Podstawami prostopadłościanu są przystające prostokąty leżące w płaszczyznach równoległych. Każda ściana boczna jest prostokątem prostopadłym do podstaw. Prostopadłościan ma wierzchołków i krawędzi. Długości krawędzi prostopadłościanu wychodzących z jednego wierzchołka nazywamy wymiarami prostopadłościanu. Są to odpowiednio: długość, szerokość i wysokość prostopadłościanu.
R1WEN7BQDaIW51
Przykład 2
Suma długości krawędzi prostopadłościanu jest równa . Obliczymy wysokość prostopadłościanu, wiedząc, że jego podstawą jest kwadrat o boku długości . Obliczamy sumę długości krawędzi podstaw.
.
RLQp4cKFah8o51
Obliczamy sumę długości krawędzi bocznych.
.
Obliczamy długość krawędzi bocznej, czyli wysokość prostopadłościanu.
.
Wysokość prostopadłościanu jest równa .
Oświetlając prostopadłościan, zobaczymy na ekranie jego rzut, będący figurą płaską.
Przykład 3
Weź do ręki pudełko zapałek i obracając je w różne strony, spróbuj określić, jakie figury mogą być jego rzutami.
Czy rzutem prostopadłościanu może być trójkąt, prostokąt, pięciokąt, siedmiokąt?
Ciekawostka
Gaspard Monge (-) był francuskim matematykiem, uważanym za ojca geometrii wykreślnej. Był wykładowcą w wojskowej szkole, gdzie nauczał konstruowania twierdz i umocnień militarnych.
1
Przykład 4
Przypomnij sobie jeden ze sposobów rysowania prostopadłościanu o danej wysokości.
Pamiętaj, że podstawą prostopadłościanu jest prostokąt, który na płaszczyźnie przedstawiamy jako równoległobok.
R7DSpsyPsL9Hx1
R1Ev22eXNwebT1
Przykład 5
Narysuj prostopadłościan, zaczynając rysunek od narysowania jego dwóch ścian bocznych.
Przekątna prostopadłościanu
Przekątna prostopadłościanu
Definicja: Przekątna prostopadłościanu
Przekątną prostopadłościanu nazywamy odcinek łączący dwa wierzchołki prostopadłościanu leżące na różnych podstawach i różnych ścianach bocznych.
Rjk3H9FtvYWBs1
Przykład 6
Podstawą prostopadłościanu jest prostokąt o długości , szerokości .
Przekątna bryły ma długość . Obliczymy wysokość prostopadłościanu.
RLFT9KvRlSZt71
Obliczamy najpierw długość przekątnej podstawy prostopadłościanu – korzystamy z twierdzenia Pitagorasa.
.
Zauważmy teraz, że trójkąt utworzony przez przekątną prostopadłościanu, przekątną podstawy i krawędź boczną (wysokość) jest prostokątny.
Skorzystamy ponownie z twierdzenia Pitagorasa i obliczymy wysokość prostopadłościanu.
.
Wysokość prostopadłościanu jest równa .
