Człowiek jest istotą stałocieplną, a to oznacza, że jego organizm niezależnie od warunków utrzymuje względnie stałą temperaturę. Nie zawsze to się jednak udaje. W pewnych sytuacjach temperatura naszego ciała podnosi się, np. gdy mamy gorączkę, w innych natomiast – obniża. Jeżeli temperatura ciała spadnie poniżej pewnego progu, mówimy o hipotermii, czyli stanie mogącym zagrażać naszemu życiu i zdrowiu.

RJUgwBD7piBby
Wychłodzeniu organizmu zapobiega między innymi właściwie dobrane ubranie
Źródło: Pixabay, © nastya_gepp, Licencja niewyłączna.

W celu zrozumienia poniższego materiału przypomnij sobie, zastanów się lub znajdź w dostępnych Ci źródłach informacje na temat reakcji ludzkiego organizmu na działanie skrajnych temperatur oraz budowy ludzkiej skóry.

Pomocne w tym celu będą również inne e‑materiały, na przykład:

  1. Załamanie lodu i pomoc osobom tonącymP1CfpprqbZałamanie lodu i pomoc osobom tonącym.

  2. Oparzenia termiczne i chemiczneP18RwwdftOparzenia termiczne i chemiczne.

  3. Pierwsza pomoc - podstawyPxw28zIyCPierwsza pomoc - podstawy.

ig18GQhaNB_d5e223
Nauczysz się
  • odróżniać wychłodzenie od odmrożenia;

  • opisywać objawy wychłodzenia i odmrożenia;

  • minimalizować ryzyko wychłodzenia i odmrożenia;

  • udzielać pierwszej pomocy w przypadku wychłodzenia i odmrożenia.

ig18GQhaNB_d5e223

1. Wychłodzenia

Symptomem lekkiego wychłodzenia organizmu, które zdarza się prawie każdemu,
są dreszcze. Natomiast zbyt długie przebywanie zimą na podwórku, niedostosowanie ubioru do warunków atmosferycznych lub nagły spadek temperatury kończy się zmarznięciem i zazwyczaj przeziębieniem. Jeżeli przebywanie w miejscach, gdzie występują niskie temperatury, przedłuża się, to organizm może zacząć zbyt szybko się wychładzać. Gdy temperatura wewnętrzna ciała (temperatura głęboka) spada poniżej 35 °C, następuje hipotermiahipotermiahipotermia.

R10O4DjHOizSJ
Nieodpowiedni ubiór jest często przyczyną wychłodzenia
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Czy woda wychładza organizm szybciej niż powietrze?

Woda jest bardzo dobrym przewodnikiem ciepła i może wychładzać organizm ludzki 20‑krotnie szybciej niż powietrze. Dlatego gdy w powietrzu jest dużo wilgoci, szybciej tracimy ciepło, a temperatura odczuwalna jest niższa od rzeczywistej.

Rodzaje hipotermii wyróżniane ze względu na wartość temperatury głębokiejTemperatura głębokatemperatury głębokiej:

  • łagodna (35–32 °C) – zaczynają działać mechanizmy obronne organizmu odpowiedzialne za niezależne od woli człowieka drżenia mięśniowe, obkurczają się obwodowe naczynia krwionośneobwodowe naczynia krwionośneobwodowe naczynia krwionośne (dzięki czemu ograniczona zostaje utrata ciepła), przyspiesza oddech i tętno;

  • umiarkowana (32–28 °C) – załamują się mechanizmy obronne organizmu, w efekcie zanikają drżenia mięśniowe, zwalnia oddech i tętno, obwodowe naczynia krwionośne rozszerzają się, postępują zaburzenia świadomości;

  • ciężka (poniżej 28 °C) – utrata przytomności, wolny oddech oraz powolne i niemiarowe tętno. Przy temperaturze poniżej 24°C najczęściej dochodzi do zatrzymania krążenia i oddechu.

Na wychłodzenia najbardziej narażone są dzieci, osoby starsze oraz ludzie pod wpływem alkoholu. Właśnie alkohol, wbrew powszechnym opiniom, nie rozgrzewa, a wręcz przeciwnie – wychładza nasz organizm. Zaraz po dostaniu się do krwiobiegu powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, sprawiając, że organizm traci więcej ciepła i obniża się jego temperatura.

