Czas renesansu. Humanizm źródłem przemian w kulturze, nauce, religii i organizacji społeczeństw
Wielcy reformatorzy
Wystąpienie Marcina Lutra miało skutkować poprawieniem sytuacji w Kościele katolickim, jednak doprowadziło do powstania nowych wyznań jednym z nich była konfesja augsburska. Najwcześniej na luteranizm przeszli książęta północnoniemieccy. W 1525 r. przyjął go wielki mistrz zakonu krzyżackiego Albrecht Hohenzollern, zostając tym samym świeckim księciem Prus, zwanych odtąd Książęcymi. W państwach skandynawskich ich władcy wprowadzali luteranizm głównie z przyczyn politycznych, w Anglii ważnym czynnikiem utworzenia odrębnego Kościoła narodowego (anglikańskiego) był konflikt między królem Henrykiem VIII a papieżem Klemensem VII.
Rozwój reformacji w Niemczech
Miasto Wittenberga stało się centrum reformacji w Niemczech. Było znane z działalności Marcina Lutra. W 1521 r. cesarz Karol V wydał edykt w Wormacji potępiający Lutra. Edykt spowodował likwidację klasztorów na obszarach, gdzie reformacja miała poparcie lokalnych władców. Porzucony też został celibat, a Luter ożenił się z byłą mniszką Katarzyną von Bora. Część udzielnych władców państw niemieckich dostrzegło w poparciu luteranizmu szansę na osłabienie pozycji cesarza. Głoszony przez Lutra postulat likwidacji hierarchii kościelnej oraz zgromadzeń zakonnych dawał im szansę na powiększenie swych włości o sekularyzowane dobra. Na kolejnym sejmie obradującym w Spirze (1529 r.) kraje ewangelickie zgłosiły protest wobec edyktu wormackiego. Właśnie ten protest pięciu książąt i czternastu wolnych miast Rzeszy dał początek określeniu „protestanci” i nazwie protestantyzm.
Wobec sukcesów cesarza Karola V w polityce zagranicznej (zwycięstwo w wojnach włoskich z Francją) i groźby zdławienia reformacji siłą, książę heski Filip rozpoczął starania o zjednoczenie protestantów. Jednak rozłamu między Lutrem a działającym na terenie Szwajcarii Ulrichem Zwinglim [czyt.: ulrich cwingli] nie udało się zlikwidować. W przyszłości po śmierci Zwinglego jego gmina połączy się z bliską doktrynalnie gminą w Genewie kierowaną przez Jana Kalwina.
W 1530 r. sejm Rzeszy zebrał się w Augsburgu. Podczas jego obrad cesarz Karol V próbował odnowić jedność religijną na obszarze Niemiec. Zwolennicy Lutra przedstawili swą doktrynę w augsburskim wyznaniu wiary tzw. Confessio Augustiana [czyt.: konfesio ałgustiana] spisanym w 28 artykułach przez Filipa Melanchtona. Karol V odrzucił konfesję augsburską i potwierdził edykt wormacki. Luteranie w ciągu siedmiu miesięcy mieli podporządkować się woli cesarza w sprawach religii. W odpowiedzi na to, stany ewangelickie utworzyły w 1531 r. Związek Szmalkaldzki ze wspólnym wojskiem i skarbem. Wkrótce wobec zagrożenia ze strony Turcji, której sułtan Sulejman II Wspaniały wyruszył z dużą armią przeciw Rzeszy Niemieckiej, trzeba było zawiesić spory religijne. W 1532 r. zawarto tzw. pokój religijny w Norymberdze.
Wyjaśnij, jakie były przyczyny poparcia udzielanego przez część książąt niemieckich dla doktryny Lutra.
Określ, jakie były okoliczności:
powstania nazwy „protestanci”;
Powstawanie kościołów ewangelickich
W trakcie wojny chłopskiej Luter odwołał się do popierających go książąt jako do władzy świeckiej gwarantującej przestrzeganie zasad reformacji. Jednocześnie w celu budowy nowych struktur kościelnych powołał „tymczasowych” biskupów. Opracował też podstawowe zasady liturgii i założenia doktryny. Jego współpracownicy przygotowali poradniki dla pastorów.
