Czas renesansu. Humanizm źródłem przemian w kulturze, nauce, religii i organizacji społeczeństw
Podsumowanie
Renesans
Wiek XVI to okres renesansu w Europie. Renesans, inaczej odrodzenie, narodził się we Włoszech w końcu XIII w. i wyznaczył początek nowej epoki nowożytnej. Termin ten należy rozumieć szeroko: jako odrodzenie nauk i sztuk w duchu wzorców zaczerpniętych od starożytnych uczonych, Greków i Rzymian, a także jako wyzwolenie się człowieka z tradycji scholastycznej, która obowiązywała w średniowieczu, nakazując rozpatrywanie wszelkich aspektów życia wyłącznie z uwzględnieniem Boga jako stwórcy wszechrzeczy.
Prąd umysłowy, który od łacińskiego słowa humanitas, czyli człowieczeństwo, nazwany został humanizmem, opanował najpierw Italię (XV w.), aby w następnym wieku promieniować na resztę Europy. Humanizm nakazywał koncentrowanie się na zdobywaniu rzetelnego wykształcenia i rozwoju ludzkich zdolności zgodnie z ideałami starożytnej Grecji i Rzymu. Dzięki temu człowiek stawał się doskonalszy, a wiedza, którą zdobywał wzbogacała resztę społeczeństwa. Doskonale oddał ducha tej epoki inny wielki mistrz Odrodzenia, Erazm z Rotterdamu, zwany też księciem humanistów, który twierdził: człowiek jest ze swej natury dobry, a zło pochodzi z niewiedzy.
Włochy w XV w., rozdrobnione na dziesiątki rywalizujących ze sobą księstw i państw‑miast, ze społeczeństwami rozdartymi pomiędzy ideałami republikańskimi, a monarchistycznymi, stały się kolebką europejskiego odrodzenia. Rosły w siłę arystokratyczne rody, które swoje fortuny zawdzięczały nowym stosunkom społeczno‑ekonomicznym opartym na handlu i usługach: Borgiowie, Medyceusze, Orsini, Gonzaga, Sforza, d'Este, wśród których było wielu mężów stanu, kardynałów i papieży. Walcząc o władzę i wpływy, chcąc pokazać swoją świetność i potęgę, arystokraci wznosili rezydencje, pałace, budynki użyteczności publicznej i świątynie, dekorując wnętrza i zamawiając dzieła u najznakomitszych mistrzów epoki: Leonarda da Vinci, Rafaela Santi, Michała Anioła, Tycjana, Sandro Botticellego, otaczając ich swoim mecenatem. Twórcy renesansu czerpali wzorce z antyku. Ich ideałem był człowiek wszechstronnie wykształcony, dążący do poznania świata i czerpiący radość z otaczającej przyrody. Często odwoływali się do słów Terencjusza, znanego rzymskiego komediopisarza z II w. p.n.e.: Homo sum et nihil humani a me alienum esse puto, czyli: człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce.
Określ na podstawie architektury budowli, jaką funkcję poza artystyczną miał pełnić pałac. Uzasadnij swoją odpowiedź, odwołując się do konkretnych rozwiązań architektonicznych.
Z poniższych pojęć wybierz te, które związane są ze średniowieczem lub renesansem i umieść je na odpowiednim polu.
Reformacja, Hagiografia, Teokracja, Erazm z Rotterdamu, Anonimowość, Memento Mori, Mecenat, Uniwersalizm, Biblia Pauperum, Gotyk, Humanizm, Kult człowieka, Michał Anioł, Dorobek czasów antycznych
| ŚREDNIOWIECZE | |
|---|---|
| ODRODZENIE |
Wskaż zdania prawdziwe dotyczące źródeł renesansu.
- Jednym ze źródeł renesansu było przenikanie dziedzictwa starożytności do Italii za pośrednictwem Bizancjum.
- Renesans narodził się w Niderlandach.
- Nowe spojrzenie na świat i człowieka w okresie renesansu wynikało też i stąd, że dzięki odkryciom geograficznym przekonano się iż świat jest znacznie większy i bardziej zróżnicowany niż myślano.
- W następstwie m.in. zmian społecznych w zamożnych miastach włoskich pojawiły się nowe poglądy nazywane humanizmem.
- Nowe poglądy zaczerpnięto od ludów nowoodkrytych krajów.
- Renesans narodził się we Włoszech.
Wskaż cechy typowe dla dzieł mistrzów włoskiego renesansu.
- idealizacja tematu
- umiłowanie kontrastów
- harmonia i symetria
- nagromadzenie wielu elementów, przepych
- proporcje, zasady matematyczne
- inspiracja antykiem
Obejrzyj obraz Człowiek witruwiański Leonarda da Vinci i odpowiedz na pytanie. Zwróć uwagę nie tylko na ilustrację, ale również na jej tytuł.
