Kolonie

W 1494 r. Hiszpania i Portugalia podpisały w Tordesillas traktat, w którym dokonały podziału nowo odkrytych zamorskich terytoriów. Umowna linia podziału przebiegała wzdłuż południka przebiegającego w odległości ok. 2000 km na zachód od Wysp Zielonego Przylądka. Tereny położone na zachód od tej linii miały należeć do Hiszpanii, a tereny leżące na wschód od niej – do Portugalii. W ten sposób nieznana jeszcze w momencie podpisania traktatu wschodnia część Ameryki Południowej – Brazylia – przypadła w udziale Portugalii. Do jej odkrycia doszło przypadkiem w 1500 r. podczas wyprawy Pedra Álvaresa Cabrala do Indii. Jego okręty w poszukiwaniu sprzyjających wiatrów nadmiernie zboczyły na zachód i dotarły do nieznanego lądu. W 1529 r. po oszacowaniu wielkości ziemi podpisano w Saragossie traktat uzupełniający, który ostatecznie podzielił posiadłości Hiszpanów i Portugalczyków. Tym razem zdecydowano, że podział będzie przebiegał wzdłuż południka 133 E. Wszystko co leżało na wschód od niego przypadło Hiszpanii, a wszystko co na zachód Portugalii.

XVI wiek – podboje Portugalczyków i Hiszpanów

Po odkryciu i zagospodarowaniu bezludnych wysp: Madery, Azorów oraz Wysp Zielonego Przylądka, Portugalczycy założyli faktorię handlową „Elmina”. Jej zadaniem była kontrola i organizacja wymiany handlowej, np. wzdłuż wybrzeży afrykańskich, a w Azji – z Goa, Cejlonem, Kalikat oraz Macao [czyt.: makao]. W Afryce początkowy handel różnymi dobrami, przerodził się głównie w handel niewolnikami, który stopniowo przybrał olbrzymie rozmiary.

Re1AWo0gykRth

Na mapie zaznaczono: Królestwo Portugalii i tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.: zachodni i wschodni brzeg Afryki (miasto Elmina, Malindi) oraz Przylądek Dobrej Nadziei. Także południowa i północna część Madagaskaru, wschodni brzeg Ameryki Południowej, Półwysep Iberyjski w części obecnej Portugalii (Lizbona), południowo‑zachodnia część Indii (Goa, Kalikat), południowa cześć Półwyspu Malajskiego, cześć dzisiejszego Omanu Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI wieku: Syberia, część Indii, Australia, Ocean Południowy, część Ameryki Południowej, częściowo Afryka, większa część Azji, większa część Ameryki Północnej

Rawprqwcm22ch

Ilustracja przedstawia oznaczone strzałkami podróże morskie między Brazylią a Portugalią. Strzałki mają trzy kolory: fioletowy, niebieski i pomarańczowy. Fioletowa i niebieska są skierowane w stronę Brazylii, oznaczają towary luksusowe: jedwab, pachnidła, korzenie oraz towary pierwszej potrzeby: narzędzia, artykuły spożywcze, tkaniny. Strzałka pomarańczowa jest skierowana w stronę Portugalii i oznacza ryż, cukier, wanilię, indygo, kawę, skóry i łój oraz złoto i diamenty.

Początki hiszpańskiego imperium kolonialnego wiążą się z odkryciami Krzysztofa Kolumba. W ich wyniku większość ludności rdzennej Ameryki Środkowej i Południowej wymarła, zaś jej dziedzictwo kulturowe w dużej części zostało zniszczone. Nawet jeśli zachowane zostały wcześniejsze miejsce osadnicze, jak np. Meksyk (wcześniej Tenochtitlan), czy Cuzco, Hiszpanie częściej zakładali nowe ośrodki (Hawana, Lima, Buenos Aires, Bogota) i na sposób europejski wiązali je z rolniczym zapleczem. Wsparciem dla administracji kolonialnej były struktury Kościoła katolickiego. Z inicjatywy Kościoła powstały: uniwersytet w Santo Domingo na Karaibach oraz uniwersytety w Meksyku i Limie.

