Czynniki rozwoju rolnictwa Polski

R1J9SH2Aq9NBs

Na zdjęciu równe rzędy grządek na polu uprawnym. W każdym rzędzie rośnie inna roślina, są w różnym stadium wzrostu. Niektóre z nich posiadają duże i rozłożyste liście, inne drobne i liczne. Po prawej stronie rzędy przykryte białą włókniną w celu ochrony upraw. W tle rząd drzew iglastych, a także inne pola uprawne.

1. Użytki rolne

Działalność rolnicza prowadzona jest głównie na terenach wiejskich, w gospodarstwach rolnych. W skład każdego gospodarstwa rolnego, oprócz zabudowań gospodarczych, wchodzą użytki rolneużytki rolneużytki rolne, czyli ziemia.

Użytki rolne dzielą się na:

• grunty orne – ziemia przeznaczona pod uprawę roślin jednosezonowych, np. zbóż, ziemniaków, buraków cukrowych, rzepaku, kapusty, marchewki czy innych warzyw;

• uprawy trwałe – obszary zajęte pod uprawę roślin wieloletnich, np. sady z drzewami owocowymi (jabłoniami, gruszami, czereśniami, wiśniami, śliwami i in.) czy plantacje krzewów owocowych (winorośli, malin, truskawek, porzeczek);

• użytki zielone – łąki i pastwiska trwale porośnięte głównie trawami, które stanowią paszę dla zwierząt hodowlanych; trawa z łąk jest kilka razy w roku koszona i suszona do postaci siana, a trawa z pastwisk jest konsumowana bezpośrednio przez zwierzęta;

• ogródki działkowe i przydomowe – małe obszary ziemi rolnej przeznaczone pod uprawę roślin na własne potrzeby.

Większość wymienionych użytków rolnych jest stale uprawiana, czyli znajduje się w tzw. dobrej kulturze rolnej. Jednak cześć z nich pozostaje nieuprawiana – są to odłogi i ugory. Odłóg to ziemia nieuprawiania przez kilka lat, a ugór to ziemia nieuprawiana przez część roku. Odłogowanie i ugorowanie zazwyczaj ma na celu poprawienie jakości gleby, która sama się regeneruje, kiedy nie jest uprawiana. Jednak ziemia może leżeć odłogiem również z innych powodów, np. z braku możliwości lub chęci do jej uprawiania.

Użytki rolne zajmują około 60 % obszaru Polski. Blisko 3/4 z nich to grunty orne.
Kilkanaście procent powierzchni kraju pokrywają łąki i pastwiska, a sady tylko około 1 %.

RDHPF7LcERTN5

Na ilustracji diagram zatytułowany Struktura użytkowania ziemi w Polsce. Jest kwadratem podzielonym na mniejsze, składa się ze stu pól. Kolorami wyróżniono poszczególne części struktury użytkowania ziemi. Grunty orne – 40,8 %; łąki i pastwiska – 11,4 %; lasy – 30,2 %; sady – 7,8 %; tereny zabudowane – osiedlowe, komunikacyjne, przemysłowe – 6 %; wody – 2,1 %; nieużytki i inne tereny – 1,7 %.

Użytki rolne występują na obszarze całego kraju.

Grunty orne dominują na Nizinach Środkowopolskich ze względu na równinne ukształtowanie terenu. Na pofałdowanych pojezierzach i wyżynach (z wyjątkiem Wyżyny Lubelskiej) oraz w górach gruntów ornych jest znacznie mniej – zaznacza się tam większy udział lasów.

Łąki i pastwiska zajmują większe powierzchnie na wschodzie kraju, a zwłaszcza w wilgotnych rejonach województw podlaskiego, mazowieckiego i warmińsko‑mazurskiego. Są one typowe dla dolin rzecznych oraz innych terenów podmokłych.

Najwięcej wielkich sadów występuje na Mazowszu, głównie w okolicach Warszawy. Ponad to spotkać je można w pobliżu miast na południu Polski – Wrocławia, Krakowa czy Sandomierza. W rejonie Zielonej Góry znajdują się duże plantacje winorośli.

