E‑book – Praktyczny poradnik uprawy roślin ozdobnych
OGR.02. Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych - ogrodnik 611303 i technik ogrodnik 314205
Spis treści
Zakładanie uprawy w gruncieZakładanie uprawy w gruncie
Przykładowe gatunki uprawiane w grunciePrzykładowe gatunki uprawiane w gruncie
1. Zakładanie uprawy w gruncie
W gruncie przygotowuje się przede wszystkim rozsadę roślin jednorocznych, dwuletnich i bylin, a także rozmnaża się cebule roślin ozdobnych, np. tulipanów i narcyzów. Uprawia się też rośliny na kwiaty cięte, np. aster chiński, bukszpan czy forsycję. Kolejną grupą roślin ozdobnych uprawianych w gruncie są drzewa i krzewy, które mogą być sprzedawane z odsłoniętym systemem korzeniowym, m.in. róże, śnieguliczki i jaśminowce. Tego rodzaju produkcję nazywa się szkółkarstwem ozdobnym.
Wybór lokalizacji
O lokalizacji uprawy powinny decydować zarówno względy logistyczne, jak i warunki środowiska. Rośliny ozdobne są mało odporne na transport, dlatego plantację lub szkółkę należy założyć jak najbliżej miejsca zbytu, najlepiej do 30 km od aglomeracji miejskiej. Warto również wziąć pod uwagę możliwość dofinansowania produkcji jako działalności gospodarczej, np. dzięki europejskim funduszom strukturalnym, obejmującym określone rejony kraju. Najistotniejsze warunki środowiska to z kolei ukształtowanie terenu, jakość gleby i długość sezonu wegetacyjnego. Jakość gleby ma o wiele mniejsze znaczenie w uprawie pojemnikowej, która zyskuje na popularności. Należy wybierać tereny nie tylko o możliwie najlepszej jakości gleby, ale przede wszystkim najlepiej odpowiadające wymaganiom roślin, które mają być uprawiane.
Ukształtowanie terenu:
najkorzystniejsze są płaskie tereny lub z lekkim nachyleniem, do 3%, najlepiej ku zachodowi,
należy unikać dolin lub innych zagłębień terenu, ponieważ tworzą się w nich zastoiska mrozowe.
Rodzaje gleb i ocena ich przydatności
Szczególnie istotne dla podłoży stosowanych w przemysłowej uprawie roślin ozdobnych są właściwe proporcje między pojemnością wodną i powietrzną. W praktyce oznacza to odpowiednie napowietrzenie i zdolność zatrzymywania wody, one zaś zależą od struktury gleby, od jej zasobności w próchnicę i od poziomu wód gruntowych.
W ogólnej ocenie jakości gleb pomagają klasy bonifikacyjne, wskazujące występowanie na terenie całego kraju gleb o określonej przydatności do użytku rolnego lub szkółkarskiego.
Więcej na ten temat w e‑materiale Charakterystyka, właściwości i przydatność rolnicza glebyCharakterystyka, właściwości i przydatność rolnicza gleby.
W praktyce rodzaje gleb występujących w Polsce można podzielić na piaszczyste, gliniaste i mieszane (z przewagą gliny: gliniasto‑piaszczyste oraz z przewagą piasku: piaszczysto‑gliniaste).
Gleby piaszczyste nazywamy lekkimi, ponieważ zatrzymują niewielką ilość wody: szybko przecieka ona do wód gruntowych między dużymi cząstkami piasku i żwiru, które w tych glebach dominują. Zawierają też niewiele próchnicy, a przez to – niewiele materii organicznej. Zaletą takiej gleby jest ułatwiony kontakt korzeni z powietrzem. Ten rodzaj gleby łatwo rozpoznać – po roztarciu w dłoniach jest sypka. Charakterystyczną cechą terenów piaszczystych jest również typ dominującej na nich roślinności. W większości porastają je sosny, kostrzewa popielata i rozchodniki.
