Francja Ludwika XIV. Absolutna władza monarchy

Ponadtrzydziestoletnie panowanie Ludwika XIII (1610–1643) to okres systematycznego wzmacniania władzy królewskiej we Francji i budowania monarchii absolutnej. Architektem zmian politycznych był kardynał Armand de Richelieu, który jako pierwszy minister faktycznie rządził państwem. Przyczynił się do ograniczenia roli arystokracji oraz złamania oporu i pozbawienia praw politycznych hugenotów.

Utrwalanie władzy absolutnej stało się też celem jego następcy, kardynała Jules’a Mazarina, oraz – już bezpośrednio – króla Ludwika XIV. Król Słońce dążył do samodzielnych rządów, lubił się przedstawiać jako wybitny władca i bardzo starannie dbał o własny wizerunek.

Podstawy absolutnych rządów. Ludwik XIII i jego pierwszy minister

Ludwik XIII (panujący w latach 1610–1643) w chwili śmierci ojca miał dziewięć lat. W czasie jego małoletności państwem kierowała – jako regentka – jego matka Maria de’ Medici, a bardzo duże wpływy zdobył jej faworyt Concino Concini. Był to okres wyraźnego regresu politycznego Francji. U władzy brakowało ludzi wybitnych i oddanych monarchii, a na bieżącą politykę destrukcyjnie działały dworskie intrygi. Zaogniały się stosunki między hugenotami (francuskimi protestantami) a katolikami, zaostrzała rywalizacja między arystokracją a dworem. Do tego dochodziła pogarszająca się sytuacja finansowa państwa.

Sytuacja uległa zmianie dopiero w 1624 r., gdy obowiązki pierwszego ministra zaczął pełnić kardynał Armand de Richelieu – jeden z najwybitniejszych mężów stanu w historii Francji. Nowy pierwszy minister swoją karierę rozpoczął jeszcze za panowania Henryka IV, który w 1606 r. mianował go biskupem Luçon. Dzięki protekcji Marii Medycejskiej w 1622 r. został mianowany kardynałem. Ludwik XIII obdarzył kardynała pełnym zaufaniem i uznał jego prymat w kierowaniu państwem. Richelieu okazał się godny tego zaufania, za cel swojej polityki obrał walkę o wzmocnienie autorytetu i władzy króla oraz obronę państwa przed wrogami zarówno wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi.

RAhzFNCfrvi8v

Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę stojącego na tle upiętej kotary. Ubrany jest w luźny płaszcz do kostek, mocno drapowany. W prawej ręce trzyma biret kardynalski, to znaczy kwadratową czapkę z czterema rogami, drugą dłonią podtrzymuje płaszcz. Pod szyją ma szeroki, wykładany kołnierz, na piersiach błękitną szarfę, na której znajduje się krzyż. Twarz mężczyzny jest bardzo szczupła, ma dłuższe włosy i mały wąsik oraz bródkę.

Całą drugą dekadę panowania Ludwika XIII wypełniła wojna, której celem była likwidacja hugenockiego „państwa w państwie”. Hugenoci w 1620 r. stanowili ok. 8 proc. ogółu ludności Francji i zamieszkiwali głównie jej południowe i zachodnie prowincje. Od 1598 r. na mocy edyktu nantejskiego cieszyli się dużymi swobodami religijnymi - mieli zapewnioną wolność polityczną i wyznania (choć nie mieli zgody na uprawianie kultu na terenie Paryża) oraz równouprawnienie wobec katolików, mogli tworzyć m.in. własne szkoły i uniwersytety, budować protestanckie kościoły czy szpitale. Gwarancją wydanego aktu prawnego było około sto tzw. miejsc bezpieczeństwa, w tym potężne twierdze La Rochelle i Montauban.

Ludwik XIII chciał zademonstrować swoją siłę, czego wynikiem było m.in. wcielenie Navarry (do tej pory połączonej z królestwem osobą władcy) do monarchii francuskiej. Na skutek walk armii królewskiej z oddziałami hugenockimi w 1621 r. hugenoci stracili ok. jednej trzeciej swojego dotychczasowego stanu posiadania, ale w zawartym w następnym roku pokoju uzyskali potwierdzenie dotychczasowych wolności religijnych na pozostałym terenie. Bunty hugenotów jednak nie ustawały: w 1625 r. doszło do kolejnej rebelii La Rochelle, dwa lata później francuscy protestanci otrzymali nawet dużą pomoc zbrojną z Anglii.