1

Polecenie 1

R1ESRybCasXPf

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie za pomocą kolorów przedstawiono użytkowanie ziemi w Polsce. Oznaczono i opisano główne miasta. Granice województw oznaczono szarymi liniami. Opisano państwa sąsiadujące. Na mapie kolorem kremowym oznaczono grunty orne, zajmujące większą część Polski. Kolorem jasnozielonym oznaczono łąki i pastwiska. Występują one nierównomiernie na terenie całego kraju ale największe ich skupisko jest we wschodniej części Polski. Kolorem zielonym oznaczono występowanie lasów, które występują nierównomiernie na terenie całego kraju. Kolorem różowym oznaczono tereny zabudowane, które pokrywają się z położeniem miast. Kolorem pomarańczowym oznaczono sady, które skupione są w województwie mazowieckim. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień. W legendzie na dole mapy objaśniono kolory użyte na mapie.

Korzystając z powyższej mapy, omów użytkowanie ziemi w swoim województwie. Zwróć szczególną uwagę na użytki rolne.

R1cTkm5pOdHH6

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Użytki rolne to tereny wykorzystywane do produkcji roślinnej, ogrodniczej lub zwierzęcej. Zalicza się do nich: grunty orne, sady, łąki i pastwiska.

Pokaż odpowiedź

Jeśli informacje znajdujące się na mapie są niewystarczające, dokładną strukturę użytkowania gruntów swojego województwa możesz sprawdzić na stronie GUS.

1

Polecenie 1

Korzystając z treści materiału i dostępnych źródeł wiedzy, omów użytkowanie ziemi w swoim województwie. Zwróć szczególną uwagę na użytki rolne.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Użytki rolne to tereny wykorzystywane do produkcji roślinnej, ogrodniczej lub zwierzęcej. Zalicza się do nich grunty orne, sady, łąki i pastwiska.

Pokaż odpowiedź

Dokładną strukturę użytkowania gruntów swojego województwa możesz sprawdzić na stronie GUS.

2. Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce

Działalność rolnicza w naszym kraju uzależniona jest od trzech głównych czynników przyrodniczych: rzeźby terenu, jakości gleby i klimatu.

Rzeźba terenu w Polsce ogólnie sprzyja działalności rolniczej, ponieważ aż 75 % powierzchni zajmują płaskie lub tylko lekko pofałdowane niziny. Jest to istotne ułatwienie mechanicznych prac polowych – na obszarach pofałdowanych (góry, wyżyny, pojezierza) duże nachylenie stoków często uniemożliwia maszynom rolniczym wjazd na pole. Ponadto po stromych stokach szybko spływa woda opadowa, wypłukując wierzchnią warstwę gleby, która przez to ma słabą jakość, co zniechęca do uprawy roślin.

Jakość gleby ma znaczący wpływ na wielkości plonów, jakie się uzyskuje. W rolnictwie jakość gleby określana jest przez następujące pojęcia:

• żyzność – naturalna zdolność gleby do dostarczania roślinom składników pokarmowych oraz wody i powietrza;

• urodzajność – rzeczywista żyzność gleby, tj. żyzność naturalna poprawiona działaniami człowieka, np. nawożeniem czy nawadnianiem;

• produktywność – zdolność gleby do produkcji biomasy, czyli wydawania plonów.

Wartość użytkową gleb, czyli stopień ich przydatności do celów rolniczych, wyrażają klasy bonitacyjne. W Polsce sytuacja pod tym względem nie jest zbyt korzystna, ponieważ aż 1/3 powierzchni wszystkich gruntów ornych zajmują najsłabsze gleby klasy V i VI.

1

Polecenie 3

Korzystając z mapy gleb Polski oraz informacji w lekcji Zróżnicowanie gleb i roślinności na obszarze PolskiPJGdsNadDZróżnicowanie gleb i roślinności na obszarze Polski, wskaż na mapie obszary występowania gleb najlepszych i bardzo dobrych.