Temperatura głęboka
ig18GQhaNB_d5e279

2. Pierwsza pomoc w hipotermii

Pierwszym objawem wychłodzenia organizmu są dreszcze. Nie jest to jeszcze hipotermia, ale pierwszy sygnał, który informuje, że powinniśmy znaleźć ciepłe miejsce, ubrać się (ewentualnie przebrać), napić się gorącego napoju lub zjeść słodki batonik.

R1W4zQ6SUwJxR
Picie gorącej herbaty jest jedną ze skuteczniejszych metod zapobiegania wychłodzeniu
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Kiedy do dreszczy i zimnych rąk oraz stóp dołączają niezależne od naszej woli drżenie mięśni, osłabienie i zawroty głowy, możemy podejrzewać łagodną hipotermię. W tej sytuacji jeszcze jesteśmy w stanie poradzić sobie sami. Powinniśmy udać się do miejsca, gdzie udzielą nam pomocy, lub wezwać ją i podjąć próbę ogrzania się (schować się przed wiatrem, deszczem, zdjąć przemoczone ubranie, okryć się kocami, rozpalić ognisko itp.).

Zapamiętaj!

Udzielając pierwszej pomocy osobie w stanie wychłodzenia lub hipotermii, należy przede wszystkim usunąć ją z zimnego otoczenia oraz stopniowo, powoli ogrzewać. Jeżeli poszkodowany jest przemoczony lub został wyciągnięty z wody, należy natychmiast zdjąć z niego mokre ubrania, w miarę możliwości osuszyć jego skórę i okryć go.

Jeżeli podejrzewasz hipotermię, postępuj zgodnie z przedstawionym niżej schematem.

RM8KDLGgdlvf6
Algorytm postępowania w przypadku podejrzenia hipotermii
Źródło: Dariusz Adryan, Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.

Schemat postępowania przy podejrzewaniu hipotermii:

  1. Jeśli podejrzewasz hipotermię głośno wołaj o pomoc i sprawdź oddech.

  2. Sprawdź oddech przez co najmniej przez 1 min.

  3. Jeżeli oddycha sprawdź przytomność:

  4. Jeżeli w pełni przytomny:

  • przenieś w ciepłe miejsce

  • zmień mokre ubranie na suche

  • podaj ciepłą herbatę lub inne osłodzone płyny

  • zachęcaj do ćwiczeń

  1. Jeżeli kontakt udaremniony:

  • wezwij pogotowie ratunkowe

  • ostrożnie zacznij ogrzewać zewnętrznie

  • przykryj szczelnie poszkodowanego

  • unikaj zbędnych ruchów u poszkodowanego

  • nie podawaj żadnych płynów

  1. Jeżeli nie oddycha:

  • wezwij pogotowie ratunkowe

  • rozpocznij resuscytację

  • zabezpiecz przed utratą ciepła

  • kontynuuj resuscytacje do czasu przybycia pogotowia ratunkowego

Ciekawostka

Czy hipotermia może działać ochronnie na ludzki organizm?

W niektórych przypadkach hipotermia może działać ochronnie na mózg i życiowo ważne narządy. Obniżenie temperatury głębokiej zmniejsza zapotrzebowanie organizmu na tlen o ok. 6% na każdy 1 °C. Przy temperaturze 28 °C jest zmniejszone o ok. 50%, a przy 22 °C–o 75 %. Przy 18 °C mózg jest w stanie wytrzymać 10‑krotnie dłuższy czas zatrzymania krążenia niż przy temperaturze 37 °C.

Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego słodki baton może pomóc, gdy jest ci zimno.

RywWH2LnaMSIp
(Uzupełnij).
ig18GQhaNB_d5e341
Pierwsza pomoc w przypadku hipotermii
Instrukcja: Pierwsza pomoc w przypadku hipotermii
Krok

Przenieś poszkodowanego do ciepłego otoczenia.

Krok

Ogrzej poszkodowanego, najlepiej podając mu ciepły napój, jednocześnie okrywając kurtką, kocem itp. Jeśli jego ubrania są mokre, należy je zdjąć.

