Czasy epoki stanisławowskiej wplecione w interesy obcych mocarstw
Konfederacja barska
W 1767 r. z pomocą Rosjan zawiązały się dwie konfederacje dysydenckie: słucka, skupiająca prawosławnych, oraz toruńska, założona przez szlachtę protestancką. Przy wsparciu rosyjskiego wojska i ambasadora Mikołaja Repnina powstała też konfederacja radomska, do której przystąpili dawni stronnicy Sasów. Domagali się oni cofnięcia dotychczasowych reform i byli wrogo nastawieni zarówno do Familii, jak i do króla, którego chcieli zdetronizować.
Problem dysydentów i dyzunitów
Na sejmie konwokacyjnym w 1733 r. odebrano dysydentomdysydentom (tu: protestantom) część praw politycznych. Podobnie postępowano z tzw. dyzunitami, czyli prawosławnymi, których praw jeszcze od czasów Piotra I bronić mogła Rosja. Jakiekolwiek ustępstwa na rzecz różnowierców spotykały się z gwałtownymi sprzeciwami. Od dawna
nie działały mechanizmy, które w XVI w., a nawet w początkach XVII w. czyniły z Rzeczypospolitej jeden z bardziej tolerancyjnych krajów w Europie. Szlachta w obawie o swoje przywileje stanowe nie godziła się na jakiekolwiek ich ograniczenie z powodów różnic religijnych.
Politycy rosyjscy uznali, że najlepszym sposobem powstrzymania kolejnych reform będzie pogrążenie kraju w konfliktach wewnętrznych związanych z kwestiami religijnymi. W Słucku i Toruniu zawiązane zostały w 1767 r. dwie konfederacje szlachty prawosławnej i protestanckiej, domagające się natychmiastowego przywrócenia im pełni praw politycznych. Król, generalnie popierający takie rozwiązanie, po doświadczeniach sejmu 1766 r. zdawał sobie jednak sprawę,że natychmiastowa realizacja tych postulatów rozogni emocje i zdestabilizuje kraj.
Konfederacja radomska
Przewidywania króla względem rozbudzenia negatywnych emocji przy próbach równouprawnienia niekatolików spełniły się. Dawna opozycja przy współdziałaniu ambasadora rosyjskiego Nikołaja Repnina zawiązała konfederację w Radomiu. Skierowana ona była przede wszystkim przeciwko królowi, ale także przeciwko reformom. Jak na ironię „radomianie” zwracali się z prośbą o poparcie do Katarzyny II, protektorki dwóch konfederacji – słuckiej i toruńskiej – przeciw którym protestowano. Na czele konfederacji radomskiej stali Karol Stanisław Radziwiłł „Panie kochanku” jako jej marszałek oraz Jan Klemens Branicki, Adam Stanisław Krasiński, Józef Mniszech, Gabriel Podoski, Wacław Rzewuski, Kajetan Sołtyk, Józef Andrzej Załuski.
Nadzieje na detronizację Poniatowskiego spełzły jednak na niczym. Caryca zadowoliła się upokorzeniem króla, skłóceniem go z Familią i zahamowaniem tendencji reformatorskich. Pacyfikacja miała odbyć się na specjalnie zwołanym sejmie, który obradował w latach 1767‑1768. Opozycja miała teraz przekonać masy o konieczności ustępstw wobec innowierców, co oczywiście kompromitowałoby ją. Plany te niespodziewanie napotkały opór, który zdecydowano usunąć siłą. Repnin rozkazał aresztować najbardziej zajadłych opozycjonistów: biskupów Sołtyka i Załuskiego oraz hetmana Rzewuskiego wraz z synem.
Po sterroryzowaniu parlamentu wyłoniono specjalną delegację (stąd sejm 1767 r. nazywany jest sejmem delegacyjnym), mającą przygotować uchwały, które z góry zobowiązywano się zatwierdzić. Najważniejsze było przyjęcie tzw. „praw kardynalnych”. Zaliczono do nich: liberum veto, wolną elekcję, prawo do nieposłuszeństwa, monopol szlachty na sprawowanie urzędów i posiadanie dóbr ziemskich. Dysydenci i dyzunici otrzymali pełnię praw.