Siatka prostopadłościanu
R17qyDXRtXbWa1
RjIncnqfwarFF1
Prostopadłościan jest trójwymiarową bryłą przypominająca klocek. Składa się on z czterech prostokątnych ścian połączonych ze sobą bokami dokładnie w taki sam sposób jak na przykład ściany pokoju. Bryła ta posiada również dwie podstawy: górną i dolną, które w naszym porównaniu byłyby sufitem i podłogą pokoju. Prostopadłościan możemy rozłożyć na płasko, uzyskując siatkę składającą się sześciu figur: dwóch par identycznych prostokątów, czyli przeciwległych ścian oraz dwóch identycznych prostokątów będących podstawami. Oznacza to, że nie wszystkie ściany bryły muszą być identyczne. Prostopadłościan może bowiem być „spłaszczony”. Układ siatki nie jest przypadkowy. Nie każde trzy pary identycznych prostokątów mogą utworzyć prostopadłościan. Przykłady konstrukcji siatek przedstawimy poniżej. Dla wygody określmy, że nasz prostopadłościan składa się z pary identycznych ścian A, pary identycznych ścian B oraz podstawy górnej i dolnej. Oczywiście ściany A i B mogą być w szczególności identyczne, jeśli tylko podstawy są kwadratami. 1. Weźmy górną podstawę bryły. Do jej dolnego boku przylega ściana A. Po bokach tej ściany znajdują przylegające do niej ściany B. Do dolnego boku ściany A przylega swoim górnym bokiem podstawa dolna, a do dolnego boku dolnej podstawy przylega ściana A. 2. Drugim przykładem siatki może być siatka tej samej bryły, której opis zaczniemy od ściany B. Do jej prawego boku przylega ściana A. Do prawego boku ściany A przylega druga ściana B. Do prawego boku drugiej ściany B przylega druga ściana A, do której górnego i dolnego boku przylegają obie podstawy.
Wykonanie kartonowego modelu prostopadłościanu wymaga skonstruowania jego siatki.
Wielokąty składające się na siatkę są prostokątami, a ich wymiary są równe odpowiednio długości, szerokości i wysokości prostopadłościanu.
Rysując siatkę prostopadłościanu, warto pamiętać, że przeciwległe ściany prostopadłościanu są przystającymi prostokątami.
Pole powierzchni prostopadłościanu
Ważne!
Pole powierzchni całkowitej prostopadłościanu jest równe sumie pól jego podstaw i ścian bocznych.
RrWc8AC4QQ5Yx1
.
- pole powierzchni całkowitej
- pole powierzchni jednej podstawy
- pole powierzchni ścian bocznych
.
Przykład 7
Znajomość siatki prostopadłościanu pozwala wyznaczyć jego pole powierzchni. Jest ono równe sumie pól wszystkich wielokątów, z których składa się siatka.
Pole prostopadłościanu o długości , szerokości i wysokości jest sumą sześciu prostokątów parami przystających o wymiarach: i , i , i .
.
R1AL2R6tbdNoH1
Przykład 8
Obliczymy pole powierzchni prostopadłościanu o długości , szerokości i wysokości .
Zapiszemy wszystkie wymiary prostopadłościanu w tej samej jednostce, np. w centymetrach.
.
R1aC08hya7qHA1
Obliczamy pola podstaw jako sumę pól dwóch przystających prostokątów o wymiarach na .
.
Ściany boczne stanowią dwa prostokąty o wymiarach na i dwa o wymiarach na . Obliczamy pole powierzchni bocznej.
.
Obliczamy pole powierzchni całkowitej.
.
Pole powierzchni prostopadłościanu jest równe .
Przykład 9
Garderoba ma kształt prostopadłościanu bez przedniej ściany i wymiary takie, jak na rysunku. Marek obliczył, że aby pomalować wszystkie ściany musi zużyć pełne puszki farby. Obliczymy, ile puszek farby musi dokupić, aby pomalować sufit. Jedna puszka farby wystarczy na pomalowanie powierzchni.
R1HLJ3F1IP7ly
Puszka farby wystarczy na pomalowanie powierzchni, a więc puszki wystarczą na pomalowanie powierzchni. Wynika z tego, że pole powierzchni ścian garderoby wynosi .
Oznaczmy – szerokość garderoby. Wtedy pole powierzchni ścian garderoby można zapisać w postaci: . Porównujemy otrzymane wielkości i wyznaczamy .
.
Obliczamy pole powierzchni sufitu garderoby.
Obliczamy, że na pomalowanie sufitu potrzeba puszki farby.
Marek musi więc dokupić jeszcze puszki farby.
Objętość prostopadłościanu
Ważne!
Objętość prostopadłościanu to iloczyn jego długości, szerokości i wysokości.
RpltW2AjIuOHp1
.