Krok

Jeśli poszkodowany nie oddycha, wezwij służby medyczne i rozpocznij RKO.

Polecenie 2

Wykonaj ćwiczenie polegające na dobraniu odzieży odpowiedniej do warunków atmosferycznych opisanych we wprowadzeniu do animacji.

RGpbe1AnAH7qi
Aplikacja rozpoczyna się planszą z napisem: Jest zima, termometr pokazuje minus 20 stopni Celsjusza. W takich warunkach nie powinno się wychodzić z domu, jednak niestety musisz to zrobić. Wybierz, w jaki sposób skompletujesz swoje ubranie, wiedząc, że będziesz przebywać na powietrzu około godziny. Poniżej tekstu znajduje się przycisk z napisem Kontynuuj, którego kliknięcie powoduje przejście do głównego okna programu. Zawiera ono postać młodego chłopaka lub dziewczyny, co można przełączać klikając przycisk w prawym górnym rogu. Na wysokości głowy, oczu, tułowia, nóg i stóp tej postaci znajdują się po obu jej stronach przyciski w kształcie strzałek, których klikanie powoduje zmiany części garderoby. Kolejno są to: nakrycie głowy, okulary, odzież wierzchnia i obuwie. W prawym dolnym rogu okna aplikacji jest przycisk Kontynuuj, którego kliknięcie powoduje zweryfikowanie dokonanego wyboru. Dobry wybór jest dodatkowo wyróżniony sygnałem dźwiękowym w postaci oklasków.
Wybierz odpowiednie ubranie
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
ig18GQhaNB_d5e401

3. Odmrożenia

Odmrożeniem nazywamy miejscowe uszkodzenie skóry lub głębiej położonych narządów w wyniku działania niskiej temperatury. Pod jej wpływem naczynia krwionośne zaczynają się obkurczać. Jeżeli działanie niskiej temperatury nie zostanie w odpowiednim czasie przerwane, dochodzi do całkowitego zamknięcia przepływu krwi. Powoduje to zamarzanie wody wewnątrz tkanek i tworzenie się malutkich kryształów lodu, które niszczą komórki.

Ważne!

Do odmrożenia może dojść także w temperaturze powyżej 0 °C, zwłaszcza przy wilgotnej i wietrznej pogodzie. Wiatr oraz wilgoć są dobrymi przewodnikami ciepła. Przy temperaturze poniżej 6 °C zatrzymany jest przepływ krwi w oziębionych tkankach. Skóra i mięśnie nie są dobrze ukrwione i w związku z tym ulegają czasowemu lub całkowitemu uszkodzeniu. Najbardziej narażone na nie są najsłabiej ukrwione lub odsłonięte części ciała, takie jak nos, uszy oraz palce rąk i stóp, zaznaczone na poniższej ilustracji.

RQNrIKSF2owX7
Zaznaczone niebieskim kolorem miejsca należy wyjątkowo szczelnie osłaniać przed wiatrem i mrozem
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Stopień odmrożenia zależy od temperatury, czasu jej oddziaływania i powierzchni ciała narażonej na zimno. Wyróżniamy cztery stopnie odmrożeń.

  • I stopień – przejściowe zaburzenia krążenia krwi w wyziębionym miejscu. Dotyczą tylko powierzchownych warstw naskórka, objawiają się m.in. bólem, zaczerwienieniem lub bladością, mrowieniem i lekkim obrzękiem. Jest to proces odwracalny i po wygojeniu nie pozostawia żadnych trwałych zmian.

  • II stopień – uszkodzenia głębszych warstw naskórka objawiające się pęcherzami wypełnionymi płynem surowiczympłyn surowiczypłynem surowiczym o krwawym zabarwieniu.

  • III stopień – uszkodzenia naskórka, skóry właściwej, a niekiedy też tkanek głębiej położonych.

  • IV stopień – martwica całych części ciała (np. palca). Zmiany mogą dotyczyć także kości. W przypadku tak poważnych odmrożeń bardzo często dochodzi do ciężkich zakażeń bakteryjnych.

Ważne!

Z odmrożeniami powyżej II stopnia należy zawsze zgłosić się do lekarza.

Polecenie 3

Wymień kilka sposobów zapobiegania odmrożeniom stóp, dłoni oraz nosa.

