Zróżnicowanie rozmieszczenia chowu zwierząt gospodarskich na świecie
Hodowla zwierząt przynosi nam wiele korzyści. W odróżnieniu od roślin uprawnych na ich rozmieszczenie wpływają również czynniki społeczne i kulturowe. W tym module zwrócimy na nie szczególną uwagę, nie tracąc z oczu zalet i wad chowu i hodowli.
jakie zwierzęta zaliczamy do zwierząt hodowlanych;
czym jest piramida pokarmowa;
gdzie mieszkają muzułmanie i hinduiści.
odróżniać chów od hodowli;
wyjaśniać, w jaki sposób cechy środowiska wpływają na chów zwierząt;
opisywać uwarunkowania kulturowe chowu zwierząt;
wskazywać rozmieszczenie głównych zwierząt hodowlanych na świecie.
1. Chów a hodowla
W codziennym życiu terminy chów i hodowla używane są zamiennie, ale omawiając zagadnienia chowu i hodowli w geografii ekonomicznej, powinno się je odróżniać. Chów to stworzenie zwierzętom optymalnych warunków do życia i rozmnażania. Trzyma się je w pomieszczeniach lub na dworze, karmi, dba o czystość i bezpieczeństwo, by mieć z nich różnego rodzaju pożytki, jak np. mleko, jaja czy wełnę. Z kolei hodowla to wysiłki nakierowane na uzyskanie pożądanych cech zwierzęcia, np. dużej masy, szybkiego jej przyrostu, szczególnej gęstości wełny czy dużej mleczności. Hodowla nie jest możliwa bez odpowiedniego chowu.
Ludzie udomowili kilkadziesiąt gatunków zwierząt, rozwijając pożądane cechy, np. większą ilość mięsa, mleka, bardziej gęstą sierść itp. Niektóre gatunki są hodowane ze względu na szczególnie rozwinięte zmysły, np. psy, ale także dla przyjemności lub sportu, np. gołębie pocztowe czy sokoły. Pewne gatunki łączą kilka pożytecznych cech.
Gołębie ozdobne to wynik chowu czy hodowli? Uzasadnij odpowiedź.
Bydło przedstawione na powyższej ilustracji jest chowane w sposób intensywny czy ekstensywny? Uzasadnij odpowiedź.
2. Chów bydła
Dzięki bydłu mamy mleko i jego liczne przetwory, a także mięso i skórę. Z kości, chrząstek, resztek skóry, ścięgien, rogów i kopyt uzyskujemy żelatynę.
Na świecie chowa się ok. 1,5 mld sztuk bydła na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Wymagane warunki klimatyczne to umiarkowana lub wysoka temperatura i dostateczna ilość wody. Przy wysokiej temperaturze powietrza zwierzęta wypijają nawet 100 litrów wody dziennie. Jest ona ponadto potrzebna do wzrostu roślin na pastwiskach lub polach z roślinami pastewnymi. Dodatkowo, ponieważ duże zwierzęta odżywiają się mało kalorycznymi roślinami, niezbędne są rozległe obszary pastwisk.
W Afryce ograniczeniem obszarów chowu bydła na terenach wilgotnych jest występowanie muchy tse‑tse, która przenosi pasożyty wywołujące śpiączkę.
Państwa z największym pogłowiem przedstawia tabela.
Państwo | Wielkość pogłowia (mln) |
Indie | 218 |
Brazylia | 211 |
Chiny | 115 |
Stany Zjednoczone | 91 |
Etiopia | 54 |
Argentyna | 48 |
Sudan (przed podziałem) | 42 |
Pakistan | 37 |
Meksyk | 32 |
Państwem o największym pogłowiu bydła są Indie, co może wydawać się paradoksem, jako że dominującą religią jest tam hinduizm. Wiara w reinkarnację i wcielanie się duszy w coraz wyższe w hierarchii postacie wyklucza zabijanie zwierząt, w przeciwnym razie przerwana zostałaby sansara, czyli wędrówka duszy i oddalenie zjednoczenia się z absolutem. Bydło w Indiach daje sporo pożytków. Mleko jest źródłem zwierzęcego białka, wysuszone odchody służą jako paliwo, a zwierzęta, zjadając odpadki, oczyszczają z nich wsie i miasta. Ponadto korzysta się z ich siły, a po śmierci ze skór.