R104OY4b5mgAv

Zdjęcie przedstawia budynek katedry, z dwiema wieżami, w prawej wieży (szerszej od lewej) znajdują się dwa dzwony. Wysokie wejście ozdabia 8 kolumn, po 4 z każdej strony. Po obu stronach głównego wejścia widoczne mniejsze drzwi wejściowe. Na placu przed katedrą oraz na schodach katedry - ludzie.

R7jotYBwHqZ4k

Zdjęcie przedstawia rozległy budynek katedry, z dwiema wieżami, w których widoczne są nisze z figurami. Na zdjęciu widocznych jest czworo drzwi wejściowych. Nad głównymi drzwiami również znajduje się nisza z figurą Jezusa z rozłożonymi rękami. Do katedry prowadzą schody na całej jej szerokości. Przed budynkiem rosną palmy. Na placu przed budynkiem ludzie, samochody, gołębie.

Kolonie i imperium Holendrów

Holendrzy, korzystający już w XVI wieku z wymiany handlowej z koloniami hiszpańskimi w Ameryce, dobrze rozumieli, jakie korzyści ekonomiczne płyną z posiadania zamorskich kolonii. Gdy Hiszpania zamknęła dla Holendrów port morski w Sevilli, ci zaczęli rabować hiszpańskie statki, a po zawarciu przez Hiszpanię unii z Portugalią, także statki należące do Portugalii. Jednak choć piractwo stanowiło intratny interes, trudno było opierać na nim trwałe relacje ekonomiczne. Z czasem Holendrzy wyparli Portugalczyków m.in. z Kraju Przylądkowego, Cejlonu oraz z Japonii. System kolonialny Holandii opierał się na wzorach portugalskich faktorii i nie prowadził osadnictwa rolniczego na większą skalę, poza południowym krańcem Afryki.

Rlbu9BKmplld8

Zdjęcie przedstawia budynek w kształcie litery L. Widoczny dziedziniec wewnętrzny. Budynek z cegły. Na fasadzie ozdobne okna i drzwi. Okna otoczone, różniącą się od fasady kolorem, specjalnie ułożoną cegłą. Do drzwi prowadzi parę schodów z poręczą. Na budynku zawieszona latarnia.

R1eLRuGyOEyyV

Zdjęcie przedstawia ścianę frontową budynku. Budynek jest ceglany, piętrowy. Cały zabudowany łukowatymi oknami. Nad niektórymi oknami mozaikowe zdobienia. Na całej długości dachu małe okienka zakończone daszkami. Na placu przed budynkiem stojące rowery, ludzie chodzący i jeżdżący na rowerach.

RY71uYK5ViGWn

Zdjęcie przedstawia czołowy, centralny plac miasta Malakka - czyli Plac Holenderski zwany także Placem Czerwonym. Nazwa pochodzi od intensywnego koloru otaczających, wybudowanych w stylu kolonialnym, budynków. W środku budynek kościoła, z zaokrąglonym szczytem, który zakończony jest dzwonnicą. Tuż obok, po lewej stronie, wieża zegarowa, a za nią widoczny w głębi 1‑piętrowy budynek ze skośnym dachem z elewacją w takim samym, czerwonym, kolorze. Na placu przed kościołem spacerują ludzie.

RZPEnnRel2rYA

Ilustracja przedstawia widok na wyspę Ambon na Molukach z plantacjami w tle. Na pierwszym planie morze, a na nim statki różnej wielkości z podniesionymi masztami. W tle góry i budynki, a na niebie chmury.

RavfF0dyTe7Tk

Ilustracja przedstawia miejscowość kolonialną. W tle duży budynek, który okala mur, prowadzi do niego fosa. Z kominów budynku wydobywają się kłęby dymu. Ludzie pływająją na łódkach. Na na pierwszym planie osoby rąbiące a inne układające drewno. Z prawej strony stoi świnia. Na placu kilka masztów, dwa z nich z flagą.