RLk5f08zkTiE8

Ilustracja przedstawia mapę Polski . Na mapie kolorami zaznaczono typy gleb. Centralną część Polski zajmują gleby bielicowe oznaczone kolorem żółtym i gleby płowe oznaczone kolorem beżowym. Na północy przeważają gleby brunatne właściwe i kwaśne oznaczone dwoma odcieniami koloru brązowego. Wzdłuż rzek występują mady (kolor turkusowy) i gleby bagienne (kolor zielony). Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Opisano rzeki. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono w pionie jedenaście kolorowych prostokątów, które opisano nazwami gleb. Wydzielono pięć rodzajów gleb strefowych: bielicowe, płowe, brunatne właściwe, brunatne kwaśne i czarnoziemy oraz sześć rodzajów gleb astrefowych: czarne ziemie, mady, gleby bagienne, rędziny, inicjalne gleby górskie i gleby antropogeniczne. Gleby astrefowe rozmieszczone są nierównomiernie, gleby antropogeniczne występują wokół miast.

R1AYdmortJ6lq

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Gleby najwyższej jakości to czarnoziemy i czarne ziemie, których w Polsce jest niewiele. 80% powierzchni kraju zajmują gleby brunatne, bielicowe i płowe. Najbardziej wartościowe pod względem przydatności rolniczej są gleby brunatne.

Pokaż odpowiedź

Czarnoziemy występują na: Wyżynie Lubelskiej, Wyżynie Małopolskiej i Płaskowyżu Głubczyckim. Czarne ziemie występują na: Kujawach, Nizinie Wielkopolskiej, Nizinie Szczecińskiej i Nizinie Śląskiej. Gleby brunatne natomiast pokrywają głównie obszary północy naszego kraju, a brunatne kwaśne – centrum i południe Polski.

1

Polecenie 3

Korzystając z treści materiału i z dostępnych źródeł wiedzy oraz informacji w lekcji Zróżnicowanie gleb i roślinności na obszarze PolskiPJGdsNadDZróżnicowanie gleb i roślinności na obszarze Polski, wymień obszary występowania u nas gleb najlepszych i bardzo dobrych.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Gleby najwyższej jakości to czarnoziemy i czarne ziemie, których w Polsce jest niewiele. 80% powierzchni kraju zajmują gleby brunatne, bielicowe i płowe. Najbardziej wartościowe pod względem przydatności rolniczej są gleby brunatne.

Pokaż odpowiedź

Czarnoziemy występują na: Wyżynie Lubelskiej, Wyżynie Małopolskiej i Płaskowyżu Głubczyckim. Czarne ziemie występują na: Kujawach, Nizinie Wielkopolskiej, Nizinie Szczecińskiej i Nizinie Śląskiej. Gleby brunatne natomiast, jak wskazuje mapa, pokrywają głównie obszary północy naszego kraju, a brunatne kwaśne – centrum i południe Polski.

Klimat wpływa na rolnictwo Polski głównie poprzez dwa składniki – opady atmosferyczne i temperaturę powietrza.

Kształtujące się u nas na poziomie około 600 mm rocznie opady są na ogół wystarczające do uprawy większości roślin. Oczywiście, niekiedy zdarzają się kilkutygodniowe okresy suszy, które mogą doprowadzić do wyschnięcia wielu upraw. Pojawiają się również kilkudniowe ulewne deszcze, które z kolei mogą przyczynić się do gnicia roślin. Groźnym zjawiskiem są gradobicia towarzyszące letnim czy wiosennym burzom – mogą one połamać liście i łodygi roślin na polu. Także wichury i trąby powietrzne wyrządzają duże szkody w gospodarstwach rolnych. Są to jednak przypadki sporadyczne.

Temperatura powietrza może w Polsce zaszkodzić roślinom właściwie tylko wtedy, kiedy jest zbyt niska. Silne mrozy w zimie potrafią zniszczyć zboża ozime i uprawy wieloletnie, np. winorośl czy drzewa owocowe. Pojawiające się wiosną przymrozki mogą przyczynić się do obumarcia tych roślin, które już zdążyły wykiełkować, a także do zniszczenia pąków kwiatowych czy liściowych na drzewach i krzewach.

W rolnictwie ważna jest długość okresu wegetacyjnegookres wegetacyjnydługość okresu wegetacyjnego, czyli czasu w ciągu roku, w jakim roślina może wzrastać i rozwijać się. Do okresu tego wliczają się wszystkie dni, w których średnia dobowa temperatura powietrza jest większa niż 5°C. W Polsce okres wegetacyjny trwa od około 180 dni w wyższych partiach gór i na Suwalszczyźnie, do 230 dni w najcieplejszych miejscach Kotlin Podkarpackich i Doliny Odry.