Pozostałe kraje traktują bydło przede wszystkim jako źródło mięsa i mleka. W krajach wysoko rozwiniętych wykorzystuje się rasy mięsne i mleczne. Pierwsze pasą się na pastwiskach i po osiągnięciu pożądanej wielkości są przewożone do rzeźni. Jest to przykład rolnictwa ekstensywnego. Drugie po ocieleniu trzyma się w oborach, ponieważ wymagają regularnego dojenia. Inwestycje w maszyny, pasze, opiekę weterynaryjną wskazują na gospodarowanie w sposób intensywny.
Farmy mleczne są typowe dla obszarów gęsto zaludnionych ze względu na duży rynek zbytu na produkty mleczne i małą trwałość mleka, które musi być szybko przetworzone.
3. Chów trzody chlewnej
Niemal miliard sztuk trzody chlewnej na świecie chowa się prawie wyłącznie ze względu na mięso i tłuszcz. Skóra, szczecina i kości są produktem ubocznym.
Trzoda chlewna to zwierzęta wszystkożerne, więc łatwe w utrzymaniu. Jeśli jednak chcemy mieć mięso wysokiej jakości, musimy je żywić paszą wartościową. Ich ciąża trwa niecałe 4 miesiące, więc lochy mogą się prosić dwa razy w roku, a 10 prosiąt w miocie nie jest dużą liczbą. Dodatkowo prosięta szybko przybierają na wadze, w wieku 6 miesięcy mogą osiągnąć 100 kg.
Dowiedz się z dowolnego źródła i wyjaśnij, jaka jest różnica między warchlakiem a tucznikiem.
Państwo | Wielkość pogłowia (mln) |
Chiny | 466 |
Stany Zjednoczone | 66 |
Brazylia | 39 |
Niemcy | 28 |
Wietnam | 26 |
Hiszpania | 25 |
Rosja | 17 |
Meksyk | 16 |
Francja | 14 |
Kanada | 13 |
Około połowy światowego pogłowia trzody chlewnej znajduje się w Chinach. Wynika to z wielkiego zapotrzebowania na żywność, łatwej hodowli i możliwości trzymania zwierząt w chlewach. Nie ma tam także żadnych ograniczeń kulturowych.
Ponad 180 mln sztuk trzody chlewnej chowanych jest w Europie z podobnych powodów. Europejskie dziedzictwo kulturowe obu Ameryk powoduje, że jest tam ok. 160 mln sztuk trzody chlewnej. Jednocześnie na całą Afrykę przypadają 33 mln.
Przyczyn stosunkowo niewielkiego pogłowia trzody na kontynencie afrykańskim i Bliskim Wschodzie jest kilka. Świnie mają słabo rozwiniętą termoregulację, dlatego przed wysoką temperaturą chronią się w wodzie lub dużo częściej w błocie, a na znacznych obszarach Afryki deficyt wody występuje choćby okresowo. Wieprzowina zawiera więcej tłuszczu niż wołowina, przez co łatwo się psuje. To najprawdopodobniej praprzyczyna zakazu jedzenia wieprzowiny przez wyznawców judaizmu i później islamu. Zatrucie zepsutym mięsem skutkowało biegunką i odwodnieniem, co na terenach gorących i suchych było bardzo niebezpieczne dla życia.
Ponieważ dużą część północnej i wschodniej Afryki oraz południowo‑zachodnią Azję zamieszkują muzułmanie, trzody chlewnej tam nie ma.
4. Chów owiec i kóz
Częściową alternatywą dla chowu bydła i trzody chlewnej są owce i kozy. Jako zwierzęta mniejsze potrzebują mniej paszy. Co więcej, zadowalają się paszą niskiej jakości. Swobodnie poruszają się po trudnym terenie, łatwo tolerują suszę i wysokie temperatury. Można z nich uzyskać wełnę, mleko oraz mięso.
