Kultura czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego

Według serwisu TripAdvisor Pałac Łazienkowski w Warszawie – letnia rezydencja Stanisława Augusta Poniatowskiego – to najchętniej odwiedzana atrakcja stolicy. Równie chętnie turyści oglądają odrestaurowane po II wojnie światowej sale Zamku Królewskiego oraz kamienice mieszczańskie i rezydencje magnackie z drugiej połowy XVIII w.  W okresie tym w Polsce, podobnie jak na zachodzie Europy, inspirowano się filozofią oświecenia. Zrealizowano wiele ważnych projektów w dziedzinach architektury, malarstwa i rzeźby. Istotną rolę odgrywały tu mecenat króla, polegający na wspieraniu rodzimych i zagranicznych artystów, oraz działalność rodów magnackich. One również wcielały się w patronów nauk i sztuk. Owoce tych przedsięwzięć możemy podziwiać do dziś.

Stanisław August Poniatowski jako człowiek wszechstronnie wykształcony potrafił docenić rolę sztuki. W okresie jego panowania znacznie rozbudowano i upiększono Warszawę. Król kazał przebudować pałac położony na peryferiach Warszawy, nazwany Łazienkami, gdzie chętnie spotykał się z filozofami, pisarzami i poetami. W każdy czwartek organizował dla nich obiady. Jednym z najczęstszych gości był poeta Ignacy Krasicki. Król należał też do wielkich miłośników teatru.

Teatr Narodowy

W Polsce teatr działał już wprawdzie w XVI wieku, jednak był to teatr dworski
– przedstawienia oglądali król i jego goście. Dopiero za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1765 roku założono w Warszawie Teatr Narodowy dostępny dla wszystkich. Teatr spełniał również funkcję edukacyjną. Grane w nim sztuki wyśmiewały zacofaną i przeciwną reformom kraju starą szlachtę, w korzystnym świetle przedstawiając młodych reformatorów.

Przedsięwzięcia królewskie

W Polsce sztuka oświeceniowa związana jest w dużym stopniu z osobą króla. Stanisław August Poniatowski marzył o przebudowie Zamku Królewskiego w Warszawie od początku swojego panowania. W latach 60. i 70. udało się odnowić Gabinet Marmurowy, w którym dodano dekoracje w stylu klasycystycznym w postaci kolumn na ścianach. Prace remontowe na szeroką skalę rozpoczęły się jednak dopiero w latach 70. XVIII w. Wówczas pod okiem włoskiego architekta Dominika Merliniego powstały m.in. Sala Asamblowa, Sala Rycerska oraz pokój audiencjonalny króla. Innym ważnym przedsięwzięciem Stanisława Augusta był słynny Pałac Łazienkowski, pełniący funkcję letniej rezydencji monarchy (zrealizowane projekty można oglądać w galerii poniżej).

Slajd 1 z 3

R1IrgcoqcmTdq

Fotografia przedstawiająca pałacowy gabinet marmurowy. Ściany wyłożone są marmurami: dębnickim (czarnym) i chęcińskim (czerwonym). Podłoga zrobiona jest z czarno‑białego marmuru ułożonego w szachownicę. Na ścianach widoczne są liczne złote zdobienia, typowe dla okresu baroku i rokoka. Na jednej z nich widać ogromny portret króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym. Wysoko, pod sufitem zawieszone są portrety królów i królowych. Na ścianach pod sufitem wiszą liczne portrety przodków Władysława IV z dynastii Jagiellonów, Wazów i Habsburgów. Na suficie widoczny jest fresk przedstawiający wpółnagą kobietę otoczoną cherubinami. To alegoria Sławy - Wieczności.

R15MHYUerbZxJ

Fotografia przedstawiająca neoklasycystyczny Pałac Łazienkowski w Warszawie. Przed pałacem znajduje się zbiornik wodny, do którego prowadzą schody, przed pałacem stoją pomniki i rzeźby.

R9YGMgsE6AgWP

Fotografia przedstawiająca wnętrze zamku Królewskiego w Warszawie, Salę Rycerską. Sala jest biała, ale cała udekorowana złotymi przedmiotami i detalami. Na suficie zawieszone są ogromne, kryształowe żyrandole. I drzwiami stoją postumenty z białymi, marmurowymi rzeźbami. Na wprost widza usytuowany jest duży obraz. Wnętrze budynku jest bardzo bogato zdobione.