Gleby gliniaste, zwane ciężkimi, magazynują duże ilości wody i składników odżywczych. Jeśli jednak są bardzo zwięzłe i słabo przepuszczają wodę (można to poznać po długo utrzymujących się kałużach i okolicznych obszarach bagnistych), korzenie mają niewielki kontakt z powietrzem i w takich warunkach większość z nich gnije. Wyjątkiem są m.in. wierzby.
Najlepsza dla większości roślin i najmniej pracochłonna jest gleba mieszana (zwana też średnią), w której proporcje piasku i gliny są wyrównane. Gleba taka zapewnia roślinom odpowiednią ilość wody i powietrza, a także składników pokarmowych.
Próchnica
Próchnica, czyli humus, to bardzo pożądany składnik każdej gleby. Związki próchnicze mogą zatrzymać nawet 5‑krotnie więcej wody niż same ważą, a oprócz tego umożliwiają korzeniom dobry dostęp do tlenu. Zawartość próchnicy można ocenić po barwie gleby. Im ciemniejsza gleba, tym więcej próchnicy zawiera. Humus znajduje się w górnej warstwie gleby. Warstwa grubości do 10 cm świadczy o tym, że gleba jest słaba. Gleba jest tym bardziej żyzna, im grubsza i ciemniejsza jest warstwa próchnicy.
Zasolenie
Nawet najbardziej urodzajna gleba okaże się nieprzydatna pod uprawę, jeśli zawiera dużo soli. Duże stężenie soli sprawia, że mimo prawidłowej ilości wody w glebie roślina nie jest w stanie pobrać wody - dlatego nie należy zakładać uprawy roślin na terenach o dużym zasoleniu. Zjawisko to nosi nazwę suszy fizjologicznej.
Uprawy pojemnikowe
Coraz popularniejszym rozwiązaniem są tzw. uprawy (lub szkółki) pojemnikowe, w których rośliny uprawia się w pojemnikach pod gołym niebem w sezonie wegetacyjnym. Założenie szkółki pojemnikowej nie wymaga żyznych gleb, ale istotne pozostają wszystkie pozostałe wymienione wyżej kryteria wyboru miejsca pod uprawę. Warto mieć przy tym na uwadze, że wiele hodowców łączy różne rodzaje uprawy: w gruncie, pod osłonami i pojemnikową. Ponadto niektóre z roślin uprawianych w pojemnikach pod gołym niebem zimuje się w nieogrzewanych tunelach (m.in. budleję Dawida, klony palmowe i magnolie), choć większość z nich zabezpiecza się przed mrozem, kładąc doniczki na ziemi i docieplając.
Przygotowanie terenu pod uprawę
Analiza próbki glebowej
Po wyborze odpowiedniego terenu pod uprawę należy przede wszystkim zbadać jego pH. Można to zrobić we własnym zakresie, ale znacznie więcej przydatnych informacji na temat gleby przyniesie analiza próbki glebowej zlecona w Okręgowej Stacji Chemiczno‑Rolniczej. Analiza ta pozwala zbadać nie tylko pH, ale i zawartość w glebie pierwiastków potrzebnych roślinom (m.in. fosforu, potasu i magnezu), a także poziom zasolenia. Zasolenie przy uprawie w gruncie zwykle nie przekracza norm, w przeciwieństwie do uprawy pod osłonami.
Informacje uzyskane dzięki analizie próbki glebowej pozwalają na ekonomiczne stosowanie nawozów: tylko w razie potrzeby (kiedy w glebie jest za mało konkretnych pierwiastków) i w odpowiednich ilościach. W konsekwencji maleją koszty nawożenia, rośnie za to produkcja.