Światowe stado owiec to ponad 1,1 mld sztuk, a kóz prawie 1 mld. Głównych hodowców pokazuje tabela 3.
Państwo | Wielkość pogłowia owiec (mln) | Państwo | Wielkość pogłowia kóz (mln) |
Chiny | 187 | Chiny | 185 |
Indie | 75 | Indie | 160 |
Australia | 75 | Pakistan | 63 |
Sudan (przed podziałem) | 53 | Nigeria | 58 |
Iran | 49 | Bangladesz | 55 |
Nigeria | 39 | Sudan (przed podziałem) | 44 |
Wielka Brytania | 32 | Kenia | 29 |
Nowa Zelandia | 31 | Etiopia | 24 |
Pakistan | 28 | Iran | 24 |
Etiopia | 25 | Mali | 18 |
Dowiedz się z dowolnego źródła, z chowu jakich zwierząt uzyskujemy moher i kaszmir.
Spośród 14 państw, których nazwy widnieją w tabeli, tylko 3 należą do wysoko rozwiniętych. Z jednej strony dowodzi to łatwości chowu, z drugiej niskiej opłacalności. Nie wolno jednak zapomnieć o uwarunkowaniach środowiskowych: górach i wyżynach, suchym i zimnym albo suchym i gorącym klimacie.
Wielka Brytania, Nowa Zelandia, a przede wszystkim Australia to wielcy hodowcy owiec na wełnę. Popyt na baraninę ogranicza się głównie do rynków lokalnych. Dlatego światowy handel wołowiną i wieprzowiną to ok. 7‑8 mln ton, a baraniną ok. 0,75 mln t, czyli 10 razy mniej.
5. Chów innych zwierząt
Konie są chowane i hodowane głównie na trawiastych obszarach (stepach, preriach, pampach) Azji Środkowej oraz obu Ameryk. Największe pogłowie tych zwierząt występuje w Stanach Zjednoczonych, Chinach, Meksyku, Brazylii i Argentynie. Kiedyś chowane głównie jako środek transportu i siła pociągowa, a także dla mięsa, mleka, skóry i włosia, obecnie coraz częściej hodowane są dla potrzeb rekreacyjnych i sportowych w specjalistycznych stadninach. Postępująca mechanizacja prac polowych powoduje stały spadek znaczenia koni w rolnictwie.
Innym zwierzęciem wykorzystywanym jako środek transportu (najczęściej jako zwierzę juczne, trochę rzadziej jako pociągowe czy wierzchowe) jest osioł. Ceniony głównie ze względu na małe wymagania pokarmowe, odporność na brak wody i wysoką temperaturę. Z osłów pozyskuje się mięso (salami), mleko i skóry. Podobnie jak w przypadku koni ich pogłowie systematycznie spada, a główne obszary hodowli to północna część Afryki (Etiopia, Egipt) oraz południowe tereny Azji (Chiny, Pakistan), a także południowa część Ameryki Północnej (Meksyk).
Oprócz zwierząt chowanych i hodowanych dość powszechnie na świecie niektóre gatunki są typowe tylko dla mniejszych obszarów.
Na terenach suchych będą to wielbłądy: dromadery w Afryce i Azji Południowo‑Zachodniej, baktriany w Azji Środkowej.
W Andach zwierzęciem wykorzystywanym podobnie jak wielbłądy jest lama, a na dalekiej północy renifer. W wielu krajach hoduje się muły – krzyżówki osła i konia.
Warto pamiętać, że chowa się i hoduje nie tylko duże ssaki. Procesy te obejmują również na przykład małe ssaki futerkowe, ptaki, gady, a nawet bezkręgowce. O ile do chowu i hodowli pszczół jesteśmy przyzwyczajeni, to chów owadów jadalnych jest dla nas nadal bardzo egzotyczny. Liczne gatunki są jednak od dawna wykorzystywane w kuchni azjatyckiej, a coraz częściej też w europejskiej.