R1Ar9fnWf4wsv

Zdjęcie przedstawia zabudowania fortyfikacyjne z dwoma wieżami stojące na nadbrzeżu. Wieże stoją po dwóch przeciwległych stronach wejścia do portu. Na prawym budynku, powiewa francuska flaga. W tle port.

R1BKs0X1fPo5V

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny znajdującego się na brzegu morza. Mężczyzna stoi na brukowanym brzegu i przygląda się walczącym na morzu marynarzom w łodziach i okrętach. Ubrany jest w zbroje, długi, czerwony płaszcz, wysokie kozaki za kolano, do pasa przypiętą ma szablę.

Kardynał Armand de Richelieu nie był fanatykiem religijnym, ale po objęciu steru rządów kontynuował walkę z hugenotami. Widział w nich nie tyle wrogów religijnych, ile groźny czynnik polityczny, destabilizujący sytuację w państwie i angażujący obce mocarstwa w spory wewnętrzne. Armia królewska przystąpiła do oblężenia La Rochelle. Anglicy dwukrotnie starali się przyjść oblężonym z pomocą, ale ich okręty nie zdołały się przebić przez francuską blokadę. Po tragicznym 14‑miesięcznym oblężeniu twierdza skapitulowała 28 października 1628 r., spośród 28 tys. mieszkańców do kapitulacji dotrwało zaledwie 5,5 tys. W czerwcu następnego roku zaniechała oporu armia hugenocka walcząca w Langwedocji.

Państwo absolutne Richelieu

Sposobem na zwiększenie skuteczności rządzenia stawali się specjalni urzędnicy wysyłani przez królów na prowincję – tzw. intendenci. Pochodzili oni z mieszczaństwa lub drobnej szlachty, byli dobrze wykształceni, ale przez rodowód i skromny majątek zależni od woli monarchów. Bezdyskusyjnie wykonywali powierzone im zadania, a jednocześnie na prowincji bezpośrednio reprezentowali majestat królewski. Czynne przeciwstawienie się im oznaczało bunt.

Francja pod rządami Mazarina

Mazarin był kontynuatorem polityki swojego poprzednika – konsekwentnie zmierzał do wzmocnienia władzy królewskiej i utrwalenia absolutyzmu. W tym czasie w kraju narastał opór. Ożywiła się stara rodowa arystokracja, która w słabej regencji dostrzegła szansę na odzyskanie dawnych wpływów, utraconych na skutek umacniania się absolutyzmu. Natomiast mieszczanie i chłopi buntowali się przeciw obciążeniom podatkowym, nakładanym na nich z powodu nieustannie rosnących kosztów udziału Francji w wojnie trzydziestoletniej. Swoją pozycję polityczną usiłował też zwiększyć parlament paryski.

Slajd 1 z 2

R18r9Cj3dYT2U

Obraz przedstawia mężczyznę w średnim wieku z długimi, siwiejącymi wąsami nieco podkręconymi na końcach oraz wąską bródką. Mężczyzna ma na głowie małą, okrągłą, czerwoną czapeczka tak zwaną piuskę spod której widać kręcone dłuższe włosy. Ubrany jest w bordowe szaty, zapinane na rząd guzików w tym samym kolorze. Przy szyi szeroki, biały, wykładany kołnierz.

R1WfLkpmI2kA5

Obraz przedstawia mężczyznę w średnim wieku z długim, prostym nosem i siwymi prostymi włosami, które widać spod małej, okrągłej, czerwonej czapeczki nazywanej piuską. Mężczyzna ma szpakowate wąsy nieco podkręcone do góry na końcach oraz wąską bródkę. Ubrany jest w czerwine szaty, zapinane na rząd guzików w tym samym kolorze. Przy szyi szeroki, biały, wykładany kołnierz. Na dekolcie niebieska szarfa i dwa srebrne frędzle.

Król Słońce

W 1661 r. zmarł kardynał Mazarin. Król Ludwik XIV nie wyznaczył nowego pierwszego ministra, przejmując osobiście jego zadania. Wymagało to narzucenia sobie żelaznej dyscypliny i poświęcenia codziennie wielu godzin na pracę z ministrami i sekretarzami. Powstał typowy dla rządów absolutnych system rządów gabinetowych. Do tego doliczyć należy bardzo czasochłonne i uciążliwe obowiązki wynikające z rozbudowanej etykiety i funkcji reprezentacyjnych.