R1LgyZW7Eo7ku
(Uzupełnij).
ig18GQhaNB_d5e467

4. Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń

Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń, podobnie jak przy hipotermii, polega na ogrzewaniu biernym i czynnym poszkodowanego. Ogrzewanie bierne to zapobieganie dalszej utracie ciepła, np. wejście do ciepłego pomieszczenia. Ogrzewanie czynne natomiast dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne. Ogrzewanie czynne wewnętrzne to ogrzewanie organizmu od środka (np. podawanie ciepłych płynów), a ogrzewanie czynne zewnętrzne polega na dostarczeniu ciepła z zewnątrz (przez powierzchnię skóry), np. poprzez umieszczenie palców rąk pod pachami.

Udzielając pierwszej pomocy, należy:

  • przenieść osobę poszkodowaną do ciepłego pomieszczenia;

  • przebrać poszkodowanego w suchą i ciepłą odzież oraz okryć go kocem;

  • podać ciepłe płyny do picia;

  • założyć luźny, jałowy opatrunek na miejsce odmrożenia;

  • przy odmrożeniach powyżej II stopnia zawsze niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Zapamiętaj!

Przy odmrożeniach palców stóp należy zachować szczególną ostrożność podczas zdejmowania butów. Pamiętaj, że najlepiej jest rozsznurować całe buty i dopiero wtedy powoli wyciągać z nich stopy.

Ważne!
ig18GQhaNB_d5e524
Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń
Instrukcja: Pierwsza pomoc w przypadku odmrożeń
Krok

Zapewnij poszkodowanemu ciepłe otoczenie.

Krok

Ogrzej poszkodowanego od środka (podając ciepłe napoje) oraz z zewnątrz (okrywając kocem, zakładając ciepłe rękawiczki itp.).

Krok

Na miejsce odmrożenia załóż luźny, jałowy opatrunek.

Krok

W przypadku odmrożeń III i IV stopnia należy bezzwłocznie zgłosić się do lekarza!

ig18GQhaNB_d5e582

5. Wycieczka w góry

Planując zimową wycieczkę w góry, pamiętaj o kilku podstawowych zasadach.

  • Ubieraj się na tzw. cebulkę, ponieważ właściwym izolatorem nie jest sam materiał, z którego wykonano ubranie, ale powietrze zamknięte w tkaninie (polar, puch) lub pomiędzy warstwami.

  • Suche ubranie chroni przed zimnem dużo skuteczniej niż mokre. Dlatego zwłaszcza przy aktywności fizycznej trzeba na bieżąco dostosowywać ilość i rodzaj garderoby do wysiłku, aby unikać pocenia się.

  • Zabierz ze sobą zapasowe rękawiczki. Najlepiej chronią przed zimnem rękawiczki z jednym palcem.

  • Buty zimowe powinny być lekko za duże (od 0,5 do 1 numeru).

  • Mokre buty i/lub skarpety przestają chronić przed zimnem.

  • Dwie cienkie skarpety chronią przed utratą ciepła lepiej niż jedna gruba.

  • Sznuruj buty, pozostawiając lekki luz – wówczas podczas chodzenia następuje odprowadzanie pary wodnej.

  • Uszy, nos i policzki są szczególnie narażone na odmrożenia. Stosowanie kremów, maści czy emulsji na twarz nie zapobiega odmrożeniom. Optymalną ochronę skóry daje osłonięcie narażonych obszarów (np. szalikiem, chustką).

  • Zapoznaj się z komunikatami dotyczącymi warunków pogodowych. Wydają je m.in. Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR), Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR) i Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW).

Polecenie 4

Wyjaśnij, dlaczego lekko za duże buty lepiej chronią przed zimnem niż dobrze dopasowane.

R1KSlx07Iym9j
(Uzupełnij).

Na zimową wycieczkę w góry warto zabrać:

  • termos z ciepłą herbatą;

  • zapasowe rękawiczki i czapkę;

  • dodatkowy sweter lub polar;

  • słodkie batony;

  • folię NRCfolia NRCfolię NRC (patrz: ilustracja poniżej);

  • apteczkę pierwszej pomocy;

  • latarkę;

  • telefon (aby wezwać pomoc, w telefonie nie trzeba mieć karty SIM, wystarczy sam telefon z naładowaną baterią);

  • zapalniczkę lub zapałki.

