Rzymski system zapisywania liczb wykorzystuje cyfry pochodzenia etruskiego, które Rzymianie przejęli i zmodyfikowali około VI - V wieku p.n.e. Zapis liczb jest przejrzysty i logiczny, jednak niewygodny. Rzymskimi cyframi nie można też zapisać ułamków. Cyfry rzymskie zostały wyparte z codziennego użytku przez mniej skomplikowane arabskie. Cyfry te wciąż stosuje się w:

  • zapisie wieków w historii, na przykład XVII wiek naszej ery;

  • zapisywaniu miesięcy, na przykład VI – (czerwiec)

  • zapisywaniu dat, na przykład powstania budowli;

  • nazwach wydarzeń historycznych, na przykład I wojna światowa;

  • imionach władców i papieży, na przykład Jan Paweł II;

  • numerowaniu tomów dzieł, na przykład V tom encyklopedii;

  • oznaczaniu numerów liceów w Polsce, na przykład IV Liceum Ogólnokształcące;

  • numerowaniu klas w szkole, na przykład III b;

  • numerowaniu pięter w budynkach, na przykład VII piętro;

  • zapisywaniu godzin na cyferblatach zegarów.

W zapisie stosujemy 7 znaków I, V, X, L, C, D i M. Nie ma symbolu zera.
Liczby uzyskuje się poprzez dodawanie lub odejmowanie poszczególnych symboli.

RRQOyIzo4zcPa1
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
Zapamiętaj!

Aby zapisać liczbę w systemie rzymskim, należy stosować poniższe zasady.

  • Do zapisu liczby używamy co najwyżej trzech takich samych symboli spośród: I, X, C, M.

  • Obok siebie nie możemy umieścić dwóch takich samych symboli spośród: V, L, D.

  • Jeżeli symbole występują w kolejności malejącej, to wartości odpowiadające tym symbolom dodajemy.

  • Jeżeli przed symbolem oznaczającym większą wartość, występuje symbol oznaczający mniejszą wartość, to od większej wartości odejmujemy mniejszą, na przykład

IV  4, IX  9, XL  40, XC  90, CD  400, CM  900
Przykład 1
RsH7bgHEANFeH1
Animacja
Przykład 2
R14grVnaYCksV1
Animacja
ikH8hVSTYQ_d5e811
A
Ćwiczenie 1

Zapisz podane liczby za pomocą znaków rzymskich.

  1. 1666

  2. 3999

B
Ćwiczenie 2

Rozszyfruj wyrazy, wstawiając w miejsce liczb odpowiednie znaki rzymskie.

  1. 500 50

  2. 500 1000

  3. 1000 500 A

  4. 50 1000 A

  5. 100 500

  6. 50 EJ 100 E

  7. 500 1000 A

  8. 1000 100

B
Ćwiczenie 3

Zapisz znakami rzymskimi podane daty.

  1. 476 r.– upadek cesarstwa zachodniorzymskiego

  2. 1534 r.– stworzenie Kościoła anglikańskiego

  3. 1768 r.– odkrycie Australii przez Jamesa Cooka

  4. 1364 r.– założenie Uniwersytetu Krakowskiego

  5. 1683 r. – bitwa pod Wiedniem

classicmobile
Ćwiczenie 4
R17tEZmtg7yAN1
Zadanie interaktywne
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 5

Różnica liczb MCDXXICCCLVII wynosi

RtbVduGzVWBMl
static
classicmobile
Ćwiczenie 6

W którym przypadku liczby: MCCCLXXI , MCCXXIX, MCXCII są uporządkowane malejąco?

RBULQqewaL1zV
static
classicmobile
Ćwiczenie 7

Jeżeli w liczbie MDLXIV zamienimy miejscami znaki  LX, to otrzymamy liczbę

RTZhorY7EZNUi
static
classicmobile
Ćwiczenie 8
RleCZQDimy5fk1
Zadanie interaktywne
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 9
RwtGbx6Jmet3w1
Zadanie interaktywne
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
static
ikH8hVSTYQ_d5e1217
classicmobile
Ćwiczenie 10

Rozstrzygnij, czy podane zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe.

RyUbS5YQ90ho0
static
classicmobile
Ćwiczenie 11
R1bb8cR1J1FQz1
Zadanie interaktywne
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 12
REuvL21OoNgzx1
Zadanie interaktywne
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
static
C
Ćwiczenie 13

Ile jest liczb zapisanych w systemie rzymskim, w których każdego znaku użyto dokładnie jeden raz? Podaj przykłady takich liczb.

classicmobile
Ćwiczenie 14
RoxKTgVxuRBL21
Zadanie interaktywne.
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej, licencja: CC BY 3.0.
static
K
Ćwiczenie 15

Znajdź tekst źródłowy, w którym zostały użyte tylko liczby zapisane w systemie rzymskim.