1. Występowanie soli w przyrodzie

RPri9ZjatJqB61

Ilustracja składająca się z dwóch podpisanych zdjęć. Zdjęcie po lewej stronie przedstawia krajobraz górski z górami wysokimi w tle, średnimi, porośniętymi drzewami w planie średnim i z jeziorem odbijającym góry i błękitne niebo na planie pierwszym. Podpis głosi: Sole rozpuszczalne w wodzie takie jak chlorki, czy siarczany sześć występują we wszystkich rodzajach wód naturalnych. Na zdjęciu po prawej stronie nieregularny szczyt skalistej góry na tle pogodnego nieba. Podpis: Trudno rozpuszczalne sole tworzą minerały, z których część wchodzi w skład skał.

Rpr87aFPiVZon1

Ilustracja składa się z czterech podpisanych zdjęć przedstawiających różne minerały ułożonych w dwóch rzędach. Na lewym górnym zdjęciu formacja złożona z przezroczystych i białawych kryształów o kształtach prostopadłościennych. Na prawym górnym zdjęciu kryształy o barwach żółtych oraz pomarańczowych usypane w stos i sfotografowane z góry. Odłamki mają nieregularne kształty i przypominają zabarwiony i pokruszony lód. Podpis pod zdjęciami: Halit jest minerałem, którego głównym składnikiem jest chlorek sodu. Powstał on podczas krystalizacji wód morskich lub słonych jezior. Zawarte w nim domieszki nadają mu różną barwę. Na lewym dolnym zdjęciu niebieskie kryształy o kształtach sześcianów tworzą formację wraz z drobnymi białymi kryształami o nieregularnych kształtach wypełniających szczeliny pomiędzy kryształami niebieskimi. Na prawym dolnym zdjęciu przekrój przez minerał, w obrębie którego barwne warstwy krystaliczne układają się w efektowny wzór. Widoczne kolory to żółty, fioletowy, zielony, granatowy i różowy. Podpis pod zdjęciami: Fluoryt jest minerałem, którego głównym składnikiem jest fluorek wapnia, a barwę nadają mu inne składniki.

Węglany są liczną grupą minerałów. Anion węglanowy może tworzyć w nich połączenia z kationami metali, takich jak magnez, żelazo, wapń, cynk, mangan, ołów, miedź. Często towarzyszą złożom lub same stanowią źródło ważnych metali

R6KhEtfggf1N81

Pierwsza ilustracja w galerii. Składa się z dwóch zdjęć sąsiadujących ze sobą. Na zdjęciu po lewej stronie przezroczysty kryształ o prawie idealnie prostopadłościennym kształcie. Na zdjęciu po prawej fragment krajobrazu z wysokimi jasnymi skałami wapiennymi górującymi nad doliną.

R9sEipDsJjLPh1

Druga ilustracja w galerii. Składa się z trzech sąsiadujących ze sobą zdjęć. Na zdjęciu po lewej stronie minerał składający się z większych białych i mniejszych żółtawych kryształów o kształtach prostopadłościennych i sześciennych na czarnym tle. Na zdjęciu środkowym zbliżenie jasnej skały z widocznymi pęknięciami i żółtymi żyłkami przecinającymi jaśniejsze i większe powierzchnie. Zdjęcie z prawej strony przedstawia skalisty, na pozór martwy krajobraz górski na tle pogodnego nieba. Skały są jasnoszare oraz beżowe i wyglądają trochę tak, jakby były przysypane śniegiem. W dolinie, pomiędzy dwiema górami znajduje się jezioro.

R1dEWwWQl62xV1

Trzecia ilustracja w galerii. Składa się z trzech sąsiadujących ze sobą zdjęć, przedstawiających malachit, zielony minerał używany w jubilerstwie i architekturze. Pierwsze zdjęcie po lewej stronie przedstawia kawałek malachitu o gładkiej, nieregularnej powierzchni z dominującymi fragmentami kulistymi, oraz drugą, płaską stronę tego samego kawałka, stanowiącą jego przekrój. Widoczne jaśniejsze i ciemniejsze zielone warstwy tworzące skomplikowany wzór koncentrujący się wokół trzech ośrodków. Środkowe zdjęcie przedstawia przekrój przez większy kawałek minerału, gdzie jaśniejsze i ciemniejsze obszary tworzą wzór przywodzący na myśl rośliny. Na trzecim zdjęciu, po prawej stronie naszyjnik z większych i mniejszych malachitowych kulek.