W 2013 roku nagrodę Ig Nobla (Antynobla) otrzymali badacze, którzy odkryli, że im dłużej krowa leży, tym większe jest prawdopodobieństwo, że wstanie, ale że odwrotnej zależności nie ma.
Podsumowanie
Hodowla oznacza pracę nad rozwojem pożądanych cech zwierzęcia, a chów – stworzenie mu korzystnych warunków do życia.
Chów bydła mięsnego wymaga dużych przestrzeni na pastwiskach i wody i nosi nazwę chowu ekstensywnego, bydło mleczne natomiast jest najczęściej chowane w specjalnych oborach – to chów intensywny.
W Indiach hinduiści nie jedzą mięsa, ale korzystają z obecności największego pogłowia bydła na świecie.
Około połowa trzody chlewnej na świecie żyje w Chinach.
Trzodę chlewną najczęściej chowa się intensywnie.
Ograniczeniem rozmieszczenia trzody chlewnej na świecie są względy religijne – muzułmanie i żydzi nie jedzą wieprzowiny.
W trudnych warunkach środowiskowych (wysoka temperatura, trudny dostęp do wody) dobrze sprawdza się chów owiec i kóz.
Wybierz dwa państwa z różnych kontynentów, zbierz dane dotyczące chowanych tam zwierzą i omów podobieństwa i różnice.
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń.
| Prawda | Fałsz | |
| Chów i hodowla to synonimy. | □ | □ |
| Około połowy światowego pogłowia trzody chlewnej jest w Chinach. | □ | □ |
| Indie, Brazylia, Chiny mają ponad 200 mln sztuk bydła. | □ | □ |
| Krowy zaczynają wytwarzać mleko dopiero po ocieleniu się. | □ | □ |
| Owce i kozy dobrze znoszą niedobory wody i wysoką temperaturę powietrza. | □ | □ |
Z jakich powodów duże obszary trawiaste są sprzyjające dla chowu bydła?
- Zwierzęta mogą wybrać do jedzenia rośliny, na które mają ochotę.
- Zwierzęta są duże i muszą się gdzieś wybiegać.
- Z daleka łatwiej można dostrzec niebezpieczeństwo.
- Zwierzęta mogą się swobodnie przemieszczać.
- Większe powierzchnie zapewniają wystarczającą ilość pokarmu (trawy są małokaloryczne).
- Na otwartym terenie nie zdarzają się ekstremalne zjawiska pogodowe.
- Zwierzęta żywią się naturalnymi roślinami, a nie preparowaną paszą, co podnosi jakość mięsa.
- Łatwiej kontrolować proces rozmnażania.
- Zwierzęta, przebywając w środowisku zbliżonym do naturalnego, stają się odporniejsze na choroby.
Połącz nazwy zwierząt z nazwami państw – czołowych ich producentów.
Chiny, Indie, Pakistan, Nigeria, Indie, Brazylia, Chiny, Stany Zjednoczone, Chiny, Stany Zjednoczone, Brazylia, Niemcy, Chiny, Indie, Australia, Nowa Zelandia
| bydło | |
| trzoda chlewna | |
| owce | |
| kozy |
Połącz cechy chowu z typem bydła.
najczęściej tylko dozór weterynaryjny, krowy i byki, swobodne przemieszczanie się, kontrolowana temperatura i wilgotność, zjadają wybrane przez siebie rośliny, najczęściej trzymane w oborach, przebywanie przez większą część roku pod gołym niebem, najczęściej trzymane na pastwiskach, tylko krowy, stała opieka weterynaryjna, stanowisko ograniczające poruszanie się, starannie dobrane pasze
| bydło mleczne | |
|---|---|
| bydło mięsne |
Połącz nazwę zwierzęcia hodowlanego z nazwą regionu, w którym występuje.
Andy, Pustynia Gobi, Półwysep Skandynawski, Półwysep Arabski, Półwysep Indyjski
| renifer | |
| dromader | |
| lama | |
| baktrian | |
| bawół błotny |