Próbki należy pobierać z kwater o w miarę równej wielkości (maksymalnie 4 ha), jednolitych pod względem uprawianego gatunku rośliny, ukształtowania terenu i rodzaju gleby. Na ogół pobiera się kilkanaście do kilkudziesięciu próbek. Dokładna instrukcja ich pobierania znajduje się na stronach internetowych Okręgowych Stacji Chemiczno‑Rolniczych. Istotne dla uzyskania prawidłowego wyniku jest przeprowadzenie badania przed nawożeniem mineralnym i organicznym, wapnowaniem i nawadnianiem, czyli późną jesienią lub przed rozpoczęciem upraw.
Poprawa struktury gleby
Zbyt luźną glebę zagęszcza się poprzez dodanie do niej gliny, torfu lub próchnicy (w ilości ok. 15 kg na 10 mIndeks górny 22). Zbyt ciężką, gliniastą glebę rozluźnia się, dosypując do niej gruboziarnistego piasku (należy rozrzucić warstwę o grubości ok. 2 cm) lub torfu. Można też zmieszać piasek z torfem. W praktyce słaba gleba do „ulepszenia” może wymagać nawiezienia nawet kilkudziesięciu ciężarówek piachu, torfu lub próchnicy. Dlatego też najbardziej opłaca się zakładać uprawę na terenie, na którym naturalnie występują gleby mieszane. Poprawy struktury w ogóle nie wymagają gleby lessowe (naturalnie występujące np. na lubelszczyźnie) ani czarnoziemy (zawierające bardzo duże ilości próchnicy). Jak wspomniano, poszczególne gatunki roślin mogą mieć specyficzne preferencje co do struktury gleby, dlatego np. uprawę wierzb można z powodzeniem założyć na terenach podmokłych, obfitujących w gleby gliniaste, natomiast uprawę roślin iglastych – na terenach, na których przeważają piaski.
Modyfikacja odczynu (pH) gleby
Większość roślin preferuje gleby o odczynie od lekko kwaśnego do obojętnego, czyli o pH 6,0–7,0. Zasadowy odczyn gleby sprzyja rozwojowi pożytecznych mikroorganizmów glebowych, a tym samym zwiększa przyswajalność substancji odżywczych przez rośliny. Gleba jest tym bardziej zasadowa, im więcej zawiera wapnia. Wapnowanie prowadzi zatem do rozwoju pożytecznych organizmów glebowych i zmniejsza zapotrzebowanie roślin na nawożenie. W przypadku kwaśnych lub bardzo kwaśnych gleb przed wysiewem roślin stosuje się tzw. wapno pyliste, które zwiększa pH gleby. Wapnowanie najlepiej wykonać rok przed założeniem uprawy. Jeśli zostanie przeprowadzone zbyt późno, nie pozwoli na podwyższenie odczynu gleby do odpowiedniej wartości. Zabieg ten najlepiej stosować latem lub jesienią, na suchą glebę, po czym nawóz należy dokładnie wymieszać z orną warstwą gleby.
Z kolei odczynu kwaśnego (pH 5,0–6,0) wymagają m.in. hortensje, magnolie, a bardzo kwaśnego (pH 4,0–5,5) azalie, różaneczniki, wrzosy i wrzośce. Aby zakwasić glebę, można użyć nawozów z siarczanem potasu i siarczanem magnezu. Dodatkowo wzbogacą one glebę w siarkę, potas i magnez. W naturalny sposób można zakwasić glebę, dodając do niej torf. Wystarczy wymieszać go z glebą do głębokości, na której będą się rozwijać korzenie roślin (średnio ok. 20–30 cm).
Nawożenie
Tradycyjne nawożenie roślin dzieli się na dwa etapy:
nawożenie podstawowe, przeprowadzane w ramach przygotowania podłoża do wysiania lub wysadzenia w nim roślin,
nawożenie pogłówne, stosowane w trakcie rozwoju i wzrostu roślin.
Skład i dawki nawozów, a także najlepszy termin nawożenia, zależą od potrzeb pokarmowych uprawianych roślin i od zasobności gleby.