Zapoznaj się z opisem obrazu Człowiek witruwiański Leonarda da Vinci i odpowiedz na pytanie. Zwróć uwagę nie tylko opis ilustracji, ale również na jej tytuł.
Korzystając z poniższych tekstów i samodzielnie pozyskanych informacji, wykonaj polecenie.
Tekst 1
Giovanni Pico Della MirandolaW wieku dwudziestu trzech lat postanowił zorganizować w Rzymie publiczną dysputę na temat dziewięciuset przygotowanych przez siebie tez na wszelkie niemal możliwe tematy. Na własny koszt zaprosił w 1486 roku do Wiecznego Miasta myślicieli z całego świata. Papież Innocenty VIII zakazał jednak dysputy, a zawierająca tezy księga została zakazana. Pozostał jednak tekst mowy De dignitatis humanae, który uznaje się powszechnie za manifest humanizmu.”
Źródło: Edwin Bendyk, Giovanni Pico Della Mirandola, [w:] Tadeusz Zawadzki, Wielkie mowy historii, t. 1, Warszawa 2006, s. 138.
Tekst 2
Mowa o godności człowiekaO, najwyższa dobroci Boga Ojca, o, najwyższa i podziwu godna szczęśliwości człowieka! Zostało mu dane mieć, co zechce, być, kim zechce. W chwili narodzin zwierzęta przynoszą ze sobą z brzucha matki (jako rzecze Lucyliusz) to, co posiadać będą. Duchy wyższe od początku lub nieco później były tym, czym miały być na wieki wieków. Ale człowiekowi Ojciec dał przy narodzinach wszelkiego rodzaju nasiona i wszelkiego gatunku zalążki życia.”
Źródło: Giovanni Pico Della Mirandola, Mowa o godności człowieka, [w:] Tadeusz Zawadzki, Wielkie mowy historii, t.1, Warszawa 2006, s. 130.
Vanitas vanitatum et ognia vanitas. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W średniowieczu nie tylko przechowano dzieła starożytnych pisarzy, lecz także z nich czerpano. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Szczególne miejsce w dziejach renesansu włoskiego przypadło Wenecji. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Humanizm w centrum zainteresowania stawiał duszę człowieka. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Najważniejszą postacią renesansu północnoeuropejskiego jest Erazm z Rotterdamu. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Zaznacz, czy zdania są prawdziwe czy fałszywe.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Przewodnią myślą epoki renesansu było łacińskie „Vanitas vanitatum et ognia vanitas”. | □ | □ |
| W średniowieczu nie tylko przechowano dzieła starożytnych pisarzy, lecz także z nich czerpano. | □ | □ |
| Szczególne miejsce w dziejach renesansu włoskiego przypadło Wenecji. | □ | □ |
| Humanizm w centrum zainteresowania stawiał duszę człowieka. | □ | □ |
| Najważniejszą postacią renesansu północnoeuropejskiego jest Erazm z Rotterdamu. | □ | □ |
Dopasuj wyjaśnienia do terminów „renesans” i „humanizm”.
Humanizm (z łac. humanitas – człowieczeństwo, ludzkość): 1. nurt filozoficzny, literacki i kulturowy dotyczący życia i ludzkiej egzystencji w świecie wyborów moralnych oraz ról życiowych, a także miejsca, w którym się znajdujemy, 2. prąd umysłowy, który w centrum zainteresowania stawiał człowieka i otaczający go świat, 3. epoka w historii kultury europejskiej obejmująca przede wszystkim wiek XVI, określany często jako „odrodzenie sztuk i nauk, 4. nurt kulturalny oraz okres w historii Europy, szerzący deizm, indyferentyzm religijny, naturalizm i krytykę Kościoła, 5. stanowisko filozoficzne, akcentujące rolę rozumu i rozumowań apriorycznych w zdobywaniu wiedzy.
nurt filozoficzny, literacki i kulturowy dotyczący życia i ludzkiej egzystencji w świecie wyborów moralnych oraz ról życiowych, a także miejsca, w którym się znajdujemy, epoka w historii kultury europejskiej obejmująca przede wszystkim wiek XVI, określany często jako „odrodzenie sztuk i nauk, prąd umysłowy, który w centrum zainteresowania stawiał człowieka i otaczający go świat, stanowisko filozoficzne, akcentujące rolę rozumu i rozumowań apriorycznych w zdobywaniu wiedzy, nurt kulturalny oraz okres w historii Europy, szerzący deizm, indyferentyzm religijny, naturalizm i krytykę Kościoła
Renesans: inaczej: odrodzenie; .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Humanizm (z łac. humanitas – człowieczeństwo, ludzkość): .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Zapoznaj się z ilustracją i odpowiedz na pytania.