R1SJeu8XjBFKF1

Ilustracja przedstawia cztery zdjęcia minerałów wraz z komentarzami tekstowymi ułożone w taki sposób, że w każdej z dwóch połówek planszy lewa strona połówki zajęta jest przez dwie małe fotografie, a prawa strona zawiera tekst. W górnej połówce pierwszy minerał ma kolor brunatno czerwony, a jego forma to podłużny plik o kształcie kawałka cegły. Drugi minerał jest biały z zielonymi akcentami i wyglądem przypomina nieregularną, nieco zabrudzoną kulę śniegu. Napis towarzyszący tym zdjęciom brzmi: Anhydryt jest pozbawionym wody minerałem, który zawiera siarczan sześć wapnia. Tworzy on także skałę o tej samej nazwie. W dolnej połówce planszy pierwsze zdjęcie przedstawia mlecznobiały kryształ z żółtymi domieszkami. Jego powierzchnia jest nieregularna. Na drugim zdjęciu minerał ma postać płaskich, zaokrąglonych na brzegach cienkich blaszek o brązowym kolorze zebranych w nieregularne skupisko. Napis towarzyszący tym zdjęciom brzmi: Gips składa się z siarczanu sześć wapnia, którego kryształy zawierają cząsteczki wody. Na obszarach pustynnych, gdzie jest sucho i gorąco, tworzy z piaskiem skupiska przypominające wyglądem płatki róży. Nazywany jest wtedy różą pustyni.

Ciekawostka

Kamienie nerkowe
Niektóre sole mogą wytrącać się w drogach moczowych organizmu ludzkiego. Złogi te potocznie nazywa się kamieniami nerkowymi. Tworzą je głównie fosforany(V), szczawiany (pochodne kwasu szczawiowego) i moczany (pochodne kwasu moczowego). Podczas leczenia stosuje się odpowiednią dietę i leki rozpuszczające kamienie. Podejmuje się też próbę rozbijania ich za pomocą ultradźwięków.

RlBDGP4mTJHwR1

Ilustracja składająca się z trzech rysunków przedstawiających schematycznie bezinwazyjną metodę usuwania kamieni nerkowych z dróg moczowych. Na pierwszym rysunku z lewej przedstawiony jest schematyczny przekrój przez nerkę człowieka z zaznaczonymi kamieniami nerkowymi odkładającymi się w obszarze kielicha i miedniczki nerkowej, czyli miejsc w których nerka łączy się z moczowodem. Na drugim rysunku na kamienie oddziałuje fala uderzeniowa złożona z ultradźwięków. Jest to jedna z nieinwazyjnych metod rozbijania kamieni nerkowych na mniejsze kawałki, łatwiejsze do wydalenia. Ostatni, trzeci rysunek przedstawia przekrój przez nerkę z fragmentami kamieni przechodzącymi do moczowodu.

2. Zastosowanie węglanów

RoRn8ZdDqRUQW1

Ilustracja przedstawia w sposób ogólny cztery najczęściej wykorzystywane węglany. W centralnej części infografiki znajduje się odwrócony o czterdzieści pięć stopni czarny kwadrat z białym napisem Węglany. Otaczają go cztery fotografie, przy których znajdują się prostokąty z tekstem: nazwą oraz krótkim opisem zastosowania. Licząc od lewego górnego rogu planszy zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara są to: zdjęcie proszku do prania i plastikowej łopatki służącej do jego dozowania i napis Na2CO3 jest składnikiem proszków do prania jako substancja zmiękczająca wodę. Zdjęcie wspinacza podczas pokonywania trasy skałkowej i napis: Węglan magnezu MgCO3 jest wykorzystywany w medycynie jako jeden z suplementów diety uzupełniających poziom magnezu w organizmie, składnik leków zobojętniających kwas solny w soku żołądkowym. Wchodzi także w skład tak zwanej magnezji białej używanej przez wspinaczy do pochłaniania potu i zwiększenia tarcia podczas wspinania się na skałę. Zdjęcie ściany lub podłogi wyłożonej jasnymi gładkimi kafelkami i napis: Węglan wapnia, CaCO3 ma zastosowanie w budownictwie, przemyśle spożywczym, medycynie. Zdjęcie torebki proszku do pieczenia i napis: Wodorowęglan sodu NaHCO3 jest głównym składnikiem sody oczyszczonej. Znajduje się także w proszku do pieczenia. Używa się go również do produkcji proszków do prania, w których stanowi środek zmiękczający wodę. W przemyśle spożywczym jest wykorzystywany jako substancja regulująca pH produktów spożywczych. Wraz z kwasem cytrynowym odpowiada za pienienie się tabletek musujących.