W latach 1526‑1529 odbyły się wizytacje zborów i szkół w Saksonii elektorskiej. Tamtejsze rozwiązania organizacyjne stały się wzorem dla całego Kościoła luterańskiego. Władca mianował pastorów i nadzorował majątek kościelny, doktrynę, liturgię oraz szkoły kształcące duchownych. W 1527 r. powstał pierwszy ewangelicki uniwersytet w Marburgu. Dla realizacji nowych zadań władca przejął dawny majątek kościelny. W efekcie władza książęca uległa wzmocnieniu.
Wyznania protestanckie
Luteranizm
Luteranie opierają swoją wiarę na czterech zasadach: tylko Pismo, tylko Chrystus, tylko wiara, tylko łaska. Luter głosił, że wszyscy ludzie (nie tylko kapłani) powołani są do czytania i wykładania Biblii, będącej jedynym źródłem wiary. Z siedmiu sakramentów pozostawił jedynie dwa: chrzest i eucharystię pod dwiema postaciami (chleba i wina). Kościół luterański, oficjalnie nazywany jest Kościołem Ewangelicko‑Augsburskim, zniósł celibat i śluby zakonne. Luteranie nie uznają kultu Maryi, odrzucają kult świętych, obrazów i posągów oraz wiarę w czyściec i praktyki pokutne.
Kalwinizm
Kalwinizm wywodzi się z reformacji szwajcarskiej, której działaczem był m.in. Ulrich Zwingli. Ostateczną postać nadał jej Jan Kalwin, reformator religijny z Genewy. Zwolennicy Zwinglego w Zurychu [czyt.: curychu] po jego śmierci połączyli się z gminą genewską. Kalwinizm odegrał znaczną rolę w formowaniu się wielu ruchów protestanckich, m.in. francuskich hugenotów. Nazywany jest Kościołem Ewangelicko‑Reformowanym. Podstawą kalwinizmu, podobnie jak luteranizmu, jest Biblia jako jedyne źródło wiary. Centralnym punktem kalwinizmu jest nauka o predestynacji, wedle której ludzie od chwili urodzenia są przeznaczeni przez Boga albo do zbawienia, albo do potępienia. Spełnianie dobrych uczynków jest wyłącznie dowodem, że należymy do grona wybranych przez Boga.
Kalwinizm narzucał wiernym surowe obyczaje i surowo podchodził do wszelkich ozdób, zabaw, tańców. W kościołach nie umieszczano obrazów ani rzeźb. Kult koncentrował się wokół czytań biblijnych. Według niektórych poglądów kalwinizm, głosząc pochwałę pracy i bogacenia się jako oznak łaski Boga, przyczynił się do rozwoju kapitalizmu.Anglikanizm Król Anglii Henryk VIII Tudor (1509‑47), zabiegając o zagwarantowanie sukcesji, domagał się od kurii rzymskiej zgody na unieważnienie swego małżeństwa z Katarzyną Aragońską. Papiestwo kontrolowane przez cesarza Karola V, siostrzeńca Katarzyny, odmówiło zgody na ponowne małżeństwo króla Anglii. W wyniku tego duchowieństwo zostało zmuszone w 1531 r. do uznania króla zwierzchnikiem Kościoła w Anglii. Wtedy Henryk sam sobie udzielił dyspensy - odsunął królową i poślubił dwórkę, Anną Boleyn. W 1534 r. parlament zatwierdził powstanie Kościoła anglikańskiego (Akt supremacji), który stał się Kościołem narodowym. Wkrótce nastąpiły dalsze zmiany: kasata klasztorów i wprowadzenie odrębnej liturgii anglikańskiej przy jednoczesnym zachowaniu katolickich form kultu. Próba cofnięcia tych przemian i powrotu do katolicyzmu przez córkę Henryka VIII Marię I zwaną Krwawą została zarzucona po jej śmierci przez Elżbietę I (druga z córek), która ugruntowała odrębność Kościoła anglikańskiego.