Przykład 10
Obliczymy wysokość kontenera o kubaturze , szerokości i długości .
Kubatura to inaczej objętość kontenera. Korzystamy więc ze wzoru na objętość prostopadłościanu i wyznaczamy jego wysokość .
.
Wysokość kontenera wynosi .
Sześcian
Przykład 11
RSdR7hk7e7z0u1
Prostopadłościan, którego wszystkie krawędzie są równe, nazywa się sześcianem.
Siatka sześcianu składa się z sześciu przystających kwadratów. Kwadraty te mogą układać się w jedenaście różnych konfiguracji.
RycTBPzEHKGvd1
R1AB8X4r4qUa01
Sześcian jest szczególnym przypadkiem prostopadłościanu, którego wszystkie ściany są identyczne i są kwadratami. Sześcian możemy rozłożyć na płasko, uzyskując siatkę składającą się sześciu takich samych kwadratów. Tak samo jak w przypadku prostopadłościanu, układ siatki nie jest przypadkowy. Nie każde sześć identycznych kwadratów może utworzyć sześcian. Przykłady konstrukcji siatek przedstawimy poniżej. Dla wygody ponumerujemy ściany boczne sześcianu liczbami od 1 do 4. 1. Weźmy górną podstawę bryły. Do jej dolnego boku przylega ściana 1 . Po prawej stronie tej ściany znajdują się kolejno przylegające ściany 2, 3 i 4. Do dolnego boku ściany 1 przylega swoim górnym bokiem podstawa dolna. 2. Drugim przykładem siatki może być siatka tej samej bryły, której opis zaczniemy od górnej podstawy. Do jej prawego boku przylega ściana 1, do lewego boku przylega ściana 2, do górnego boku przylega ściana 3, a do dolnego boku przylega ściana 4 .Do dolnego boku ściany 4 przylega dolna podstawa.
Różne siatki można uzyskać, rozcinając odpowiednio sześcian.
Mając jedną z siatek, pozostałe można uzyskać, przesuwając w odpowiedni sposób kwadraty, z których jest zbudowana.
Ważne!
Pole powierzchni sześcianu o krawędzi długości jest równe sumie pól sześciu przystających kwadratów o boku długości .
.
Objętość sześcianu o krawędzi długości a jest równa
.
Przykład 12
Obliczymy pole powierzchni sześcianu, którego objętość jest równa .
Obliczamy długość krawędzi sześcianu.
.
Obliczamy pole powierzchni sześcianu.
.
Pole powierzchni sześcianu jest równe .
Przykład 13
Przekątna ściany bocznej sześcianu jest równa . Obliczymy objętość sześcianu.
Obliczamy długość krawędzi sześcianu – korzystamy ze wzoru na przekątną kwadratu.
.
Obliczamy objętość sześcianu.
.
Objętość sześcianu jest równa .
Ciekawostka
Już w starożytności zastanawiano się, czy można skonstruować za pomocą cyrkla i linijki krawędzie sześcianu, którego objętość byłaby dwukrotnie większa od objętości danego sześcianu.
Problem ten, zwany podwojeniem sześcianu, starało się rozwiązać wielu matematyków również w czasach nowożytnych. Jednak dopiero w wieku udowodniono, że zadanie to nie ma rozwiązania.
Podwojenie sześcianu, kwadratura koła (czyli skonstruowanie kwadratu, którego pole jest równe polu danego koła) i trysekcja kąta (czyli podział kąta na trzy równe części) tworzą trójkę klasycznych konstrukcji, których nie można wykonać tylko za pomocą cyrkla i linijki.
Ćwiczenie 1
Ryo2uVuzXc3eu1
R1RnjMbYbmqqz
Ćwiczenie 2
R164Z4LF4rFha1
R1XHigAMvGibO
2
Ćwiczenie 3
R12t554JzTzbP
Zauważ, że podstawą prostopadłościanu jest kwadrat, którego przekątna ma długość .