R1cOgc1csnhNu1

Ilustracja przedstawia cztery najczęstsze obszary występowania i zastosowania węglanu wapnia. W centralnej części infografiki znajduje się odwrócony o czterdzieści pięć stopni czarny kwadrat z białym napisem Węglan wapnia CaCO3. Otaczają go cztery fotografie, przy których znajdują się prostokąty z tekstem: nazwą oraz krótkim opisem zastosowania. Licząc od lewego górnego rogu planszy zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara są to: zdjęcie zaprawy murarskiej w wiadrze i wetkniętej w zaprawę kielni. Napis głosi: Jest surowcem do wyrobu materiałów budowlanych. Otrzymuje się z niego tak zwane wapno palone, z którego potem uzyskuje się zaprawy do tworzenia tynków, wiązania cegieł i kamieni oraz spoiw do cementu i betonu. Zdjęcie białych pastylek i napis: Składnik suplementów diety uzupełniających poziom wapnia w organizmie. Wraz z węglanem magnezu stosowany jest w preparatach zobojętniających kwas solny w żołądkach. Zdjęcie białego posągu i napis: Główny składnik marmuru wykorzystywanego jako cenny materiał budowlany, rzeźbiarski oraz architektoniczny. Zdjęcie przewróconego kwadratowego słoika z wysypującym się z niego białym proszkiem i napis: W przemyśle spożywczym używany jest jako dodatek do żywności nadający produktom białą barwę. Jest też jednym ze składników niektórych pudrów do twarzy. Jako biały barwnik jest dodawany do farb.

3. Zastosowanie azotanów(V)

RXYT6e114YnKH1

Ilustracja przedstawia w sposób ogólny najczęściej wykorzystywane azotany. W centralnej części infografiki znajduje się odwrócony o czterdzieści pięć stopni czarny kwadrat z białym napisem Azotany. Otaczają go cztery fotografie, przy których znajdują się prostokąty z tekstem: nazwą oraz krótkim opisem zastosowania. Licząc od lewego górnego rogu planszy zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara są to: zdjęcie pojazdu rolniczego opryskującego pola i napis KNO3, NaNO3, NH4NO3 są wykorzystywane do produkcji nawozów sztucznych jako źródło azotu, niezbędnego do prawidłowego rozwoju roślin. Zdjęcie bocznego lusterka samochodowego i napis: AgNO3 jest substancją czynną w lekach wspomagających gojenie się uszkodzeń skóry i leczenie niektórych wirusowych zmian skórnych. Ponadto wykorzystuje się go do produkcji luster. Zdjęcie sztucznych ogni i napis: KNO3 i NaNO3 są stosowane do produkcji materiałów wybuchowych. Zdjęcie surowego mięsa na desce do krojenia i napis: Moczenie mięsa w roztworze KNO3 jest sposobe na tzw. utrwalanie mięsa. Zapobiega psuciu i pozwala utrzymać jego naturalną barwę. Proces ten nazywa się peklowaniem.

4. Zastosowanie siarczanów(VI)

R1LbZj98KWiWK1

Ilustracja przedstawia w sposób ogólny trzy najczęściej wykorzystywane siarczany sześć. Z lewej strony centralnej części infografiki znajduje się odwrócony o czterdzieści pięć stopni czarny kwadrat z białym napisem Siarczany sześć. Po jego prawej stronie znajdują się trzy umieszczone jeden nad drugim prostokątne pola, w których znajdują się fotografie oraz obszary tekstowe zawierające nazwy, wzory oraz krótkie opisy zastosowania. Licząc od góry, są to: zdjęcie posążka przedstawiającego czytające dziecko i napis Uwodniony siarczan sześć wapnia o wzorze dwa CaSO4 razy H2O, czyli gips palony jest stosowany do tworzenia zaprawy gipsowej, wykorzystywanej między innymi do przygotowywania opatrunków usztywniających złamane kości oraz do produkcji ceramiki. Zdjęcie białego proszku i napis: MgSO4 jest głównym składnikiem soli gorzkiej stosowanej w medycynie jako środek przeczyszczający. Zdjęcie deski pokrytej zielonkawą substancją i napis: CuSO4 używany jest jako środek grzybobójczy do impregnacji drewna.

5. Zastosowanie fosforanów(V)

R1eR4QR0xG8qy1

Ilustracja przedstawia w sposób ogólny najczęściej wykorzystywane fosforany. Z lewej strony centralnej części infografiki znajduje się odwrócony o czterdzieści pięć stopni czarny kwadrat z białym napisem Fosforany pięć. Po jego prawej stronie znajdują się dwa umieszczone jeden nad drugim prostokątne pola tekstowe zawierające nazwy, wzory oraz krótkie opisy zastosowania. Teksty te, licząc od góry, to: NaPO4 jest wykorzystywany do produkcji środków zmiękczających wodę. Jest także składnikiem nawozów sztucznych. Cu PO4 dwa razy wzięte i inne fosforany pięć są surowcami do produkcji nawozów sztucznych. Stanowią źródło fosforu niezbędnego do wzrostu korzeni i pędów.