Rzeźba

Rzeźba stanowiła ważny element wystroju domów mieszkalnych oraz gmachów publicznych. Również tutaj inspirowano się sztuką starożytną. Wielu przyszłych artystów szkoliło się we Włoszech, gdzie mogli doskonalić swój warsztat, kopiując antyczne rzeźby. Jednym z nich był przyszły kierownik pracowni rzeźbiarskiej na Zamku Królewskim, Andrzej Le Brun, odpowiedzialny za dostarczenie popiersi postaci historycznych do Sali Rycerskiej. Przykłady prac prezentuje poniższa galeria interaktywna.

Slajd 1 z 4

R1Frb8E3VQpfR

Fotografia przedstawiająca rzeźbę Chronosa autorstwa Jakuba Monaldiego w Sali Rycerskiej na Zamku Królewskim w Warszawie. Chronos ukazany jest jako stary, brodaty, ale muskularny mężczyzna. Unosi na plecach planetę, a w prawej ręce trzyma złotą kosę. Miejsce w którym stoi rzeźba jest bogato zdobione, dookoła jest wiele złotych elementów, obrazów, rzeźb.

R1DrO55R4xwnm

Fotografia przedstawiająca rzeźbę Alegorii Sprawiedliwości i Pokoju Andrzeja le Bruna w Pokoju Marmurowym w Zamku Królewskim w Warszawie. Rzeźba przedstawia anioła i kobietę z mieczem i wagą, dookoła nich widoczne są złote wykończenia i marmur. Między kobietą a aniołem umieszczona jest owalna tarcza zwieńczona koroną. Na tarczy widnieją naprzemiennie sylwetki orła w koronie i Pogoni Litewskiej. Obok rzeźby wiszą na ścianach portrety mężczyzn, poniżej okrągły, złoty zegar.

Rki3Vpv7zSaka

Fotografia przedstawiająca rzeźbę Jana III Sobieskiego na koniu. Pod koniem leży postać i unosi rękę do góry, Sobieski ma na sobie kapelusz z pióropuszem i płachtę.

RCJyAUdyw5o7m

Fotografia przedstawiająca rzeźbę popiersia Izabeli Lubomirskiej. Kobieta jest młoda, ma starannie ufryzowane włosy.

Malarstwo

Spośród trzech czołowych malarzy polskiego oświecenia dwóch korzystało z mecenatu królewskiego. Marcello Bacciarelli, Włoch z pochodzenia, zasłynął dzięki licznym portretom Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz przedstawicieli polskiej arystokracji. Bernardo Bellotto zwany Canalettem, również Włoch, malował z kolei widoki Warszawy. Dzięki jego precyzyjnym i szczegółowym obrazom możemy sobie dzisiaj wyobrazić, jak wyglądała stolica w czasach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Co ciekawe, wzorowano się na nich przy odbudowie Warszawy ze zniszczeń po II wojnie światowej.

Slajd 3 z 3

R9EkkeJ6vQG4c1

Ilustracja przedstawia portret autorstwa Marcella Bacciarellego. Jest to ujęta w owalu podobizna, ukazująca Kazimierza Wielkiego. Król z długą siwą brodą i koroną na głowie opiera skrzyżowane dłonie na tarczy. Głowę ma zwróconą w lewą stronę i ubrany jest w złocistą szatę, na którą nałożony jest czerwony płaszcz. Tło portretu jest w odcieniu ziemistej zieleni.

RprGWRqNREtEn1

Ilustracja przedstawia portret autorstwa Marcella Bacciarellego ukazujący Bolesława Chrobrego w zbroi, na którą narzucony jest czerwony płaszcz, spięty klamrą. Na szyi króla, na złotym łańcuchu, zawieszony jest wisior z herbem. Prawa dłoń spoczywa na rękojeści miecza.

RURpQUooPf3D31

Ilustracja przedstawia portret autorstwa Marcella Bacciarellego, który ukazuje królową Jadwigę z głową obróconą w lewą stronę, ubraną w żółtą suknię. Kobieta na głowie ma założony welon oraz koronę, jej szyję zdobią podwójne perły. W prawej dłoni trzyma obrączkę.

Trzecim malarzem, o którym nie sposób nie wspomnieć, był Francuz Jan Piotr Norblin, który do Polski zaproszony został przez magnata Adama Czartoryskiego. Artystę interesowały sceny z życia codziennego wszystkich grup społecznych. Uwiecznił m.in. stroje z epoki, obrady sejmikowe i uchwalenie Konstytucji 3 maja.