1

Polecenie 4

Korzystając z map poniżej, określ przyczyny zróżnicowania przestrzennego długości okresu wegetacyjnego w Polsce. Odpowiedź zapisz poniżej.

R17NTO2FlEpHa1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie kolorami zaznaczono średnie miesięczne temperatury powietrza w styczniu. Z lewej strony mapy kolor jest żółty, w kierunku wschodnim, w prawo i południowym, w dół mapy przechodzi w błękitny, dalej niebieski i ciemnoniebieski. Na izotermach opisano średnią miesięczną temperaturę stycznia co pół stopnia. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na trzynaście kolorów. Z lewej strony ciemnoniebieskie do jasnoniebieskiego, środek błękitny, z prawej strony –seledynowy, kremowy i żółty. Każda część paska obrazuje półstopniowy przedział średniej miesięcznej temperatury powietrza w styczniu od minus sześć i pół stopnia Celsjusza – niebieskie do minus jeden stopnia Celsjusza – żółte, co pół stopnia.

RSuckb27AcLn21

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie odcieniami koloru pomarańczowego i żółtego zaznaczono średnie miesięczne temperatury powietrza w lipcu. W centralnej części mapy kolor jest najciemniejszy, w kierunku północnym i południowym przechodzi w jaśniejszy. Południowe krańce Polski (tereny górzyste) są w najjaśniejszym kolorze żółtym. Na izotermach opisano średnią miesięczną temperaturę lipca co jeden stopień od dziesięciu do szesnastu stopni, a dalej co pół stopnia – aż do osiemnastu i pół stopnia. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na trzynaście kolorów. Z lewej strony jasnożółte, środek jasnopomarańczowy, z prawej najciemniejsze odcienie koloru pomarańczowego. Każda część paska obrazuje jednostopniowy (powyżej szesnastu stopni – półstopniowy) przedział średniej miesięcznej temperatury powietrza w lipcu od dziesięciu stopni Celsjusza (kolory żółte) do ponad osiemnastu stopni Celsjusza (kolory pomarańczowe).

RZcfpleIAhfVB1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie kolorami zaznaczono długość okresu wegetacyjnego. Z lewej strony mapy jest kolor brązowy, przechodzący w kierunku wschodnim w czerwony, potem żółty, zielony do zielono‑niebieskiego. Najwięcej obszarów w kolorze zielonym i zielono‑niebieskim występuje na północnym‑wschodzie i na południu. W południowej części mapy, obejmującej góry występuje również kolor niebieski. Na izoliniach opisano długość okresu wegetacyjnego od stu dziewięćdziesięciu dni – kolor niebieski do dwustu trzydziestu dni – kolor brązowy. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na osiem kolorów. Z lewej strony niebieski, niebiesko‑zielony, dalej zielony przez żółty, pomarańczowy i czerwony do brązowego. Na izoliniach opisano długość okresu wegetacyjnego od stu dziewięćdziesięciu dni – kolor niebieski do dwustu trzydziestu dni – kolor brązowy. Opisano izolinie sto dziewięćdziesiąt dni, dwieście, dwieście pięć, dwieście dziesięć, dwieście piętnaście, dwieście dwadzieścia, dwieście dwadzieścia pięć, dwieście trzydzieści dni.

RnPst1UfyOKNL

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Na okres wegetacyjny wpływa bardzo dużo czynników. Głównym czynnikiem wpływającym na długość okresu wegetacyjnego w Polsce jest kontynentalizm klimatu.

Pokaż odpowiedź

W Polsce na zróżnicowanie przestrzenne okresu wegetacyjnego wpływają głównie warunki termiczne oraz odległość od mórz, oceanów i mas kontynentalnych. Polska leży w strefie klimatu przejściowego. Od zachodu nadciągają ciepłe i wilgotne masy powietrza, a od wschodu – zimne i suche. W skali roku wpływają one na średnią temperaturę. Okres wegetacyjny zaczyna się, gdy dobowa temperatura powietrza średnio wynosi więcej niż 5 °C. Najkrótszy okres wegetacyjny w Polsce występuje w górach i na północnym wschodzie Polski – dokładniej na Suwałkach. Najdłuższy natomiast występuje w okolicach Wrocławia.

