Czasy epoki stanisławowskiej wplecione w interesy obcych mocarstw
Polska po I rozbiorze. Reforma państwa
W średniowieczu uwagę przykładano przede wszystkim do umiejętności czytania i pisania, ale istniejące wówczas szkoły kościelne z duchownymi w roli nauczycieli kształciły jedynie niewielki odsetek społeczeństwa – zwykle lepiej uposażonej szlachty. Sytuacja zmieniła się wraz z zastosowaniem druku w drugiej połowie XV w. Renesans przyniósł upowszechnienie się szkolnictwa, a na ówczesnych uniwersytetach, m.in. w Krakowie, studiowały też dzieci mieszczańskie. W Rzeczypospolitej pojawił się wówczas postulat wprowadzenia obowiązku szkolnego, jednak sprzeciwił mu się m.in. Kościół katolicki. W kolejnych stuleciach, zaczęło rozwijać się szkolnictwo jezuickie, ale szkół wciąż było za mało. W połowie XVIII w. zaledwie ok. 60 proc. polskiej szlachty potrafiło czytać i pisać. Wskaźnik ten był niewiele wyższy dla magnaterii i wynosił ok. 72 proc. System polskiego szkolnictwa miała zreformować powstała w 1773 r. Komisja Edukacji Narodowej.
Próby reform kraju
Stanisław August od początku swych rządów starał się zmieniać słabą i zacofaną Rzeczpospolitą. Napotkał jednak opór zarówno ze strony Rosji, jak i samej szlachty, niechętnej reformom. Większość obywateli obawiała się, że jakiekolwiek zmiany doprowadzą do likwidacji przywilejów szlacheckich. Dlatego król za niezwykle istotne uznawał poprawienie poziomu edukacji i gruntowne zmiany w szkolnictwie. Stanisław August miał nadzieję, że lepiej wyedukowani obywatele zaczną sami dostrzegać słabości państwa i konieczność reform. Dzięki staraniom nowego króla i jego współpracowników w 1773 roku powołano Komisję Edukacji Narodowej. Zreformowane szkoły kształcić miały obywateli patriotów, którzy przyczynią się do zmian w kraju. I rzeczywiście, z czasem coraz większa część szlachty zaczęła zdawać sobie sprawę, że zmiany są potrzebne. W 1788 roku rozpoczął obrady w Warszawie Sejm Wielki. Podczas czteroletnich obrad przeprowadzono wiele ważnych reform. Najważniejszą z nich było uchwalenie w 1791 roku Konstytucji 3 maja, która miała odmienić kraj i sprawić, że będzie silny i nowoczesny. Obawiano się jedynie, jak na zmiany w Polsce zareaguje caryca Katarzyna II.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RODg4XXrGm1Ak
Nagranie video. Wyświetla się plansza z tytułem: „Zasługi Komisji Edukacji Narodowej”. Pojawia się dr hab. Filip Wolański z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Mężczyzna o długich, siwych włosach w okularach siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle biała ściana, powieszone na niej fragmenty grafik, biała kanapa i wzorzyste poduszki. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr hab. Filip Wolański, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego".
Komisja Edukacja Narodowej
Jednym z ważniejszych osiągnięć sejmu rozbiorowego była zgoda na powołanie Komisji Edukacji Narodowej (KEN). Miała ona charakter niemal niezależnego „ministerstwa” (departamentu Rady Nieustającej). O jej znaczeniu najlepiej świadczy fakt, że gdy nastąpiła likwidacja znienawidzonej Rady Nieustającej, KEN pozostawiono i działała ona do końca istnienia niepodległego państwa.
Przyjęto zasadę, że dobra pojezuickie miały być oddawane w ręce prywatne, a ściśle określona część przynoszonych przez nie dochodów musiała być przekazywana
na cele oświatowe. Dla zarządzania tymi dochodami oraz dla zorganizowania racjonalnego, kontrolowanego przez państwo systemu oświatowego powołano specjalną Komisję.
Komisja miała charakter kolegialny i składała się początkowo z 8 osób mianowanych przez króla na sześć lat. Zasiadali w niej różni ludzie, poczynając od późniejszego zdrajcy biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego (jako prezes KEN popełnił nadużycia finansowe, był też jednym z inicjatorów konfederacji targowickiej po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja), przez późniejszego prymasa i brata królewskiego Adama Kazimierza Poniatowskiego (prezes KEN od 1776r. ) oraz przez Adama Kazimierza Czartoryskiego (członka KEN w latach 1773–1792) po Hugona Kołłątaja (z ramienia KEN przeprowadził w latach 1777‑1780 reformę Akademii Krakowskiej) kierującego pracą grupy artystów i uczonych, którzy byli rzeczywistymi autorami osiągnięć Komisji.
Komisji udało się wprowadzić przemyślaną i prostą strukturę szkół podległych KEN, poczynając od Szkół Głównych (uniwersytetów w Krakowie i Wilnie), przez wydziałowe, podwydziałowe i parafialne. Szkoły miały spełniać zadania edukacyjne, ale też być otwarte na potrzeby kraju oraz uczyć patriotyzmu.