Reformacja
W 1517 r., ćwierć wieku przed wydaniem przełomowego dzieła Mikołaja Kopernika, inny kleryk, mnich i teolog Marcin Luter przybił do drzwi kościoła w Wittenberdze 95 tez, które dały początek rewolucji duchowej, reformom, a w efekcie rozłamowi w Kościele katolickim, które nazywamy reformacją. Luter w swoich tezach wystąpił głównie przeciwko kupowaniu odpustów, czyli praktyce odpuszczania grzechów i nabywania łaski Bożej za pieniądze. Zwyczaj ten rozpowszechnili papieże, pozyskując w ten sposób środki na budowę bazyliki św. Piotra w Rzymie i zwrot długów, które zaciągali na potrzeby swojego dworu. Ponadto Luter dążył do przeprowadzenia gruntownej reformy Kościoła: domagał się przejęcia przez społeczeństwo dóbr kościelnych, likwidacji zakonów, zniesienia celibatu i sakramentów (z wyjątkiem chrztu i komunii), sprzeciwiał się dogmatowi o nieomylności papieży oraz stawianiu tradycji Kościoła ponad Pismem Świętym.
Reformy Lutra padły na podatny grunt: chłopi upatrywali w nich szansę uwolnienia się od ciężarów feudalnych, szlachta i bogate mieszczaństwo – przejęcia majątków kościelnych i zakonnych, feudałowie – uzyskania większej swobody względem cesarstwa i papiestwa, natomiast niższe duchowieństwo pociągała możliwość założenia rodziny. Ruch reformatorski miał też swój radykalny odłam – anabaptystów; reprezentował go Tomasz Müntzer, przywódca i ideolog powstania chłopskiego w 1524 roku. Miało ono doprowadzić do stworzenia królestwa bożego na ziemi – bezklasowego społeczeństwa, w którym wszelkie dobra byłyby wspólne. Zamiast powszechnego szczęścia w chrześcijańskich komunach państwa niemieckie pogrążyły się w wieloletnich wojnach religijnych, zakończonych dopiero w 1555 r. pokojem w Augsburgu. Wtedy to porozumiano się w myśl słynnej maksymy: cuius regio, eius religio, co oznaczało: czyja władza, tego religia – tak więc, jeśli władca wyznawał określoną religię, mógł ją narzucić swoim poddanym. W wyniku reformacji narodziły się nowe wyznania: luteranizm, kalwinizm oraz anglikanizm, który w Anglii wprowadził król Henryk VIII – ogólnie nazywane wyznaniami protestanckimi. Oprócz państw niemieckich, Anglii, a początkowo także Francji (hugenoci) protestantyzm zakorzenił się na stałe w krajach nordyckich, Niderlandach, Czechach i Szwajcarii, często działo się to jednak na drodze wieloletnich wojen o charakterze religijnym. W odpowiedzi na reformację w łonie Kościoła katolickiego podjęto działania mające na celu uzdrowienia stosunków w Kościele. Wraz z soborem trydenckim kraje katolickie Europy wkroczyły w okres zwany kontrreformacją, zakończony wybuchem wojny trzydziestoletniej.
Określ, w jaki sposób Luter zachowuje się wobec osób ukazanych na malowidle. Z jakiej warstwy społecznej one mogłyby potencjalnie pochodzić? Zwróć uwagę na ubiór.
Wskaż obszary występowania w Europie w końcu XVI w.:
luteranizmu; tam, gdzie to możliwe, wyjaśnij: z czyją działalnością, z jakimi wydarzeniami i postanowieniami jest związane jego występowanie na tym obszarze;
kalwinizmu; tam, gdzie to możliwe, wyjaśnij: z czyją działalnością, z jakimi wydarzeniami i postanowieniami jest związane jego występowanie na tym obszarze;
anglikanizmu; wyjaśnij: z czyją działalnością, z jakimi wydarzeniami i postanowieniami jest związane jego występowanie na tym obszarze.
Na podstawie map przedstaw podział religijny Europy po zawarciu pokoju w Augsburgu w 1555 r:
obszary całkowicie opanowane przez wyznania protestanckie,
obszary w pełni katolickie,
kraje katolickie z dużym udziałem wyznań protestanckich.
Przeanalizuj poniższą ilustrację i napisz, do którego postulatu zwolenników reformacji odnosi się jej treść.
Zapoznaj się z opisem ilustracji i napisz, do którego postulatu zwolenników reformacji odnosi się jej treść.
Określ, czy autor ilustracji był zwolennikiem, czy przeciwnikiem jego wprowadzenia. Uzasadnij odpowiedź, odnosząc się do ilustracji.
Na podstawie mapy podziel wymienione państwa/kraje niemieckie według wyznania.