R15EGxiFTz2du2
Ćwiczenie 4
2
Ćwiczenie 5
R1MyyYFWNenJQ
RLhUrH8W0tKJy
2
Ćwiczenie 6
RYi5o0XNWEbzg
Zauważ, że kwadrat przekątnej podstawy prostopadłościanu jest sumą kwadratów jego krawędzi podstawy.
2
Ćwiczenie 7
RLP2XCfeutmNY
Zauważ, że aby obliczyć wymiary tego prostopadłościanu należy rozwiązać równanie , gdzie jest szerokością prostopadłościanu.
2
Ćwiczenie 8
Pojemnik na wodę ma kształt prostopadłościanu. Pole powierzchni kwadratowej podstawy pojemnika jest równe . Pole powierzchni ściany bocznej wynosi . Oblicz objętość tego pojemnika.
Rqb2KmGJZpF5t
Krawędź podstawy jest równa , wysokość - .
Objętość jest równa .
2
Ćwiczenie 9
Pojemnik z wodą ma kształt prostopadłościanu o podstawie w kształcie prostokąta o wymiarach na . Wysokość pojemnika wynosi . Do pojemnika wrzucono metalowy klocek, który całkowicie zanurzył się w wodzie. Poziom wody podniósł się o . Jaką objętość ma klocek?
R1arjAIfYnDiU
Objętość klocka równa jest objętości wypartej wody.
Klocek ma objętość równą .
RspKAVIp15fEw2
Ćwiczenie 10
2
Ćwiczenie 11
R1NVyvVJs6iH12
Wykorzystaj fakt, że przekątna ściany bocznej tworzy z jej krawędziami trójkąt o kątach , i .
R1TbgmkZNJjoT
Ćwiczenie 12
R4ViIDBhfNd5A2
Wykorzystaj fakt, że przekątna prostopadłościanu tworzy z przekątną podstawy i krawędzią boczną prostopadłościanu trójkąt o kątach , i .
RoqeB9Y7qrMnm
RDwnHlIk2xkcb2
Ćwiczenie 13
Rjw9mIv9DZ1KV2
Ćwiczenie 14
RlzIj0wo05wmt2
Ćwiczenie 15
RVvWh9w7FzDw12
Ćwiczenie 16
2
Ćwiczenie 17
RNFYsfd4hDxWn2
Pamiętaj, że przekątna sześcianu tworzy trójkąt prostokątny z przekątną podstawy oraz krawędzią boczną tego sześcianu.
Zacznij od wyznaczenia długości krawędzi tego sześcianu, a następnie oblicz jego objętość korzystając z odpowiedniego wzoru.
Zacznij od wyznaczenia długości krawędzi tego sześcianu, a następnie oblicz jego pole powierzchni korzystając z odpowiedniego wzoru.
2
Ćwiczenie 18
R13p2SQhQklsE2
Pamiętaj, że sześcian ma krawędzi tej samej długości. Wzór na pole powierzchni całkowitej sześcianu to , a wzór na objętość sześcianu to . W obu tych wzorach oznacza długość krawędzi sześcianu.
RRv8tjRxIpY7e2
Ćwiczenie 19
R1Mc8oXbsSbcn3
Ćwiczenie 20
3
Ćwiczenie 21
RB4k4GqRbRwiS3
Oblicz jaką wysokość miał słup wody w pojemniku, kiedy był w nim litr wody oraz po odlaniu części wody. Następnie porównaj ze sobą otrzymane wyniki. Pamiętaj, że .
RoS9p0bztvQSc3
Ćwiczenie 22
3
Ćwiczenie 23
Zaprojektuj prostopadłościenny kuferek, który będzie miał taką samą objętość, jak pudełko o pojemności .
Rvo2qIfwsSuiZ
Jakie wymiary może mieć prostopadłościenny kuferek,który będzie miał taką samą objętość, jak pudełko o pojemności ?