Zastanów się
Dokonaj analizy porównawczej dzieła plastycznego i utworu literackiego. W tym celu zapoznaj się z poleceniami i śledź operacje myślowe służącze porównaniu.
Etap pierwszy: szukanie podobieństw
Etap pierwszy: szukanie podobieństw. Odpowiedz na poniższe pytania:
Zastanów się, co łączy obraz Bacona i poemat Różewicza.
Znajdź i zapisz wszystkie punkty wspólne między tymi dziełami.
Czy poemat jest opisem obrazu?
Czy nazwałbyś go ekfrazą, czy też poetycką interpretacją dzieła malarskiego?
Które elementy obrazu znalazły swoje odzwierciedlenie w tekście Różewicza?
Fragmenty wiersza odnoszące się do elementów obrazu:
![Ilustracja przedstawia tabelę z dwiema kolumnami. Pierwsza kolumna: Tadeusz Różewicz Francis Bacon czyli Diego Velázquez na fotelu dentystycznym. Druga kolumna: Francis Bacon Portret papieża Innocentego X według Velázquez. Pierwszy wiersz pierwszej kolumny. Tytuł — Francis Bacon czyli Diego Velázquez na fotelu dentystycznym — odnosi się do dwóch wybitnych malarzy (wskazuje na związek, jaki istnieje między nimi); zaskakujący, szokujący, prowokujący; zbudowany na zasadzie wynikowego, o cechach paradoksu — łączy dwie nieprzystające do siebie rzeczywistości: malarstwo i… stomatologię; pojawia się w tekście dwukrotnie: „normalnie” na początku, przed tekstem wiersza, i na jego końcu — na prawach tekstu „obcego”, cytowanego. Pierwszy wiersz drugiej kolumny: Tytuł — Portret papieża Innocentego X według Velázquez — odnosi się do dzieła hiszpańskiego malarza, wskazuje źródło inspiracji; podkreśla, że obraz Bacona ma charakter szkicowy, przygotowawczy. Drugi wiersz pierwszej kolumny. Fragmenty poematu, które odnoszą się do dzieł i techniki Bacona: — „jego straszną sztukę mięsa kopulowanie padliny”; — „Bacon osiągnął transformację ukrzyżowanej osoby w wiszące martwe mięso”; — „te wczesne nadgryzione głowy są kompozycyjnie i kolorystycznie bardzo efektowne. Natomiast nie przekonały mnie nowe obrazy”; — Bacon zamknął w klatce papieża Innocentego VI potem Innocentego X i Piusa XII Infantkę Małgorzatę w błękicie jeszcze jakiegoś prokuratora wszystkie te osoby zaczęły krzyczeć”; — Bacon przeprowadzał swoje operacje bez znieczulenia przypomina to praktyki XVIII‑wiecznych dentystów Zahnextraktion przecinali czyraki karbunkuły to nie boli mówił do Infantki proszę otworzyć buzię niestety nie mam środków znieczulających to będzie bolało Infantka na fotelu ginekologicznym Papież Innocenty VI na fotelu elektrycznym Papież Pius XII w poczekalni Diego Velázquez na fotelu dentystycznym przyjaciel George Dyer before a Mirror”; — „1968 albo na sedesie…”; — „malowałem na kanwie z gazet reprodukcji”; — „te pańskie modele drą się jak odzierane ze skóry chmury znów pan posadził papieża Innocentego któregoś w piekarniku znów chce pan cichej sennej pięknie ułożonej i namalowanej Infantce zaaplikować die Applizierung des Klistiers”. Drugi wiersz drugiej kolumny. — „dosadność”, „brutalność” obrazów Bacona, przedstawiających ludzkie ciała, często jak mięso; — kilka wersji tryptyku Ukrzyżowanie; — „wczesne” to zapewne prace z lat 40. i 50., jak i wspomniana Głowa IV (z 1949 r.), „nowe” to obrazy z lat 70. i 80.; — portrety, w tym „papieska” seria Bacona — wspólny temat wielu dzieł — otwarte usta, krzyk; — „drastyczność” sztuki Bacona ukazującej lęki człowieka, a także cielesność i brzydotę. Trzeci wiersz pierwszej kolumny. Fragmenty poematu, które odnoszą się do osoby Bacona: a) jego wypowiedzi: — „większość moich obrazów — mówił — została wykonana przez człowieka w stanie Niepokoju”; — „przy malowaniu pewnego tryptyku pomagałem sobie piciem tylko raz pomogło (…) malowałem ukrzyżowanie czasami na kacu ledwo wiedziałem co robię ale tym razem pomogło”; — „tak oczywiście jesteśmy mięsem jesteśmy potencjalną padliną kiedy idę do sklepu rzeźniczego zawsze myślę jakie to zdumiewające że to nie ja wiszę na haku to chyba czysty przypadek Rembrandt Velázquez no tak oni wierzyli w zmartwychwstanie ciała ono się modlili przed malowaniem a my gramy sztuka współczesna stała się grą od czasów Picassa wszyscy gramy lepiej gorzej”; — obaj wędrowaliśmy przez Ziemię jałową”; — „Bacon opowiadał że lubi oglądać swoje obrazy przez szybę nawet Rembrandta lubi za szkłem i nie przeszkadzają mu przypadkowe osoby które odbijają się w szybie”; — „próbowałem pokazać pejzaż jamy ustnej ale mi się nie udało”; — „malowałem otwarte usta krzyk Poussina w Chantilly i krzyk Eisensteina na schodach”; — w kącie mojej pracowni leżała kupa gazet fotosów”; — „jako młody człowiek