6. Zastosowanie chlorków

RfszocJXXcgWo1

Ilustracja przedstawia w sposób ogólny cztery najczęstsze zastosowania chlorków. W centralnej części infografiki znajduje się odwrócony o czterdzieści pięć stopni czarny kwadrat z białym napisem Chlorki. Otaczają go cztery fotografie, przy których znajdują się prostokąty z tekstem: nazwą oraz krótkim opisem zastosowania. Licząc od lewego górnego rogu planszy zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara są to: Zdjęcie maszyny rolniczej podczas oprysku i napis KCl jest składnikiem nawozów sztucznych. Obecność potasu przyspiesza wzrost roślin. Zdjęcie solniczki z zawartością i napis: NaCl jest głównym składnikiem soli kamiennej. Sól ta przede wszystkim jest używana do celów spożywczych. Posypuje się nią także ulice zimą. Obecność dowolnej soli opóźnia tworzenie się lodu i powoduje, że woda krzepnie w temperaturze niższej niż czysta woda. Ze względu na cenę i trwałość używa się do tego celu chlorku sodu. Zdjęcie niebieskich kryształków i napis: NaCl, KCl, MgCl2 to substancje będące składnikami soli do kąpieli. Zdjęcie plastikowego pojemnika z płynem do kroplówek i napis: Sól fizjologiczna to wodny roztwór soli o stężeniu od 85 do 90 setnych procenta. Używa się go między innymi do przemywania ran i błon śluzowych oraz do wlewów dożylnych w celu uzupełnienia elektrolitów lub podania leku.

7. Wpływ soli na środowisko

Niektóre sole w wyniku działalności człowieka zostają wprowadzone do środowiska, wywołując zachwianie istniejącej równowagi. Na przykład substancje wykorzystywane do produkcji nawozów sztucznych i środków czystości dostają się do wód, powodując ich degradację. Chlorek sodu, którym w czasie zimy posypuje się drogi, oddziałuje negatywnie na rośliny i gleby znajdujące się w pobliżu szos.

R1P5ba8NUQsP61

Zdjęcie przedstawia pole zboża. Cały kadr wypełniony złocistymi kłosami, nie widać nieba. W centralnej części pola traktor z szerokim ramieniem do opryskiwania zamontowanym w tylnej części opryskuje zboże.

R1JMkwGAFRi5n1

Zdjęcie przedstawia rurę wylotową kanalizacji. Z rury wypływa niewielki strumień wody. Dolna część rury wyraźnie obrośnięta glonami.

Wody spływające z nawożonych pól oraz ścieki przenoszą do zbiorników wodnych substancje, które zawierają azot i fosfor, czyli pierwiastki chemiczne pobudzające rozwój roślin wodnych. Wzrost składników odżywczych w jeziorach wywołuje znaczny rozwój glonów (tzw. kwitnienie wody), które sprawiają, że woda staje się mętna, ma niedobry smak i nieprzyjemny zapach. Glony ograniczają także dostęp światła do głębszych warstw jeziora, powodując zanikanie fotosyntezy u roślin (przez co nie następuje produkcja tlenu) i ich obumieranie.

Po pewnym czasie także glony obumierają i opadają na dno zbiornika. Tam następuje rozkład materii pod wpływem bakterii, a w procesie tym zużywany jest tlen. W krótkim czasie pojawia się deficyt tlenu i rozpoczynają się procesy gnilne. Nowe warunki nie sprzyjają rozwojowi zwierząt wodnych dotychczas żyjących w jeziorze i ich liczebność gwałtownie spada. Warstwa materii organicznej zalegającej na dnie zbiornika staje się coraz większa, powodując podnoszenie się poziomu dna, a jezioro stopniowo zanika.

Rs2NeMJwmqg0G1

Zdjęcie przedstawia rzekę płynącą przez las. Gałęzie drzew zniżają się do powierzchni wody. Cała powierzchnia rzeki pokryta grubą warstwą zielonego kożucha.

RdsbsrCkAoyNn1

Ilustracja składa się z dwóch zdjęć. Z lewej strony powierzchnia morza sfotografowana z powietrza ujawnia duże zielone obszary zdradzające objawy masowego przyrostu sinic. O dużej wysokości z jakiej wykonano zdjęcie świadczy obecność w kadrze chmur rzucających cienie na powierzchnię morza. Na fotografii po prawej duży biały prom pasażerki przy wyjściu z portu.

Podsumowanie

• Sole występują w przyrodzie w formie rozpuszczonej w wodach naturalnych lub tworzą minerały.

• Azotany(V) i fosforany(V) są wykorzystywane m.in. do produkcji nawozów sztucznych.

• Węglan wapnia jest np. surowcem do produkcji materiałów budowlanych.

• Chlorek sodu jest używany m.in. do celów spożywczych, w przemyśle farmaceutycznym oraz do posypywania zaśnieżonych ulic zimą.

Słowniczek

Zadania