R19OqEkf5YytY
Koc ratunkowy (folia NRC) zimą skutecznie ochroni nas przed wychłodzeniem, latem – przed przegrzaniem
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
ig18GQhaNB_d5e669

6. Podsumowanie

  • Uszkodzenia spowodowane działaniem zimna mogą mieć charakter ogólny (hipotermia) oraz miejscowy (odmrożenie).

  • hipotermii mówimy, kiedy temperatura głęboka ciała spadnie poniżej 35°C.

  • Hipotermia rozwija się, jeżeli zmniejsza się produkcja ciepła i/lub zwiększa się jego utrata.

  • Do hipotermii i odmrożeń może dojść nawet przy temperaturze powyżej 0 °C, szczególnie przy wietrznej i wilgotnej pogodzie.

  • Pierwsza pomoc zarówno w hipotermii, jak i odmrożeniu polega na stopniowym, powolnym ogrzewaniu organizmu człowieka.

  • Organizm należy ogrzewać czynnie oraz biernie.

  • Przeniesienie (przeprowadzenie) osoby poszkodowanej do ciepłego pomieszczenia to ogrzewanie bierne.

  • Ogrzewanie czynne dzielimy na wewnętrzne (np. podawanie ciepłych napojów) i zewnętrzne (np. okrycie poszkodowanego kocem).

  • W wychłodzeniach i odmrożeniach najważniejsza jest profilaktyka, czyli zapobieganie powstawaniu tych urazów. Dlatego zawsze należy odpowiednio przygotować się na wycieczkę w góry czy wyjście na lodowisko.

  • Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychig18GQhaNB_1443523012281_0numerach alarmowych.

7. Praca domowa

Polecenie 5

Wykonaj w domu małe doświadczenie. Przygotuj dwa nieduże garnki i nalej do jednego ciepłą (niegorącą) wodę, a do drugiego – zimną (ale nie lodowatą). Włóż jedną dłoń do garnka z ciepłą wodą, a drugą – do garnka z zimną wodą i odczekaj chwilę. Następnie wyciągnij dłonie i opisz, jak wyglądają. Po kilku chwilach powtórnie włóż dłonie do garnków z wodą tak jak poprzednio i po chwili wyciągnij je. Tym razem, krzyżując ręce, włóż jednocześnie dłonie pod pachy. Opisz swoje odczucia i odpowiedz na pytanie: jak zareagował twój organizm, a zwłaszcza dłonie, na zmianę temperatury otoczenia?

R3hjOBdeal25V
(Uzupełnij).
ig18GQhaNB_1443523012281_0
ig18GQhaNB_d5e732

8. Słownik

folia NRC
Definicja: folia NRC

koc ratunkowy wykonany z cienkiej folii, który chroni przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi (zimnem, deszczem, wilgocią, słońcem)

hipotermia
Definicja: hipotermia

stan bezpośredniego zagrożenia życia spowodowany spadkiem temperatury głębokiej (temperatury narządów wewnętrznych) poniżej 35°C

obwodowe naczynia krwionośne
Definicja: obwodowe naczynia krwionośne

drobne naczynia krwionośne znajdujące się w skórze i tuż pod skórą człowieka

płyn surowiczy
Definicja: płyn surowiczy

płyn powstający jako reakcja obronna organizmu, najczęściej w przebiegu jakiegoś zapalenia

ig18GQhaNB_d5e821

9. Zadania

Ćwiczenie 1
REheMAxPrcyMJ
zadanie interaktywne
Wychłodzenia i odmrożenia
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1B6mIPJYFH1c
zadanie interaktywne
Wychłodzenia i odmrożenia
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1UpjM1SKZlkB
zadanie interaktywne
Wychłodzenia i odmrożenia
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RTIFmYvuTIcbQ
zadanie interaktywne
Wychłodzenia i odmrożenia
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R17GxZydc31VD
zadanie interaktywne
Wychłodzenia i odmrożenia
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R1FGDF9ECCvWa
zadanie interaktywne
Wychłodzenia i odmrożenia
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.