1

Polecenie 4

Korzystając z treści materiału i dostępnych źródeł wiedzy, określ przyczyny zróżnicowania przestrzennego długości okresu wegetacyjnego w Polsce.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Na okres wegetacyjny wpływa bardzo dużo czynników. Głównym czynnikiem wpływającym na długość okresu wegetacyjnego w Polsce jest kontynentalizm klimatu.

Pokaż odpowiedź

W Polsce na zróżnicowanie przestrzenne okresu wegetacyjnego wpływają głównie warunki termiczne oraz odległość od mórz, oceanów i mas kontynentalnych. Polska leży w strefie klimatu przejściowego. Od zachodu nadciągają ciepłe i wilgotne masy powietrza, a od wschodu – zimne i suche. W skali roku wpływają one na średnią temperaturę. Okres wegetacyjny zaczyna się, gdy dobowa temperatura powietrza średnio wynosi więcej niż 5° Celsjusza. Najkrótszy okres wegetacyjny w Polsce występuje w górach i na północnym wschodzie Polski – dokładniej na Suwałkach. Najdłuższy natomiast występuje w okolicach Wrocławia.

R1K9tv90cTBUa

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Polski. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Na północy przeważają obszary w kolorze zielonym przechodzące ku południowi w kolor żółty i pomarańczowy aż do czerwonego. Morza zaznaczono kolorem niebieskim . Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, morza, zatok, zalewów, rzek i jezior. Na obszarze morza w wybranych miejscach opisano głębokości. Oznaczono białymi kropkami i opisano główne miasta, stolicę – Warszawę wyróżniono czerwoną kropką. Berlin i Pragę również oznaczono w ten sposób. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Różową wstążką oznaczono granice państw. Kolorem czerwonym opisano państwa sąsiadujące z Polską.Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień. Po prawej stronie mapy na górze w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na dwadzieścia trzy części. U góry – czerwony i ciemnopomarańczowy, dalej pomarańczowy, jasnopomarańczowy i żółty, jasnozielony i ciemnozielony, kolejno jasnoniebieski do ciemnoniebieskiego. Opisano izohipsy od zero metrów (poziom morza)do dwóch tysięcy metrów powyżej poziomu morza – w obrębie kolorów zielonych co dwadzieścia pięć metrów, w obrębie kolorów żółtych co pięćdziesiąt metrów, w obrębie kolorów pomarańczowych co sto, dwieście, trzysta i pięćset metrów. W obrębie kolorów czerwonych opisano izohipsy tysiąc pięćset metrów nad poziomem morza i dwa tysiące metrów nad poziomem morza. Na dole paska odcieniami koloru niebieskiego oznaczono głębokości mórz i opisano izobaty: dziesięć metrów poniżej poziomu morza, dwadzieścia pięć metrów poniżej poziomu morza, pięćdziesiąt metrów poniżej poziomu morza, sto metrów poniżej poziomu morza. Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie. Miasta oznaczono białą kropką, stolice – czerwoną kropką, granice państw – różową wstążką. Rzeki to niebieskie linie, teren podmokły – niebieskie kreskowanie, szczyty to czarne kropki opisane wysokością.

R1938VDZpRTIQ

Na ilustracji krzywa hipsograficzna. Na wykresie kolorem zielonym oznaczono niziny, żółtym i pomarańczowym – wyżyny, a czerwonym góry. Wzniesienie nad poziom morza w procentach powierzchni ogólnej Polski. Poniżej 0 metrów 0,1; 0‑100 metrów około 25; 100‑200 metrów około 50; 200‑300 metrów około 16; 300‑500 metrów około 6; 500‑1000 metrów około 3; powyżej 1000 metrów około 0,2.

3. Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa

Na działalność rolniczą wpływają również czynniki pozaprzyrodnicze, kształtowane przez człowieka, który zwykle dąży do uzyskiwania jak najwyższych plonów i zbiorów. Do czynników tych zaliczają się m.in. rozmaite zabiegi agrotechniczneagrotechnikazabiegi agrotechniczne:

• podstawowa uprawa ziemi – orka, podorywka, siew, bronowanie, żniwa itp.;

• płodozmian – uprawianie na tej samej ziemi co rok innych roślin, by uniknąć wyjałowienia gleby, a także, by pozbyć się uporczywych chwastów;

• użyźnianie gleby – nawożenie, czyli dostarczanie glebie dodatkowych składników pokarmowych dla roślin, pochodzących z nawozów naturalnych (kompost, obornik, gnojowica) lub sztucznych (azotowych, fosforowych, potasowych, wapniowych);

• melioracje – nawadnianie (irygacja) lub osuszanie pól za pomocą drenów, rowów i kanałów melioracyjnych; na mniejszych powierzchniach nawadnianie może być prowadzone przy pomocy tzw. deszczowni, czyli urządzeń rozpylających wodę nad uprawami;

• chemiczna ochrona roślin – opryskiwanie upraw pestycydami, mające na celu usunięcie niepożądanych organizmów, np. owadów, robaków, grzybów itp.;

• pielęgnacja upraw – odchwaszczanie, przerzedzanie sadzonek, „prześwietlanie” drzew itp.

Oprócz agrotechniki duże znaczenie mają też społeczno‑gospodarcze czynniki rozwoju rolnictwa, do których zaliczają się:

• wielkość gospodarstw rolnych;

• specjalizacja produkcji rolnej;

• towarowość produkcji rolnej;

• mechanizacja prac;

• zatrudnienie w rolnictwie;

• polityka rolna władz.

Nowoczesna produkcja rolna prowadzona jest w dużych, wyspecjalizowanych i zmechanizowanych gospodarstwach wysokotowarowychrolnictwo towarowegospodarstwach wysokotowarowych. Posiadając dużą powierzchnię użytków rolnych oraz odpowiednie wyposażenie w maszyny i sprzęt rolniczy, uzyskuje się wysokie plony i zbiory przy niższych kosztach jednostkowych uprawiania ziemi. Takie rolnictwo funkcjonuje w krajach Europy Zachodniej, a także w USA, Kanadzie i Australii.

W Polsce wciąż mamy zbyt wiele małych, niskotowarowych gospodarstw rolnych – co drugie nasze gospodarstwo liczy mniej niż 5 ha. Produkcja w nich jest na ogół niewielka i kosztowna, bo słabo wyspecjalizowana i zmechanizowana. Plony są małe, gdyż drobnym rolnikom indywidualnym często brakuje pieniędzy na nawozy sztuczne i zabiegi agrotechniczne. Niewielkie zbiory z małych gospodarstw trudniej jest też sprzedać po korzystnych dla rolnika cenach. To właśnie dzięki małym gospodarstwom zatrudnienie w rolnictwie sięga u nas kilkunastu procent, podczas gdy w wymienionych wyżej krajach z nowoczesnym rolnictwem jest ono na poziomie zaledwie kilku procent.

Największe rozdrobnienie gospodarstw występuje w Polsce południowo‑wschodniej, gdzie gospodarstwa małe (do 5 ha) stanowią ponad 70 % wszystkich gospodarstw. Tam też mamy najniższy poziom towarowości produkcji rolnej. Dzieje się tak dlatego, że Małopolska i Podkarpacie są dość gęsto zaludnione ludnością wiejską, każdy potrzebuje ziemi rolnej, a tej nie ma tam zbyt wiele ze względu na pofałdowany teren i duże zalesienie.

Najwyższa towarowość notowana jest na zachodzie Polski, a zwłaszcza na obszarach z dobrymi glebami (Nizina Śląska, Kujawy, Nizina Szczecińska, Wielkopolska). Tam też funkcjonuje najwięcej dużych gospodarstw rolnych, wyspecjalizowanych w określonym rodzaju produkcji rolnej, np. w uprawie zbóż czy innych roślin jednosezonowych (buraków cukrowych, rzepaku) albo w hodowli trzody chlewnej czy drobiu. Jest to właściwy kierunek działalności rolniczej – tereny o najlepszych warunkach naturalnych są intensywnie wykorzystywane do wysokotowarowej produkcji rolnej.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej polscy rolnicy zaczęli otrzymywać dopłaty bezpośrednie do każdego hektara ziemi rolnej. Jest to znaczący dopływ gotówki dla wielu gospodarstw rolnych, ponieważ pozwala m.in. obniżyć koszty produkcji. Dzięki dopłatom rolnicy indywidualni mogą utrzymać się na rynku krajowym, a niekiedy nawet konkurować na rynkach zagranicznych.