Elektorat Brandenburgii, Księstwo Lotaryngii, Arcyksięstwo Austrii, Księstwo Wirtembergii, Księstwo Bawarii, Hrabstwo Hesji, Księstwo Holsztyn, Hrabstwo Tyrolu, Pomorze, Elektorat Saksonii
| Państwa katolickie | |
|---|---|
| Państwa protestanckie |
Zmiany w gospodarce
W Europie XVI w. działy się ważne rzeczy także w innych dziedzinach życia: społeczeństwa Europy zachodniej powoli przechodziły od stosunków feudalnych do pierwszych form kapitalizmu. Przyczyn tych zmian jest kilka: wielkie odkrycia geograficzne spowodowały napływ cennych kruszców, złota i srebra, a więc dużą podaż pieniądza. Pieniędzy było więcej niż towarów, a zjawisko to spotęgowało się po upadku Konstantynopola (zdobytego przez tureckie wojska w 1453 r.) i bezpośrednim odcięciu od rynków Wschodu, pojawiła się inflacja. Rynki zachodniej Europy zareagowały na to koncentracją kapitałową: w miastach, obok wielu drobnych zakładów rzemieślniczych zrzeszonych w cechach, powstawały duże manufaktury oparte na systemie pracy nakładczej, gdzie przedsiębiorca, do którego należały surowce i narzędzia, zlecał najemcom wykonanie określonych towarów i usług, płacąc im umówione stawki, dbając o rynek zbytu tej produkcji i przeznaczając środki pieniężne z tych transakcji nie tylko na własną konsumpcję, lecz na dalszą produkcję. Tak narodził się kapitał i wolny rynek oparty na zasadach konkurencji.
Natomiast na wsi, choć ciągle dominowały stosunki feudalne, zaczął się proces koncentracji ziemi, upraw i hodowli w rękach najbogatszych właścicieli ziemskich – zjawisko to, rozpoczęte w XVI w. w Anglii tzw. grodzeniem pastwisk, przyczyniło się do upadku małych gospodarstw i odpływu ludzi ze wsi do miast. Kraje Europy Wschodniej pozostały zaś w sferze oddziaływania gospodarki feudalnej. W ten sposób w życiu gospodarczym Europy XVI w. narodził się dualizm.
Słownik
(z gr. anabaptizein – na nowo chrzcić) sekta chrześcijańska powstała w okresie reformacji w Niemczech, odrzucająca chrzest niemowląt oraz głosząca równość i wspólnotę wszelkich dóbr
wyznanie chrześcijańskie związane z tradycją protestancką, jednak w dużym stopniu nawiązujące do katolicyzmu; anglikanie za głowę Kościoła uznają władcę
(gr. ánthrōpos - dosł. człowiek; łac. centrum - dosł. środek) pogląd, według którego człowiek jest ośrodkiem i celem wszechświata
podział Europy na dwie strefy rozwoju gospodarczego, polegający na tym, że na zachodzie rozpoczął się proces kształtowania się kapitalizmu, zaś wschód pozostał w sferze rozwoju gospodarki feudalnej
(gr. hélios - dosł. słońce; łac. centrum - dosł. środek) teoria budowy Układu Słonecznego, której twórcą jest Mikołaj Kopernik, głosząca, że w centrum tego układu znajduje się Słońce, wokół którego krąży Ziemia wraz z innymi planetami
(łac. humanus - dosł. ludzki) główny prąd umysłowy epoki odrodzenia, przypisujący człowiekowi centralne miejsce w świecie i najwyższą wartość
(z łac. inflatio – nadymanie) postępujący spadek siły nabywczej pieniądza i związany z nim wzrost cen
jeden z czołowych nurtów protestantyzmu, powstały pod wpływem myśli Jana Kalwina; wyznanie ewangelicko‑reformowane uznające zasadę predestynacji, odrzucające kult świętych i hierarchię kościelną
doktryna teologiczna i chrześcijański ruch reformacyjny, zapoczątkowany przez Marcina Lutra; wyznanie ewangelicko‑augusburskie, które za źródło wiary uznaje Biblię, odrzuca wszystkie sakramenty, oprócz chrztu i komunii
(łac. Mecenas - imię protektora poetów w starożytnym Rzymie) opieka nad artystami i twórczością artystyczną sprawowana przez osoby majętne i wpływowe
(łac. praedestinatio - dosł. przeznaczenie) pogląd głoszący, że człowiek z góry skazany jest przez Boga na zbawienie lub potępienie
(wł. rinascita; odrodzenie, obudzenie się, rozkwit) epoka trwająca w Europie w XV i XVI w.
sobór zwołany w Kościele katolickim w 1545 r. i obradujący do 1563 r., którego celem było przeciwdziałanie reformacji i uzdrowienie stosunków w Kościele; rozpoczyna okres zwany kontrreformacją
ogólnoeuropejski konflikt trwający w latach 1618‑1648, mający podłoże religijne oraz polityczne