Budowa imperium kolonialnego Anglików

Anglicy włączyli się w rywalizację kolonialną w XVI wieku, jednak dopiero dwieście lat później ekspansja brytyjska nabrała przyspieszenia. Imperium ułatwiało przepływ ludności przeludnionych miast do kolonii, dbając, aby nie ponosiła żadnych strat w nowym miejscu. Anglicy zdobyli także i założyli kolonie na tzw. „wyspach cukrowych” posiadających doskonałe warunki dla zakładania plantacji trzciny cukrowej (Barbados - 1632; Jamajka - 1655) oraz nielegalnie wymieniali się towarami z koloniami hiszpańskimi. W Afryce zakładali faktorie umożliwiające handel niewolnikami, a w Azji starali się kontrolować jak największe tereny.

RQJRN0c4bvzEZ

Obraz przedstawia atak statku pirackiego na drugi statek kupiecki. Kłęby dymu i widoczni strzelający do siebie ludzie. Żagle na pirackim statku zwinięte, na masztach wiszą piraci, wspinają się także po burcie na statek kupiecki. Na pirackim statku flaga z trupią czaszką. Fale wezbrane.

RspkyObIkps3a

Na mapie zaznaczono: Wielka Brytania i jej posiadłości: Posiadłości kompanii Zatoki Hudsońskiej, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Gujana, część Indii z Kalkutą, Cejlon, Malakka, Nowa Południowa Walia w Australii, Kapsztad -południe Afryki, Aszanti, Senegal, Sierra Leone; pozostałe posiadłości brytyjskie: Nowa Funlandia, Bermudy, Bahamy, Jamajka, Barbados, Trynidad, Fort James, Gibraltar, Wyspa Św. Heleny, Georgia Pd., Bombaj, Lakszadiwy, Malediwy, Seszele, Madras, Pondichery, Kalkuta; granice w 1789 roku

R1Be0AfDV9Vc0

Ilustracja przedstawia mapę angielskiej kolonii Wirignia w latach 1607–1776. Na Północy oznaczone są tereny przejęte przez Nowy Jork, Massachusetts i Connecticut. Pod tymi terenami jest napis Tereny należące do Kompanii Wirginii do 1784 roku. Na północnej i południowej części mapy są niebieskie linie z napisem Druga karta Wirginii z 1609 roku.

Budowa imperium kolonialnego przez Francję

Francuzi zaczęli zakładać kolonie dopiero w początkach XVII w. w późniejszej Kanadzie. Mimo tego, że Francja była najludniejszym krajem Europy, nie powstał mechanizm, który skłaniałby osadników do wyjazdu z Francji i osiedlania się w tzw. „Nowej Francji” (czyli Kanadzie) czy założonej w początkach XVIII w. „Luizjanie” w dorzeczu Missisipi.

Znacznie bardziej owocne okazały się próby pozyskania przez Francję „wysp”. Takie kolonie jak Haiti, Gwadelupa, Martinica, Saint Lucia itp. stały się największymi producentami cukru. Sukcesem zakończyły się również próby zdobycia przyczółków w Azji, gdzie Francuzi przez długi czas skutecznie rywalizowali z Brytyjczykami. Przykładowo w Azji Francuzi założyli kilka kolonii na wybrzeżu indyjskim: Chandernagore w Bengalu (1673), Pondichéry (1674), nieco później Yanaon (1723), Mahe (1725) oraz Karikal (1739).

R4sV197MEmi6b

Na obrazie w centrum ruina kościoła, z prawej i lewej strony ruiny budynków. Przed nimi bita droga, obok niej trawa. Na drodze i na trawie ludzie. Na niebie chmury.

Rywalizacja między krajami europejskimi o kolonie

W 1756 roku wybuchła tzw. wojna siedmioletnia, którą możemy nazwać pierwszą wojną o światowym zasięgu. Działania zbrojne toczyły się wprawdzie głównie w Europie, ale także w Ameryce Północnej, Indiach, u wybrzeży Afryki i na Karaibach. Anglicy, Holendrzy i Francuzi nie respektowali „podziału świata” i stref wpływów hiszpańskich oraz portugalskich, ale łamali także monopol handlu z koloniami. Prowadziło to do otwartych konfliktów, które często przenosiły się z odległych kolonii na kontynent.

Efektem tej konfrontacji stał się upadek pierwszego imperium kolonialnego Francuzów, a w dalszej perspektywie również osłabienie innych państw kolonialnych i dawnych systemów eksploatacji terytoriów zamorskich.

Ćwiczenia

Słownik