kupiłem sobie w Paryżu książkę o chorobach jamy ustnej”; — „nigdy nie udało mi się namalować uśmiechu zawsze miałem nadzieję że będę zdolny namalować usta tak jak Monet namalował zachód słońca”; — „malowałem usta pełne krzyku i zębów”; — „ukrzyżowanie? jeszcze raz powtarzam to jedyny obraz który namalowałem po pijanemu ale ani picie ani narkotyki nie pomagają w malowaniu tyle że człowiek robi się rozmowny a nawet gadatliwy”. Trzeci wiersz drugiej kolumny. — „większość z tych obrazów przedstawia kogoś, kto zawsze znajdował się w stanie niepokoju” (D. Sylvester, Rozmowy z Francisem Baconem. Brutalność faktu, Poznań 1997); — „Mam tu bałagan, bo chaos podpowiada mi nowe pomysły. Poza tym uwielbiam żyć w bałagnie” (D. Sylvester, Rozmowy…, op. cit.); — „Zawsze chciałem namalować także śmiech, ale nigdy mi się to nie udało” (D. Sylvester, Rozmowy…, op. cit.); — „Bardzo jestem zainteresowany wyglądam ust i zębów (…) Lubię połysk zębów i kolor ust” (D. Sylvester, Rozmowy…, op. cit.); — „[Alkohol — przyp. M. T.-M.] sprawia, że jestem bardziej rozmowny (…) Powoduje tylko, że staję się gadatliwy” (D. Sylvester, Rozmowy…, op. cit.). Czwarty wiesz pierwszej kolumny. b) jego wyglądu zewnętrznego: — „w postaci barokowego putto który zgubił kapelusz i czerwoną skarpetkę”; — „ukazał mi się Francis Bacon okrągła głowa owalna twarz wymięty garnitur”. Czwarty wiersz drugiej kolumny. Okrągły kształt twarzy, nadwaga, „czerwona skarpetka” może być także aluzją do homoseksualizmu malarza; — kształt twarzy, „artystyczny”, niezbyt schludny sposób ubierania się. Piąty wiersz pierwszej kolumny. c) cechy charakteru: — „jego naturalną skłonność do ucieczki do znikania do picia do przemieszczania się w czasie i przestrzeni od pubu do pubu”; — „Bacon pod wpływem alkoholu robił się towarzyski szczodry gościnny fundował znajomym szampana kawior zamieniał się w anioła ze skrzydłem zanurzonym w kuflu piwa”. Piąty wiersz drugiej kolumny. Ciągłe przeprowadzki Bacona z mieszkań i pracowni, znikanie na długie okresy, alkoholizm.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RtIJZqgJpz1qA/1662487637/1vMzQYZlrKOxAPGFeSxaprecrzPgZ52p.png)
Etap drugi: przekład z języka malarskiego na poezję
Czy i w jaki sposób Różewicz opisuje obraz?
Odpowiedz na pytanie: czy i w jaki sposób Różewicz opisuje obraz?
Etap trzeci: problematyka naddana przez poetę
Etap trzeci: problematyka naddana przez poetę. Odpowiedz na poniższe pytania:
Czy zamierzeniem poety był opis obrazu(ów)?
Czy Różewicz wniósł tu jakąś własną problematykę? Jeśli tak, to czy jest ona bezpośrednio związana z obrazem(ami)?
Zastanów się (choć będzie to tylko spekulacja), co mogło być powodem napisania tego poematu?
Francis Bacon czyli Diego Velázquez na fotelu dentystycznym to poemat, który w określonych częściach zbliża się do ekfrazy. Jest to jednak utwór bardziej złożony, podejmujący wiele ważkich tematów. Opis obrazu, a właściwie wielu obrazów Bacona jest tylko jednym z jego elementów. To opowieść o wieloletniej fascynacji twórczością angielskiego malarza, o poznawaniu jego dzieł. Oprócz obrazów Bacona zostają tu również przywołane jego osoba oraz wypowiedzi. Kontekstem dla zrozumienia sztuki okazują się wiersze Różewicza i dzieła innych artystów – dawnych i współczesnych malarzy i pisarzy.
Etap czwarty: relacja między wierszem a obrazem
Etap czwarty: relacja między wierszem a obrazem. Odpowiedz na poniższe pytania:
W jaki sposób dzieła te korespondują ze sobą?
Czy możliwa jest interpretacja poematu bez znajomości obrazów?
Czy poemat zachował swoją „autonomię poetycką” (jest samodzielnym i wartościowym dziełem sztuki, które może istnieć niezależnie od twórczości Bacona)?
Poemat zachowuje autonomię artystyczną. Jego interpretacja bez znajomości twórczości, życia i wypowiedzi Bacona jest jednak znacznie utrudniona, uniemożliwia odczytanie wszystkich odniesień i cytatów zawartych w utworze, a tym samym, podjęcie „gry” z autorem, jaką zakłada ten utwór.
Etap piąty: podsumowanie i ocena
Ten etap interpretacji powinien zawierać twoje osobiste sądy i wrażenia.
Ten etap interpretacji powinien zawierać twoje osobiste sądy i wrażenia. Odpowiedz na poniższe pytania:
Czy poetycka wizja zainspirowana sztuką Bacona okazała się udana?
Czy pozwoliła ci zrozumieć malarstwo tego artysty?
Czy poemat i dzieła plastyczne Bacona powiedziały coś ważnego o współczesnej sztuce lub człowieku?
Czy pobudziły twoją wyobraźnię?
Które dzieło(a) jest dla ciebie ważniejsze? Dlaczego?
Czy warto było podjąć wysiłek ich poznania?