Konfederacja barska
Brutalne potraktowanie przez Rosjan przywódców konfederacji radomskiej i wywiezienie ich na polecenie Repnina do Kaługi (w Rosji) zrodziło nową, zawiązaną w 1768 r. konfederację barską, tym razem pod hasłami obrony katolicyzmu, wolności i niezależności. Dążąc do umiędzynarodowienia sprawy polskiej, konfederaci ogłosili detronizację Stanisława Augusta i zorganizowali na niego nieudany zamach (Kazimierz Pułaski - jeden z przywódców konfederacji), który w opinii europejskiej raczej im zaszkodził. Konfederaci mogli trwać dzięki wsparciu Francji, jednak posiadając szlachecką jazdę nie byli w stanie przeciwstawić się skutecznie regularnej armii rosyjskiej, z którą walczyli. W konflikt włączyła się też Turcja. Konfederacja barska stała się pretekstem do dokonania w 1772 roku pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej, do którego dążyły przede wszystkim Prusy (od lat przekonujące do rozbioru Rosję), ale przyczyniła się do niego i Austria, która już w latach 1769‑1770 zajęła Spisz, Podhale i ziemię sądecką.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1Zb7mGmnXIOv
Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: Ocena konfederacji barskiej. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R8xNBQdiGR1SS
Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: Odbiór konfederacji barskiej w sąsiednich krajach. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.
Europa wobec konfederacji
Konfederaci barscy liczyli na pomoc ze strony Turcji, dlatego wsparli ją w wojnie z Rosją. Armia sułtana poniosła jednak szereg porażek w starciu z wojskami Katarzyny II i latem 1770 r. konfederaci nie robili już sobie większych nadziei na sojusz z Turcją. Wtedy zaczęły do nich napływać szerszym strumieniem pieniądze z Francji, a do Rzeczpospolitej przybyli francuscy oficerowie. W szeregach Generalności znaczenie stracił umiarkowany, szukający kompromisowych rozwiązań biskup Adam Krasiński, a głos decydujący zdobyły osoby, dla których nadrzędnym celem była detronizacja Stanisława Augusta Poniatowskiego. Należeli do nich: Teodor Wessel, Jerzy August Mniszech, jego żona Maria Amalia z Brühlów i Karol Radziwiłł „Panie Kochanku”. 22 października 1770 r. Generalność ogłosiła bezkrólewie, co skłoniło króla do zacieśnienia współpracy z Rosją. Na początku kolejnego roku do Warszawy przybył nowy ambasador rosyjski Kasper Saldern. Czartoryscy odmówili współpracy z nim, jednak dla Stanisława Augusta była to ostatnia szansa na utrzymanie korony.
Na początku 1772 r. wojska konfederackie odniosły jeszcze kilka zwycięstw w potyczkach z oddziałami koronnymi i rosyjskimi, ale nie miały one większego znaczenia. Wiosną tego roku przegrana konfederatów była już przesądzona. Wybuch i przebieg konfederacji barskiej uzmysłowiły Katarzynie II, że nie była ona w stanie kontrolować tak dużego państwa, jakim była Rzeczpospolita. Z tego powodu caryca zgodziła się na częściowy rozbiór Polski, do którego namawiał ją król pruski Fryderyk II. Ostatecznie w 1772 r. podziału Rzeczpospolitej dokonały Austria, Rosja i Prusy. Wielu konfederatów barskich trafiło do niewoli rosyjskiej i zostało zesłanych na Syberię. Inni, w tym przywódcy ruchu, udali się na emigrację.
Ćwiczenia
Połącz daty z wydarzeniami.
zdobycie Jasnej Góry przez wrogów konfederacji, wybuch wojny turecko-rosyjskiej, I rozbiór Polski, ogłoszenie bezkrólewia przez Generalność barską, zwołanie konfederacji dysydenckich w Słucku i Toruniu, uprowadzenie Stanisława Augusta Poniatowskiego, koliszczyzna, zwołanie konfederacji barskiej, zawiązanie konfederacji radomskiej, obrady sejmu delegacyjnego (inaczej repninowskiego)
| 20 III 1767 | |
| 23 VI 1767 | |
| 5 X 1767 – 5 III 1768 | |
| 29 II 1768 | |
| VI–VII 1768 | |
| 6 X 1768 | |
| 13 X 1770 | |
| 3 XI 1771 | |
| 18 VIII 1772 | |
| 1772 |
Zaznacz ilustrację, która przedstawia medal upamiętniający wydarzenie z czasów konfederacji barskiej. Następnie wykonaj polecenie poniżej.