Ludwik potrafił jednak dobrać sobie grono uzdolnionych współpracowników, z których na plan pierwszy wybijał się bez wątpienia Jean Baptiste Colbert – szef administracji i finansów, markiz de Louvois – minister wojny oraz ministrowie spraw zagranicznych de Lionne i de Pomponne.

Przekonanie o swojej wielkości, ale też polityczna kreacja owej wielkości spowodowały niespotykaną od czasów antycznych autoreklamę władcy. To sam król miał ukuć określenie „państwo to ja”, czy „Król Słońce”. Uchybienie godności królewskiej było wystarczającym pretekstem do wszczęcia wojny (np. wojny z Holandią w 1672 r.). Rozkaz królewski stawał się prawem, a wydalenie z dworu oznaczało zepchnięcie na margines życia publicznego, niemal „śmierć publiczną”.

Wielkość Francji Ludwika Wielkiego

System absolutny, który powstał we Francji XVII w., spowodował olbrzymi wzrost znaczenia Francji na arenie międzynarodowej. Wynikało to przede wszystkim z ogromnego potencjału, jakim dysponowało to państwo. W drugiej połowie wieku doszło do serii wojen, w których był realizowany dawny plan osiągnięcia granic naturalnych (por. wyżej). Mimo rozwoju dyplomacji i znaczących sukcesów w zawieraniu sojuszy i szukaniu sprzymierzeńców, ostateczne rozstrzygnięcia i tak zapadały na polach bitewnych. Miały miejsce kolejne konflikty: wojna dewolucyjna (1667‑1668), wojna z Holandią (1672‑1679), wojna dziewięcioletna (1689‑1697). W wielu z nich Francja z powodzeniem samotnie walczyła z koalicją kilku państw. Jej zdobycze terytorialne wyznaczyły zasięg porównywalny z granicami dzisiejszej Francji, a Ludwikowi nadano przydomek Wielki.

R1VX7KPukC29P

Na mapie Francja Ludwika XIV w latach 1643‑1715. Ziemie włączone do Francji w 1643‑1715 to Lille i Verdun oraz okolice, Alzacja, Franche Comte, Mont Louis i Perpignan oraz okolice. Ziemie pod tymczasowym władaniem Ludwika XIV to Niderlandy Hiszpańskie, ale bez środkowej części obejmującej Brukselę i okolice, Lotaryngia i tereny w kierunku Moguncji, mały skrawek Szwajcarii (na południe od Alzacji), skrawek ziemi w kierunku Turynu. Miejscowości założone za panowania Ludwika XIV: Sarrelouis, Wersal, Richelieu, Mont Louis. Miasta ufortyfikowane w czasach Ludwika XIV: Bajonna, Mont Louis, Perpignan, Marsylia, Grenoble, Besancon, Brest, St‑Malo, Cherbourg, Hawr, Dieppe, Verdun, Matz, Dunkierka, Sarrelouis. Twierdze wybudowane w czasach Ludwika XIV ciągnęły się od okolic Dunkierki przez Lotaryngie i Alzację. Dodatkowo były w okolicach Barcelonette i Mont Louis.

Także państwo polsko‑litewskie było wciągane w plany francuskiej dyplomacji, stając się obiektem współzawodnictwa dworów wersalskiego i wiedeńskiego. Dwie polskie królowe: Ludwika Maria, żona Władysława IV, a później Jana Kazimierza, oraz Maria Kazimiera Sobieska, z domu d’Arquien, były promotorkami sprawy Ludwika XIV. Wreszcie Stanisław Leszczyński, antykról, a później legalnie obrany władca Rzeczpospolitej, był teściem króla Francji Ludwika XV.

Symbolem absolutyzmu i wielkości Francji Ludwika XIV stał się pałac w Wersalu. Dawny pałacyk myśliwski wzniesiony dla Ludwika XIII jego syn i następca przekształcił w największą rezydencję w Europie i otoczył wielkim, 500‑hektarowym parkiem (obecnie powiększonym do 800 ha). Przebudowę rozpoczęto w 1668 r., a w 1682 prace były na tyle zaawansowane, że przeniesiono tu z paryskiego Luwru oficjalną siedzibę dworu. Podstawowe prace ukończono w 1689, ale przez kolejne sto lat wznoszono następne budowle, m.in. pałace Grand i Petit Trianon czy sentymentalną „wioskę Marii Antoniny”.

R1Z3wVBWMFCmu

Widok z lotu ptaka na pałac wersalski, w głębi widać miasto Wersal. Przed pałacem ogrody i fontanny. Za pałacem plac i zielone alejki prowadzące do miasta. W oddali lasy.