Nawozy dzieli się na organiczne i mineralne:
Nawozy organiczne, in. naturalne (obornik, nawozy zielone, kompost, biohumus) powstają na skutek rozkładu szczątków roślinnych, zwierzęcych lub odchodów zwierząt. Mają formę stałą lub płynną. Odpowiednio użytkowane, nie stwarzają zagrożenia dla roślin: nie można ich przedawkować i nie prowadzą do zasolenia gleby.
Nawozy mineralne zawierają czyste pierwiastki i związki chemiczne, np. azot, potas, fosfor i magnez. Mają postać granulek lub proszku, które rozsypuje się wokół roślin, albo formę płynną. Nawozy płynne występują w formie skoncentrowanej, wymagającej rozcieńczenia wodą, albo w postaci nieskoncentrowanej, w której są gotowe do zastosowania. Aby nie doprowadzić do przenawożenia, należy ściśle przestrzegać zaleceń producenta podanych na opakowaniu.
Nawożenie naturalne
Nawożenie naturalne jest szczególnie polecane jako nawożenie podstawowe, ponieważ zwiększa plonowanie, a przy tym, przy umiejętnym stosowaniu - nie stwarza zagrożenia dla roślin. Bardzo cennym nawozem naturalnym i jednocześnie podstawowym rodzajem nawozu stosowanego przed rozpoczęciem uprawy jest obornik. Przed założeniem uprawy poleca się rozrzucić 30–60 ton obornika na hektar (więcej na glebach lżejszych, mniej na glębach cięższych). Nie można go stosować na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem ani zamarzniętych do głębokości 30 cm. Po rozrzuceniu go na glebie powinien być jak najszybciej przykryty glebą w celu ograniczenia ulatniania się azotu. Świeży obornik stosuje się jesienią, ponieważ musi mieć czas, aby się rozłożyć, przy czym na glebach lekkich obornika nie należy stosować jesienią. Jeśli nasadzenia są planowane na jesień, obornik powinien być zastosowany pod przedplon. Jeśli uprawa ma być zakładana wiosną, na glebie lekkiej obornik (tylko dobrze przefermentowany) najlepiej zastosować bezpośrednio przed sadzeniem.
Zamiast obornika można stosować nawozy zielone, czyli rośliny, które zostaną później przeorane, a biomasa pozostawiona w glebie wzbogaci ją w łatwo przyswajane składniki. Szczególnie dużą wartość mają rośliny bobowate (strączkowe i drobnonasienne) i mieszanki roślin bobowatych z innymi roślinami (np. mieszanki roślin strączkowych ze zbożowymi).
Nawożenie mineralne
Nawożenie mineralne jako nawożenie podstawowe stosuje się tylko w razie potrzeby: kiedy zostaną stwierdzone niedobory określonych pierwiastków, zwł. azotu, fosforu i potasu. Nadmierna ilość tych składników w glebie prowadzi bowiem do zanieczyszczenia środowiska (w tym zbiorników wodnych). Nawożenie fosforem i potasem przeprowadza się jesienią lub wczesną wiosną. Nawóz należy równomiernie rozrzucić, a następnie wymieszać go z glebą na głębokość 20 cm. Azot jesienią można stosować tylko w niewielkich ilościach. W większych dawkach stosuje się go wiosną, kiedy rośliny rozpoczynają wegetację.
Rola bakterii i grzybów
Bakterie i grzyby:
tworzą próchnicę (przy dostępie tlenu) lub torf (w warunkach beztlenowych),
mają znaczny udział w powstawaniu gruzełkowatej, gąbczastej struktury gleby,
mineralizują pierwiastki obecne w szczątkach roślin i zwierząt, uwalniając je i udostępniając roślinom jako pokarm dzięki zjawisku mikoryzy,
grzyby mikoryzowe zwiększają przyswajanie mineralnych składników pokarmowych (fosforu, azotu, cynku, miedzi) przez rośliny – szczepionka mikoryzowa prawie trzykrotnie zwiększa pobieranie cynku i manganu,
gleby kwaśne zawierają stosunkowo niewiele bakterii, za to bardzo dużo grzybów.