- as
- as
- as
- as
Indeks górny Źródło ilustracji: Muzeum Narodowe w Warszawie, Wikimedia Commons, domena publiczna. Indeks górny koniecŹródło ilustracji: Muzeum Narodowe w Warszawie, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenie.
Zapoznaj się z opisem mapy, a następnie wykonaj polecenie.
Uzupełnij tabelę, wpisując przy każdym stwierdzeniu nazwę państwa, o którym mowa, i odpowiadający mu numer na mapie.
| Stwierdzenie | Nazwa państwa | Numer na mapie |
|---|---|---|
| Od 6 października 1768 r. w stanie wojny z Rosją. | ||
| Kraj ten próbował przeciwdziałać rosnącym wpływom państw systemu północnego (Danii, Prus i Rosji) w Europie, dlatego zachęcał Turcję do wojny z Rosją. Wzmocnił też działania antyrosyjskie w Szwecji. Przekazywał konfederatom pieniądze i wsparł ich w walce, wysławszy do Rzeczpospolitej kadrę oficerską. | ||
| Dwór ten z niepokojem obserwował wzrost znaczenia Rosji i Prus w Europie. Co prawda państwo to oficjalnie nie poparło konfederacji barskiej, ale też nie oponowało, gdy Generalność ustanowiła swoją siedzibę na jego terenie. | ||
| Książęta z dynastii rządzącej tym krajem liczyli, że konfederacja barska zakończy się detronizacją Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dawałoby to jednemu z nich szansę na zdobycie korony polskiej. | ||
| Od zakończenia wojny siedmioletniej państwo to było związane ścisłym sojuszem z Rosją. | ||
| Państwo to dążyło do jak najszybszej pacyfikacji Rzeczpospolitej i przywrócenia swojej kontroli nad nią. |
Słownik 1
(łac. devotio – poświęcenie, ofiarowanie) może oznaczać pobożność, czyli służenie Bogu i wykonywanie określonych czynności religijnych, ale częściej używana jest w znaczeniu negatywnym – jako przesadna i powierzchowna, manifestacyjna pobożność połączona z bigoterią
(łac. dissidens, dissidentis – nie zgadzający się) osoby wyznające inną religię niż większość ludzi w danym kraju; w dawnej Polsce członkowie Kościołów niekatolickich (luteranie, kalwiniści, bracia polscy, dyzunici)
(z łac. disunitus – wynikły z zerwania jedności) wyznawcy religii prawosławnej w Rzeczypospolitej, którzy nie przyjęli unii brzeskiej z 1596 r., oraz Ormianie, którzy odrzucili unię zawartą we Lwowie w 1630 r.; nie zgodzili się oni na uznanie papieża za głowę Kościoła i dogmatów katolickich
(z łac. unitus – zjednoczony) wyznawcy Kościołów wschodnich, które połączyły się z Kościołem katolickim na mocy postanowień unii brzeskiej z 1596 r.; unici zaakceptowali dogmaty katolickie i uznali zwierzchność papieża, ale zachowali liturgię grecką i małżeństwo księży oraz obchodzili święta według kalendarza juliańskiego
(z łac. confoederatio – związek, przymierze) związek skupiający większą część szlachty; zawiązywana w wyjątkowych sytuacjach, takich jak bezkrólewie lub kryzys państwowy; mogła być zwołana przeciwko królowi, ale ten mógł do niej również przystąpić; w organach konfederacji decyzje podejmowano większością głosów
sejm, na którym delegacja (wybrana grupa posłów) opracowywała i przyjmowała uchwały, które sejm musiał zaakceptować bez możliwości dyskusji nad ich treścią; delegacja posłów została wyłoniona po raz pierwszy z inicjatywy rosyjskiego ambasadora Mikołaja Repnina w 1767 r.
składały się na nie m.in. wolna elekcja, liberum veto, prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi, wyłączność szlachty w sprawowaniu urzędów i posiadaniu dóbr ziemskich