Zastanów się
Rozważmy następujące problemy
Jakie pojęcia, określenia i nazwy kojarzą ci się z polis? Sięgnij do swojej wiedzy z historii i uzupełnij mapę myśli. Pod koniec lekcji wykonaj to ćwiczenie raz jeszcze.
- Nazwa kategorii: Polis
- Nazwa kategorii:
- Nazwa kategorii:
- Nazwa kategorii:
- Nazwa kategorii:
- Nazwa kategorii: Koniec elementów należących do kategorii Polis
- Elementy należące do kategorii Polis
(gr. he polis– prawdopodobnie od greckiego he ptolis – miejsce warowne) – państwo‑miasto greckie, podstawowy ustrój polityczny starożytnej Grecji do czasów hellenistycznych (hellenizm). Najistotniejszą cechą polis był jej niemonarchiczny charakter, udział w życiu politycznym zagwarantowany był dla wszystkich obywateli. Centrum polis było miasto, stanowiące z reguły ok. 1/3 ogółu populacji (wyjątkami były np.: Smyrna – polis niemal wyłącznie miejska i Sparta – o zdecydowanie wiejskim charakterze). Polis były strukturami stosunkowo niewielkimi, czego konsekwencją było znaczne rozbicie polityczne starożytnej Grecji, uniemożliwiające stworzenie na przestrzeni wielu wieków jej politycznej jedności.
Wysłuchaj audiobooka. Wskaż pozytywne i negatywne skutki istnienia w starożytnej Grecji państw‑miast.
Zapoznaj się z treścią audiobooka. Wskaż pozytywne i negatywne skutki istnienia w starożytnej Grecji państw‑miast.
Arystoteles
Ustrój polityczny Aten
Obecny ustrój polityczny przedstawia się następująco: prawa polityczne posiadają ci, których oboje rodzice są obywatelami, wpisuje się ich w poczet członków demu, gdy ukończą lat osiemnaście. Kiedy zgłaszają się do zapisania, democi, złożywszy przysięgę, stwierdzają przez głosowanie, czy kandydaci posiadają wiek wymagany prawem, jeśli zaś się okaże, że tak nie jest, przechodzą z powrotem do liczby małoletnich; następnie sprawdzają, czy kandydat jest człowiekiem wolnym i urodził się w związku spełniającym wymogi prawa (...). Jeśli się okaże, że bezprawnie domaga się wpisania [na listę obywateli], państwo sprzedaje go (...). Wszystkie stanowiska w zakresie zwyczajnej administracji obsadzają przez losowanie, z wyjątkiem skarbnika funduszu wojskowego, zarządców funduszu widowiskowego i nadzorcy studzien, tych bowiem wybierają przez głosowanie, a wybrani pełnią swe funkcje od Panatenajów do Panatenajów. W głosowaniu wybierają też wszystkich urzędników wojskowych. Natomiast Radę Pięciuset wybierają przez losowanie po pięćdziesięciu z każdej fyli. Każda fyla sprawuje prytanię przez oznaczoną część roku, a mianowicie cztery pierwsze przez 36 dni każda, a sześć dalszych kazda przez dni 35; mają bowiem rok księżcowy. Ci, którzy pełnią funkcje prytanów, po pierwsze - jadają posiłki razem w budynku zwanym tholos, na co otrzymują pieniądze od polis. Dalej - oni zwołują posiedzenia Rady i Zgromadzenia Ludowego, przy czym Radę codziennie z wyjątkiem dni świątecznych, a Zgromadzenie cztery razy w okresie każdej prytani. Oni też z góry ustalają sprawy, nad którymi Rada ma obradować, porządek dzienny na każde posiedzenie, a także miejsce, gdzie mają się zebrać. (...) Jeden z prytanów, wybrany losem, jest ich przewodniczącym. Obowiązki przewodniczącego pełni przez jedną noc i dzień, i nie wolno mu ich pełnić ani dłużej, ani dwukrotnie. On przechowuje klucze od świątyń, w których znajdują się państwowe pieniądze i dokumenty, jako te pieczęć państwową; wraz z jedną trzecią prytanów, których sam wyznaczy, musi stale przebywać w tholosie. (...) Po większej części współdziała Rada z innymi urzędami. Przede wszystkim są to skarbnicy Ateny w liczbie dziesięciu, wybierani przez losowanie po jednym z każdej fyli (...). Następnie jest dziesięciu poletów wybieranych po jednym z fyli. Zawierają oni wszelkie kontrakty w imieniu państwa oddają w dzierżawę kopalnie oraz cła i podatki, załatwiają to wspólnie ze skarbnikiem funduszu wojskowego i zarządcami funduszu widowiskowego (...). Przez losowanie także są wyznaczani agoranomowie [w liczbie dziesięciu], pięciu dla Pireusu, pięciu dla miasta. Zadaniem ich według prawa jest czuwanie nad tym, aby wszelkie towary wystawiane na sprzedaż były czyste i niefałszowane. Tak samo przez losowanie wyznacza się [dziesięciu] metronomów, pięciu dla Pireusu, pięciu dla miasta. Ci znów kontrolują miary i wagi wszelkie, ażeby sprzedający nie posługiwali się fałszywymi. (...) losowaniem wyznaczają także komisję Jedenastu, którzy mają nadzór nad więzieniem. (...) Co do tzw. archontów (...) losuje się zarówno sześciu thesmothetów i ich sekretarza, jak i archonta, króla i polemarchę, po jednym z każdej fyli. Przechodzą oni badanie najpierw przed Radą Pięciuset, lecz z wyjątkiem sekretarza, który poddaje się badaniu tylko w dikasterion, tak jak inni urzędnicy (wszyscy bowiem urzędnicy, zarówno wybrani drogą losowania, jak i w głosowaniu obejmują stanowiska dopiero po przebyciu dokimazji; natomiast dziewięciu archontów podlega dokimazji przed Radą, a potem powtórnie przed dikasterion. Ten kogo Rada odrzuciła, dawniej tracił urząd, obecnie jednak przysługuje mu prawo odwołania się do dikasterion, którego wyrok w sprawie dokimazji jest ostateczny. Archont zaraz po objęciu stanowiska przede wszystkim ogłasza publicznie, że każdy obywatel do końca jego urzędowania zachowa prawo posiadania i zarządzania dobrami takie samo, jakie miał przed objęciem przez niego urzędu. (...) Prócz tego na ręce jego składają [obywatele] skargi w sprawach publicznych i prywatnych, które po rozpatrzeniu kieruje do dikasterion (...). Roztacza też archont opiekę nad sierotami i osieroconymi spadkobierczyniami, jako też nad kobietami, które utrzymują, że są w ciąży po zmarłym mężu (...). Król natomiast przede wszystkim sprawuje pieczę nad misteriami (...) do niego też należy nadzór nad wszystkimi --- można powiedzieć --- odziedziczonymi po przodkach ofiarami. (...) Polemarcha składa ofiary Artemidzie Łowczyni i Enyaliosowi, urządza igrzyska pogrzebowe i składa ofiary żałobne ku czci poległych na wojnie (...). Do zakresu działalności polemarchy należą nadto sprawy prywatne dotyczące metojków, cudzoziemców ponoszących równe ciężary z obywatelami i cudzoziemców oznaczonych tytułem proksenosów. (...) W ogóle polemarchos jest tym dla metojków czym archont dla obywateli.
Zastanów się i opisz sytuację z historii, literatury lub współczesnej polityki międzynarodowej, której bohaterowie sprawowaliby władzę na wzór opisanej przez Arystotelesa.
Na podstawie własnych obserwacji zanotuj cechy charakterystyczne dla współczesnej demokracji.
Słownik
(gr. agorá – miejsce zgromadzeń) urzędnicy targowi w miastach greckich; w Atenach było ich dziesięciu: pięciu dla Aten i pięciu dla Pireusu
(gr. archon – przywódca) jeden z dziewięciu najwyższych urzędników wybieranych w Atenach na rok (po rocznej kadencji wchodzili w skład areopagu); początkowo wydawali ustawy, sądzili w sprawach prywatnych itp., stopniowo urząd ten stał się tylko honorowym (zwłaszcza po reformie Klejstenesa)
w mitologii greckiej córka Leto, bliźniacza siostra Apollina, dziewicza pani dzikiej natury, bogini łowów; pani dzikich zwierząt, opiekunka rybaków i podróżnych na morzu; patronka położnic, nowo narodzonych dzieci i młodzieży do momentu osiągnięcia dojrzałości; bogini życzliwa i mściwa zarazem — przypisywano jej powodowanie nagłej śmierci, zwłaszcza młodych kobiet
(gr. demos – lud) inaczej: demos, w starożytnej Grecji gmina, wspólnota wiejska, stanowiąca jednostkę administracyjną; w ateńskiej polis podstawowa jednostka podziału terytorialnego Attyki (od VI w. p.n.e.); dem miał swego urzędnika (demarch), swoje kulty i dobra, delegował swych przedstawicieli do bule (rady)
(gr. dikasterion – władza, sąd) w starożytnej Grecji kolegialny organ władzy sądowniczej
(gr. dokimasia – badanie) w demokracji ateńskiej: procedura sprawdzania kandydatów na urzędy (lustracja)
w mitologii greckiej syn bogini przemocy Enyo i boga wojny Aresa
(gr. phulḗ – plemię) termin powszechnie stosowany w świecie greckim na określenie jednostek, na które dzieliła się społeczność obywatelska; w Atenach po reformie Klejstenesa (508 p.n.e.) utworzono 10 fyle; w skład każdej fyle wchodziła część miasta, wybrzeża i równiny
w Atenach rada zarządzająca więzieniami oraz czuwająca nad wykonaniem wyroków
(gr. métojkoj – mieszkający wśród) w starożytnej Grecji grupa ludzi zamieszkująca w polis, mająca wolność osobistą, nie należąca jednak do wspólnoty obywatelskiej; byli pozbawieni praw politycznych, a podlegali niemal takim samym, jak obywatele, obowiązkom wobec państwa; metojkowie trudnili się głównie rzemiosłem i handlem
(gr. métron – miara + nómos – prawo) ateńscy urzędnicy zajmujący się kontrolą miar i wag
(gr. mystḗrion – tajemnica) misteria eleuzyńskie, w starożytnej Grecji święto o charakterze misteryjnym, odprawiane w Atenach i pobliskim Eleusis, które zapewniało mistom (gr. mýstēs – wtajemniczony) szczęście po śmierci
urzędnik zajmujący się kontrolą zużycia wody, wybierany przez lud ateński większością głosów; stanowisko to było szczególnie ważne w Attyce ubogiej w wodę
w starożytnych Atenach największe święto ku czci Ateny, obchodzone 28. dnia hekatombajonu (lipiec–sierpień, pierwszy miesiąc roku kalendarzowego); raz na cztery lata obchodzono Wielkie Panatenaje (pomiędzy nimi odbywały się zwykłe uroczystości); najważniejszym elementem Panatenajów była procesja panatenajska (ogólnoateńska)
miasto w środkowej Grecji, w regionie Attyka, w południowo‑zachodniej części aglomeracji ateńskiej, nad Zatoką Sarońską
(gr. polemos – wojna + archon – przywódca) archont polemarchos, jeden z najwyższych urzędników w Atenach kierował polityką zagraniczną i dowodził wojskiem; archontów było dziewięciu; od lat 80. VII w. p.n.e. wybierano ich na roczną kadencję; między nimi istniał podział funkcji
(gr. poletai) urzędnicy ateńscy zajmujący się obrotem nieruchomościami na rzecz polis, zawierali umowy dżierżawy oraz nakładali cła
(gr. próxenos – dla gości, gospodarz) w starożytnej Grecji obywatel danego państwa (polis) otaczający opieką przybyszów z innej polis; antyczny proksenos jest porównywany czasem do współczesnego konsula
(gr. prytaneia, od prytanis – przywódca) inaczej: prytaneja – okres sprawowania czynności przez ⅒ Rady w Atenach; wynosił on ⅒ roku, tzn. 35 lub 36 dni, a w latach przestępnych 38 lub 39 dni
w starożytnych Atenach od czasu reform Klejstenesa najważniejsza instytucja administracyjna, zwana przez Ateńczyków zwyczajnie radą (bule); dzieliła się na dziesięć 50‑osobowych zespołów, z których każdy urzędował przez 1/10 część roku (prytanowie)
ateński urzędnik zajmujący się finansami wojska, po raz pierwszy poświadczony epigraficznie dla 344/3 roku p.n.e., ale funkcja jest najprawdopodobniej wcześniejsza, skoro sam fundusz wojskowy istniał co najmniej od 373 r. p.n.e.
(gr. thesmothetēs – prawodawca, od thesmos – prawo + thetēs – ten, który tworzy, ustanawia) jeden z najwyższych urzędników ateńskich; jego nazwa oznacza „prawodawca”, jednak zajmował się on głównie sądownictwem, a jedyne jego uprawnienia związane z prawami sprowadzały się do wyszukiwania sprzeczności w prawach i wszczynania na tej podstawie procedury ustawodawczej
(gr. kopuła) inaczej: tolos; określenie antycznej budowli o kilku różnych funkcjach i znaczeniach (np. skarbiec, grobowiec)
urzędnik ateński zajmujący się finansami związanymi z funduszem widowiskowym; z funduszu widowiskowego wypłacano obywatelom zasiłki (2 obole) pokrywające koszty wstępu do teatru w czasie Wielkich Dionizjów, a także innych świąt, w czasie których odbywały się przedstawienia dramatyczne; wprowadzenie zasiłków przypisuje się Peryklesowi albo Agyrriosowi (na początku IV w. p.n.e.)