Bakterie łatwo giną w wysuszonej glebie, dlatego nie należy dopuszczać do jej całkowitego wysuszenia. Ich rozwój hamuje również zanieczyszczenie gleby. Szczególnie toksyczne są pestycydy, węglowodory alifatyczne i aromatyczne, formaldehyd, związki chloroorganiczne, metale ciężkie i sole w dużych stężeniach.
Sposoby sadzenia różnych grup roślin ozdobnych uprawianych w gruncie
Sadzenie ręczne
Kiedy powierzchnia do obsadzenia jest stosunkowo mała, najbardziej opłaca się obsadzić ją ręcznie. Na ogół byliny sadzi się w gruncie na zagonach o szerokości do 120 cm. Rozstawa roślin zależy od siły wzrostu konkretnego gatunku. Przed wysadzeniem roślin wprost do gruntu należy je hartować przez 7–10 dni (jeśli rozsada była przygotowana w szklarni lub inspekcie), a kilka godzin przed zasadzeniem obficie podlać. Następnie wykopuje się łopatą dołek, skraca się złamane lub uszkodzone korzenie i wkłada roślinę tak, aby korzenie rozłożyły się równomiernie w pionie i poziomie (nie były podwinięte w żadną stronę). Roślinę umieszcza się na głębokości, na jakiej rosła poprzednio lub nieco większej i delikatnie dociska ziemię wokół niej – tak aby wokół łodygi powstało delikatne zagłębienie, w którym może się gromadzić woda. Jak najszybciej po posadzeniu podlewa się rośliny.
Rośliny cebulowe sadzi się w dołku o głębokości dostosowanej do wielkości cebuli. Można przyjąć ogólną zasadę, że duże cebulki (o średnicy równej lub większej niż 5 cm) sadzi się na głębokości 15 cm, a małe (o średnicy 2,5–5 cm) – na głębokości 7–10 cm. Duże cebulki kwiatowe sadzi się w odstępie od 7 do 20 cm, a małe – od 3 do 7 cm od siebie. Sadząc cebulki, układamy je w ziemi zawsze stroną, z której wyrastają korzenie do dołu, a wierzchołkiem do góry.
Sadzenie zmechanizowane
Przy dużej powierzchni uprawy do półautomatycznego sadzenia roślin można wykorzystać sadzarkę szkółkarską. Pozwala ona na jednoczesne sadzenie roślin w 2–6 rzędach. Można regulować odstępy między rzędami, głębokość zasadzeń i siłę docisku. Najbardziej wydajne sadzarki w ciągu godziny pozwalają zasadzić nawet 21 000 roślin, pod warunkiem, że są obsługiwana przez kilka osób jednocześnie.
Cebule roślin ozdobnych, zwłaszcza w średnich i dużych plantacjach, również można sadzić w kilku rzędach jednocześnie. Służy do tego sadzarka automatyczna – wystarczy wsypać cebule do kosza, z którego będą pobierane przez maszynę.
Więcej na temat sadzenia drzew ozdobnych i ich późniejszej pielęgnacji w materiale Sadzenie i pielęgnacja drzew ozdobnychSadzenie i pielęgnacja drzew ozdobnych.
Oznakowanie sadzonek
Posadzone rośliny należy odpowiednio oznaczyć, aby odróżnić je od siebie i zwyczajnie nie pomylić żadnego gatunku. Oznaczenia powinny być mocno zamocowane i nie wyblaknąć na słońcu. W tym celu używa się tzw. etykiet ogrodniczych i szkółkarskich. Dobrym rozwiązaniem, szczególnie w większych plantacjach, jest sadzenie roślin zgodnie z kolejnością alfabetyczną (o ile pozwalają na to lokalne warunki).
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści