego poziomicepoziomicepoziomice – linie łączące punkty o tej samej wysokości nad poziomem morza. Przy lub na poziomicach podawana jest wartość wysokości nad poziomem morza. Na przykładzie modelu pagórka spróbujmy zbadać, jak wyznacza się poziomice oraz w jaki sposób dzięki nim można stworzyć mapę hipsometrycznąmapa hipsometrycznamapę hipsometryczną.

Poziomice
Obserwacja 1

Wyznaczenie poziomic na modelu.

Co będzie potrzebne
  • jabłko, gruszka, może też być duży ziemniak,

  • długa wykałaczka,

  • nóż,

  • kartka papieru,

  • ołówek.

Instrukcja
  1. Przekrój owoc na pół. Jedna z połówek owocu będzie modelem pagórka.

  2. W najwyższym punkcie swojego „pagórka” wydrąż wykałaczką dwa otwory oznaczone A i B w odległości około 1 cm od siebie.

  3. Pokrój owoc na poziome plastry jednakowej grubości (np. 1 cm).

  4. Ustawiaj kolejno plastry na kartce papieru tak, by otwory A i B znajdowały się zawsze w tym samym miejscu. Obrysuj kontur każdego plastra ołówkiem.

  5. Opisz wysokość przy każdej linii. Przy rysunku pierwszego plastra napisz „0 cm”, przy drugim „1 cm” itd.

  6. Poproś jedną osobę z klasy, by ulepiła pagórek na podstawie narysownego przez ciebie układu poziomic.

Rgl3bVGcLB3Mg1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
Podsumowanie

Wyznaczając kolejne poziomice na modelu, uzyskaliśmy rysunek tego modelu widzianego z góry.

Ciekawostka

Istnieją formy terenu, których nie da się przedstawić na mapie poziomicowej. Należą do nich na przykład strome ściany wąwozów lub klify nadmorskie – czasami mają one wysokość kilkudziesięciu metrów i bardzo duże spadki. Gdyby chcieć je zaznaczyć za pomocą poziomic, linie te nachodziłyby na siebie. Dlatego bardzo strome zbocza zaznacza się specjalnymi znakami kartograficznymi.

ikEdPXwuJY_d5e325

2. Wysokość względna i bezwzględna

Polecenie 1

Wyobraź sobie, że stoisz na szczycie latarni morskiej o wysokości 20 m. Latarnia wznosi się nad skarpą, która ma wysokość 50 m. Czy osoba u podnóża skarpy powie, że znajdujesz się 20 m nad ziemią?

Jeśli na mapie zaznaczony jest szczyt, to zazwyczaj znajduje się przy nim liczba wyrażająca jego wysokość bezwzględnąwysokość bezwzględnawysokość bezwzględną. Oznacza ona, jak wysoko nad poziomem morza znajduje się dane miejsce. Czasami dodaje się przy niej jednostkę miary (czyli metry) oraz skrót „n.p.m.”. Cały zapis może wyglądać na przykład tak „1015 m n.p.m.”, co odczytać należy: „tysiąc piętnaście metrów nad poziomem morza”.

Jeśli natomiast zmierzymy wysokość wzniesienia jego podnóża do szczytu, wtedy poznamy jego wysokość względnąwysokość względnawysokość względną. Jej wartość zależy od tego, od którego miejsca rozpoczniemy pomiar. Wysokości względne wyraża się w metrach, bez dodatkowego skrótu.

R1RRYv1VxVnwB1
Źródło: Andrzej Bogusz, Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY 3.0.
Ważne!

Wartości liczbowe przy poziomicach zawsze oznaczają wysokości bezwzględne.

Ciekawostka

Istnieją obszary lądu położone poniżej poziomu morza, tzw. depresjedepresjadepresje. Oczywiście nie są zalewane przez morze, gdyż są od niego oddzielone wzniesieniami. Aby opisać wysokość depresji, używa się skrótu „p.p.m.” – pod poziomem morza.

Polecenie 2

Odpowiedz na pytanie, czy wysokość względna danego punktu może być większa od bezwzględnej. Uzasadnij swoją odpowiedź.

ikEdPXwuJY_d5e380

3. Wypukłe i wklęsłe formy terenu

Wykonując pomiary wysokości względnej, mówiliśmy o pagórku. Może jednak bardziej właściwa byłaby nazwa „góra”? W naszym otoczeniu występuje wiele różnych form terenu. Jeśli rozejrzysz się wokół, zobaczysz ich więcej. Niektóre z nich będą formami wypukłymi, czyli wyższymi niż otaczający je teren. Te zaś, które są niższe od otoczenia, to formy wklęsłe. Natomiast tereny nie wykazujące znaczących różnic wysokości należą do form płaskich.

Wypukłe formy terenu to m.in.:
pagórekpagórekpagórek – wzniesienie o wysokości względnej z reguły nieprzekraczającej 50 m;
wzgórzewzgórzewzgórze – wypukła forma terenu o wysokości względnej od 50 m do 300 m;
góragóragóra – to forma terenu o wysokości względnej powyżej 300 m.

Wklęsłe formy terenu to na przykład:
dolinadolinadolina – wydłużone obniżenie terenu, zazwyczaj o łagodnych zboczach po obu stronach, którego dnem często płynie rzeka;
kotlinakotlinakotlina – zagłębienie które posiada płaskie dno ze wszystkich stron otoczone wzniesieniami;
wąwózwąwózwąwóz – długie, ale wąskie zagłębienie o stromych zboczach.

Ciekawostka

Pomiar wysokich gór wcale nie jest łatwy – zwłaszcza wtedy, gdy pokrywa je śnieg. Od lat toczy się spór, jaką naprawdę wysokość ma najwyższa góra świata, Mount Everest. Od 2010 roku jej wysokość w atlasach określa się na 8848 m n.p.m. z czapą lodową i 8844 m n.p.m. bez tej czapy. Jednak jak wskazują ostatnie pomiary po katastrofalnym trzęsieniu ziemi w kwietniu 2015 roku, wysokość Mount Everestu zmniejszyła się o 2,5 cm.

RGyeo86D0NG3q1
Mount Everest – najwyższa góra świata
ikEdPXwuJY_d5e440

Podsumowanie

  • Wysokości na mapach oznacza się za pomocą poziomic – linii łączących punkty położone na jednakowej wysokości nad poziomem morza.

  • Poziomice wyznaczają wysokość bezwzględną, a więc liczoną od poziomu morza.

  • Wysokość względna mierzona jest w stosunku do innego niż poziom morza punktu odniesienia.

  • Wyróżnia się płaskie, wypukłe i wklęsłe formy terenu.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

ikEdPXwuJY_d5e495

Słowniczek

depresja
depresja

obszar lądu znajdujący się poniżej poziomu morza; zalaniu depresji zapobiega znaczne oddalenie od morza lub oddzielenie jej wzniesieniami

dolina
dolina

wklęsła forma terenu o wydłużonym kształcie, z dwóch stron ograniczona zboczami

góra
góra

forma wypukła terenu o wysokości względnej powyżej 300 metrów; wierzchołki gór to szczyty

kotlina
kotlina

zagłębienie które posiada płaskie dno ze wszystkich stron otoczone wzniesieniami

mapa hipsometryczna
mapa hipsometryczna

mapa, na której za pomocą określonych barw przedstawiono wysokość terenu nad poziomem morza

pagórek
pagórek

wzniesienie o wysokości względnej z reguły nieprzekraczającej 50 m

poziomice
poziomice

linie na mapie łączące punkty o tej samej wysokości bezwzględnej

wąwóz
wąwóz

długie, wąskie zagłębienie o stromych zboczach

wzgórze
wzgórze

wypukła forma terenu o wysokości względnej od 50 m do 300 m

wysokość względna
wysokość względna

wysokość mierzona z dowolnego miejsca, np. od podnóża wzniesienia do jego wierzchołka

wysokość bezwzględna
wysokość bezwzględna

wysokość mierzona od poziomu morza; wynik odczytuje się bezpośrednio z mapy (bez obliczeń) i podaje się go w metrach nad poziomem morza (w skrócie: m n.p.m.)

ikEdPXwuJY_d5e675

Zadania

Ćwiczenie 1
R13Bgz5WPUOKP1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R2QlTrLR6GJEw1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1Dy8sEYfsJE61
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RwPz3VAJtwzNu1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1AV9P60WnWHF1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.