REedVAk1nDOyj

Na zdjęciu podłoga w szachownicę. Po prawej stronie kolumny. Z lewej strony łuki. Między kolumnami i łukami dach, z którego zwisają lampy. Za kolumnami widać ogrody.

Sztuka i nauka w królewskiej służbie

Przemiany ustrojowe we Francji miały przemożny wpływ na sztukę. Było to wynikiem pomyślnego rozwoju ekonomicznego i zmian zachodzących w społeczeństwie, a przede wszystkim w jego wciąż bogacących się elitach. Najważniejszą jednak zmianą była centralizacja. Władca miał pełną kontrolę nad większością elit, które sprowadził na swój dwór. To on narzucał kanon piękna, modę, kreował zamówienia artystyczne. Na rozwój poszczególnych dziedzin kultury wpływał w sposób nieco biurokratyczny. W tym celu powołał utrzymywane przez państwo instytucje centralne dla różnych dziedzin aktywności artystycznej i intelektualnej.

Powstały zatem:

• 1635 r. - Akademia Francuska (literatura i język francuski),

• 1648 r. - Królewska Akademia Malarstwa i Rzeźby

• 1661 r. - Królewska Akademia Tańca,

• 1663 r. - Królewska Akademia Inskrypcji i Literatury Pięknej,

• 1666 r. - Królewska Akademia Nauk,

• 1669 r. - Królewska Akademia Muzyki,

• 1671 r. - Królewska Akademia Architektury.

Przynależność do akademii gwarantowała uznanie, ale przede wszystkim zamówienia (czyli pracę) płynące z kręgów dworskich. Powstał mecenat państwowy, sterujący i kreujący kierunki służące władzy i ją sławiące.

RVVci1zztZtyU

Na rysunku stojący mężczyzna w średnim wieku. Ubrany jest w płaszcz. Z tyłu ma szablę. Na głowie długie kręcone włosy. W prawej dłoni książka z nutami oparta o stół. Z góry zwisa zasłona. W tle młodzi mężczyźni: jeden z nich gra na skrzypcach, a drugi na kontrabasie. Przed nimi stojak na nuty. Wokół kobiety, które się przyglądają. Pod rysunkiem napisy w obcym języku.

Pompa etykiety i zacisze salonu

Narzucone przez monarchię absolutną, a szczególnie Ludwika XIV (panował przez 72 lata, a rządził osobiście przez 54) miejsce i zadania dla elit krajowych ograniczały się do uczestnictwa w ściśle sformalizowanym i zniewolonym etykietą życiu dworskim. Poranne wstawanie króla, śniadanie, audiencje, oficjalne spacery urastały do wydarzeń kulturalnych. Udział w tych wydarzeniach był konieczny, aby zapewnić sobie dochody i prestiż. Dość szybko jednak zaczęto poszukiwać autentycznych form uczestnictwa w kulturze. W takiej atmosferze narodziła się kultura salonu.

W drugiej połowie XVII w. zaczęły powstawać salony towarzyskie, prowadzone przez kobiety, a skupiające elity intelektualne kraju. Gospodynie gwarantowały, że zgromadzenia nie będą budziły podejrzeń o zabronioną działalność polityczną. Zapraszani intelektualiści kreowali sztukę konwersacji i dyskursu naukowego czy społecznego o przyswajalnym dla przeciętnego człowieka poziomie refleksji. Oczywiście bezpośrednia krytyka władzy nie wchodziła w grę, możliwa była jedynie w formie zakamuflowanej, idealistyczno‑utopijnej. Był to krok w kierunku późniejszego Oświecenia.

dla zainteresowanych

Francja Ludwika XIV - prezentacja

Polecenie 1

Nazwij formę rządów opisaną w przytoczonych fragmentach źródłowych, a następnie określ, czy zamieszczona niżej okładka XVII‑wiecznego traktatu filozoficznego stanowi ilustrację ideologii tejże formy sprawowania władzy. Uzasadnij odpowiedź.

R1HCf7vsYkvRz

Czarno‑biała ilustracja przedstawia przedstawia ogromnego mężczyznę w koronie trzymającego berło i miecz. Wygląda on zza horyzontu i patrzy na pagórki i miasto. W dolnej części ilustracji znajdują się różne grafiki na przykład: pioruny, zamek, papieska czapka, działo, korona lub bitwę.

R1QEuYu5Xq5et

Twoja odpowiedź (Uzupełnij).

Twoja odpowiedź

---

Ćwiczenia

Słownik