4. Rolnictwo ekologiczne

Stale rosnące zapotrzebowanie na tzw. „zdrową żywność” przyczynia się do rozwoju ekologicznych gospodarstw rolnychrolnictwo ekologiczneekologicznych gospodarstw rolnych. W gospodarstwach tych produkcja rolna prowadzona jest wyłącznie naturalnymi sposobami uprawy i hodowli. Nie stosuje się nawozów sztucznych i innych środków chemicznych. Do użyźniania gleby wykorzystywane są nawozy naturalne – kompost (wytwarzany z odpadów roślinnych) oraz obornik (wytwarzany z odchodów zwierzęcych). Zwierzęta trzymane są w tzw. chowie ściółkowym, co oznacza, że w podłożu mają ściółkę złożoną ze słomy, otrębów, trocin itp. Dzięki temu powstaje nawóz naturalny w postaci zwięzłego obornika, a nie płynnej gnojowicy, jak to jest w chowie bezściółkowym. Zwierzęta hodowlane żywią się paszami naturalnymi, często wprost na pastwiskach naturalnych. Stosuje się specjalny, płytki rodzaj orki ziemi uprawnej, by zachować w jak najlepszym stanie naturalny profil glebowy. Rośliny uprawiane są na małych poletkach w systemie corocznego, bardzo urozmaiconego płodozmianu, by nie wyjałowić gleby.

R1J9SH2Aq9NBs

Na zdjęciu równe rzędy grządek na polu uprawnym. W każdym rzędzie rośnie inna roślina, są w różnym stadium wzrostu. Niektóre z nich posiadają duże i rozłożyste liście, inne drobne i liczne. Po prawej stronie rzędy przykryte białą włókniną w celu ochrony upraw. W tle rząd drzew iglastych, a także inne pola uprawne.

Działalność ekologicznych gospodarstw rolnych opiera się na dwóch podstawowych zasadach:

• produkcja rolna bez szkodliwego wpływu na środowisko naturalne,

• wytwarzanie żywności całkowicie zdrowej dla człowieka.

Ścisłe przestrzeganie wymienionych zasad we współczesnym rolnictwie jest dosyć trudne i wymaga znacznych nakładów finansowych oraz pracy ręcznej. Z tych względów jednostkowe koszty produkcji w gospodarstwach ekologicznych są dosyć duże, co przekłada się na wysokie ceny „zdrowej żywności”. Dlatego rolnictwo ekologiczne rozwija się głównie w bogatych krajach.

W 2001 roku Sejm RP uchwalił ustawę regulującą zasady prowadzenia produkcji ekologicznej oraz obrotu i przetwórstwa tych produktów. Powołano jednostki certyfikujące rolnictwo ekologiczne, które nadzorują m.in. przestawianie się gospodarstw zwykłych na produkcję ekologiczną. Liczba gospodarstw ekologicznych i tym samym ogólna powierzchnia ekologicznych użytków rolnych w Polsce systematycznie wzrasta.

Podsumowanie

• Rolnictwo to jeden z trzech głównych działów gospodarki, zajmujący się wytwarzaniem żywności na użytkach rolnych, które wchodzą w skład gospodarstw rolnych.

• Główne rodzaje użytków rolnych to: grunty orne, łąki i pastwiska oraz sady.

• Podstawowe czynniki przyrodnicze wpływające na rozwój rolnictwa to: ukształtowanie terenu, jakość gleby i klimat.

• W Polsce rolnictwu sprzyja przewaga równinnego ukształtowania terenu i umiarkowany klimat, jednak mało jest dobrych gleb.

• Najważniejsze pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa to: poziom agrotechniki, wielkość gospodarstw rolnych, towarowość i specjalizacja produkcji rolnej, zatrudnienie w rolnictwie, polityka rolna władz.

• W Polsce wciąż jeszcze za dużo jest małych gospodarstw niskotowarowych – dominują one na wschodzie kraju.

• Polscy rolnicy otrzymują dopłaty bezpośrednie z Unii Europejskiej, dzięki którym działalność rolnicza może być opłacalna.

• Rolnictwo ekologiczne rozwija się głównie w krajach bogatych, choć także i w Polsce.

Słownik

Ćwiczenia