Dla zainteresowanych
Ćwiczenia
Przeczytaj zamieszczone niżej teksty źródłowe i pod każdym z nich wskaż, którego wyznania dotyczą.
Zapoznaj się z zamieszczonymi niżej tekstami źródłowymi i pod każdym z nich wskaż, którego wyznania dotyczą.
Historia powszechna 1500-1648. Wybór tekstów źródłowych[…] Dalej wykłada się, iż odpuszczenie grzechów i sprawiedliwości przed Bogiem nie możemy osiągnąć przez naszą zasługę, czyn i zadośćuczynienie, lecz tylko […] z łaski, dzięki Chrystusowi, przez wiarę […].
Źródło: Stanisław Cynarski, Historia powszechna 1500-1648. Wybór tekstów źródłowych, Kraków 1998, s. 68.
- katolicyzm
- luteranizm
- kalwinizm
Historia powszechna 1500-1648. Wybór tekstów źródłowych[…] Twierdzimy więc, opierając się na wyraźnym świadectwie Pisma św., że Bóg wedle swego przedwiecznego i niezmiennego zamysłu raz powziął postanowienie, których kiedyś zechce obdarzyć zbawieniem, a których przeznaczy na zgubę. […]
Źródło: Stanisław Cynarski, Historia powszechna 1500-1648. Wybór tekstów źródłowych, Kraków 1998, s. 73.
- katolicyzm
- luteranizm
- kalwinizm
Przeanalizuj poniższą mapę i wykonaj polecenia.
Współczesnymi krajami, w których w pierwszej połowie XVII w. dominowała wiara w teorię predestynacji, są: Możliwe odpowiedzi: 1. Francja, 2. Rzeczpospolita, 3. Łotwa, 4. Niemcy, 5. Szwajcaria, 6. Luksemburg, 7. Czechy, 8. Holandia, 9. Szkocja
Słownik
(z łac. doctrina – nauka) ogół wierzeń i twierdzeń na temat bogów, świata i człowieka, stanowiący o odrębności danej tradycji religijnej
(ang. Act of Supremacy) akt uchwalony w 1534 r. przez parlament angielski; ustanowił zwierzchnictwo monarchy Anglii nad Kościołem
wyznanie powstałe w wyniku reformacji z inicjatywy króla angielskiego Henryka VIII, który został głową Kościoła; odrzucała zwierzchnictwo papieża i celibat duchownych
wyznanie powstałe w wyniku reformacji z inicjatywy Jana Kalwina, głosiło predestynację, odrzucało zwierzchnictwo papieża i celibat duchownych, kładło nacisk na poznanie Pisma świętego, proste życie, pobożność i pracę
wyznanie powstałe w wyniku reformacji z inicjatywy Marcina Lutra, głoszące, że zbawienie człowieka następuje przez jego wiarę i łaskę Boga, nie przez dobre uczynki; postulowało używanie języków narodowych w liturgii, odrzucało zwierzchnictwo papieża i celibat duchownych
(łac. praedestinatio) doktryna teologiczna wyrażająca pogląd, że Bóg zaplanował wszystkie wydarzenia, włącznie z ostatecznym zbawieniem lub potępieniem duszy
(od łac. puritas – czystość) w XVI i XVII wieku zwolennicy purytanizmu - reformatorskiego ruchu religijno‑politycznego w Anglii; zwolennicy oczyszczenia Kościoła anglikańskiego z elementów katolickiej hierarchiczności, doktryny i liturgii, a przyjęcia w zamian zasad pierwotnego kalwinizmu. Stworzony przez nich masowy ruch społeczny propagował surowy tryb życia oraz rygorystyczną moralność.
(ang. supremacy, od łac. supremitas – najwyższy szczyt; chwała) zwierzchnictwo, wyższość, przewaga nad kimś lub nad czymś