Polskie malarstwo wyróżniało się na tle europejskiego tematyką patriotyczną. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się portrety władców i osób, które w przeszłości zasłużyły się swoją działalnością na rzecz ojczyzny, oraz ważne dla historii narodowej wydarzenia. Kilka przykładów obrazów z tamtego okresu można oglądać w poniższej galerii.

Slajd 3 z 3

R155my1emimS7

Obraz przedstawiający portret króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Król jest tu przedstawiony w zwykłych, codziennych szatach w kolorze niebieskim. Siedzi wsparty prawym ramieniem na klepsydrze. Jest zamyślony. Jego korona leży na stole. Otacza klepsydrę. Na drugim planie, przez okno widać pochmurne niebo.

R14H575nVGxmd

Obraz przedstawiający Kościół Świętego Krzyża w Warszawie. Tłumy ludzi spacerujących na ulicy obok kościoła, widoczne są powozy z ludźmi, konie. W tle kamienice mieszkalne. Kościół góruje nad budynkami. Ma elewację z jasnego kamienia, dach pokryty czerwoną cegłą i szerokie schody z balustradą przed wejściem.

R1KjArGfgSzDS

Rysunek przedstawiający postać szlachcica polskiego z szablą. Mężczyzna ubrany jest w długi kontusz, pod którym ma żupan. Na głowie ma wysoki kołpak. Przy pasie przytroczoną karabelę. a na nogach sięgające łydek buty, baczmagi.

Muzyka

W czasach stanisławowskich w muzyce dominowała opera, wystawiana w teatrach publicznych oraz w rezydencjach elit przy okazji spotkań towarzyskich. W tych ostatnich często zatrudniano profesjonalnych muzyków i aktorów, którzy odpowiadali za organizację przedstawień teatralnych i koncertów. Sami goście czy gospodarze spotkań także prezentowali swoje umiejętności. Ówcześni doceniali np. talenty wokalne i aktorskie Heleny Radziwiłłowej oraz grę na klawesynie Izabeli Branickiej. Do dziś zaś profesjonalni muzycy wykonują utwory niezwykle uzdolnionych muzycznie braci Michała Kazimierza i Michała Kleofasa Ogińskich. Obok repertuaru poważnego nie brakowało repertuaru lżejszego, tanecznego (na ilustracji poniżej pary tańczące poloneza).

R19Nq2w48Avix

Obraz przedstawiający scenę rodzajową. W pałacowej Sali trwa bal. W kącie Sali widać dwóch muzyków przygrywających do tańca. Sala wypełniona jest szlachtą. Mężczyźni ubrani są w staropolskie kontusze, przy pasach mają przytroczone karabele. Kobiety mają długie, zdobne suknie. Na pierwszy planie widać mężczyznę prowadzącego kobietę w rytm poloneza.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

RM2R9ZSVtsdL51

Piętrowy pałac stoi nad wodą. Na parterze okna są wysokie, na pierwszym piętrze standardowych rozmiarów. Jego fasadę zdobią rzeźby i kolumny. Po jego dwóch stronach i za pałacem znajdują się drzewa.

R12EGTbEePfMB1

zadanie interaktywne

Pałac w Łazienkach zbudowany był w modnym pod koniec XVIII wieku stylu klasycystycznym, czyli wzorowanym na antyku. Do architektury starożytnej nawiązują...

• kolumny.
• rzeźby.
• fosa.

Ćwiczenie 2

RgQJRnjL5Irpf1

Na placu stoi piętrowy budynek. Przed budynkiem leżą pnie drzew, trzech ludzi - w tym dwóch żołnierzy. Jeden stoi z bronią na ramieniu, drugi rozmawia z kobietą, która trzyma kosz. Obok znajduje się część budynku, rusztowania i dźwig.

R1BwnYCohSAtZ1

zadanie interaktywne

Powyższy rysunek przedstawia budynek Teatru Narodowego w Warszawie i najbliższą okolicę. Przyjrzyj mu się uważnie i wskaż zdanie, które mogłoby być podpisem pod tą ilustracją.

• Gmach Teatru Narodowego wzniesiono w stylu klasycystycznym.
• Wszystkie budynki w Warszawie były już wówczas murowane.
• Ulice Warszawy były zadbane, a w centrum miasta panował ład i porządek.

Rx7U7g1uMuoxy1

Ćwiczenie 2

obrazk opis Możliwe odpowiedzi: 1. Gmach Teatru Narodowego wzniesiono w stylu klasycystycznym., 2. Wszystkie budynki w Warszawie były już wówczas murowane., 3. Ulice Warszawy były zadbane, a w centrum miasta panował ład i porządek.