Najniższym stopniem były szkoły parafialne przeznaczone dla niższych stanów (chłopów i mieszczan), pośrednim szczeblem były państwowe szkoły powiatowe – do których głównie trafiały dzieci z rodzin szlacheckich, ale które były też otwarte dla najzdolniejszej młodzieży ze stanów niższych, zaś stopniem najwyższym były dwa uniwersytety – w Wilnie i Krakowie.
KEN opracował zbiór przepisów szkolnych. Komisja zajęła się też domowym kształceniem dziewcząt.
Wypisz, jakie były przyczyny powołania Komisji Edukacji Narodowej?
Omów jak został zorganizowany system szkół podległych KEN?
Napisz kto spośród osób działających w KEN posiada największe zasługi?
Towarzystwo Ksiąg Elementarnych
Już w 1775 r. KEN powołała Towarzystwo Ksiąg Elementarnych, na czele którego stanął członek Komisji Ignacy Potocki. Sekretarzem został Grzegorz Piramowicz,
były jezuita, który aktywnie działał niemal do końca niepodległości.
Zadaniem Towarzystwa było opracowanie programów nauczania dla szkół państwowych oraz podręczników do różnych stopni i przedmiotów edukacji. W pewnym sensie Towarzystwo stało się niemal integralną częścią „ministerstwa”, jego oddziałem odpowiedzialnym za proces dydaktyczny.
Jego wielką zasługą było wydanie wielu podręczników, poczynając od wydanego w 1785 r. Elementarza dla szkół parafialnych narodowych (red. Piramowicza) do Powinności nauczyciela (1787) czy Gramatyki dla szkół narodowych (1778). Zadbano też o powstanie podręczników do przedmiotów nie‑humanistycznych, np. Wstęp do fizyki dla szkół narodowych (1783).
Opisz na czym polega dorobek Towarzystwa Ksiąg Elementarnych?
Szkoły Główne – Kraków i Wilno
Na fali zmian wywołanych reformami oświatowymi wymuszonymi powołaniem Komisji Edukacji Narodowej przeprowadzono także reorganizację dwóch uniwersytetów, czyli tzw. szkół wyższych. W Krakowie zrobił to Hugo Kołłątaj w latach 1777‑1780, a w Wilnie Marcin Poczobut‑Odlanicki w latach 1780‑1781. Mimo oporu środowiska akademickiego zgodnie z oświeceniowymi tendencjami rozbudowano katedry matematyczne, przyrodnicze i nauk medycznych.
Zdecydowano się także powołać seminaria kształcące kadrę dydaktyczną
dla szkolnictwa podlegającego KEN. Zastąpiło ono kształcenie nauczycieli zdominowane przez placówki kościelne. Teraz odbywało się ono w duchu znacznie bardziej świeckim, co w kapitalny sposób przyspieszało proces „sekularyzacji” programów i całego systemu oświatowego. Komisja Edukacji Narodowej działała do 1794 roku.
Ćwiczenia
Uzupełnij poniższe zdania
Budynek Szkoły Rycerskiej wzniesiono w stylu, który nawiązywał do architektury {#starożytnej}{gotyckiej}{romańskiej}. W Polsce nazywano ten styl stanisławowskim, ponieważ pojawił się w czasach {#Stanisława Augusta Poniatowskiego}{Stanisława Leszczyńskiego}{świętego Stanisława}.
Umieść na osi czasu następujące wydarzenia.
Połącz wydarzenia z datami
1772,
1775,
1773,
1768
| uchwalenie praw kardynalnych | |
| podpisanie traktatu rozbiorowego przez Austrię, Prusy i Rosję | |
| ratyfikacja traktatu rozbiorowego, utworzenie Komisji Edukacji Narodowej | |
| ustanowienie Rady Nieustającej |
Przyporządkuj wymienione reformy do odpowiedniej kategorii.
Powołanie Rady Nieustającej (1775)., Uchwalenie 30-tysięcznej armii., Układy handlowe z zaborcami., Stworzenie nowoczesnych programów nauczania oraz nowatorskich podręczników., Królewszczyzny przekazywane w dzierżawę tym, którzy zaoferują w zamian większy czynsz., Przywrócenie i uzupełnienie praw kardynalnych., Uregulowanie stosunków handlowych z Rosją i Austrią., Utworzenie Komisji Edukacji Narodowej (1773)., Przywrócenie cła generalnego, wprowadzenie podatku od tytoniu i tabaki
| Wojskowe | |
|---|---|
| Gospodarcze | |
| Oświatowe | |
| Ustrojowe |
Zapoznaj się z fragmentem tekstu źródłowego i wskaż poprawne dokończenia zdań.
Ustanowienie Komisji, nad edukacją młodzi narodowej szlacheckiej dozór mającej 24 X 1773Ponieważ Ojciec Św. przez wydaną do wszystkich państw chrześcijańskich bullę, niebawnie w państwach Rzczpltej publikowaną być mającą, skasował institutum [instytucję] zakonu XX. Jezuitów, którzy w kraju większą część funduszów, na edukacją młodzi destynowanych, i większą część edukacji, […] utrzymywali, więc ażeby z tych okoliczności Rzczplta, tak co do edukacji młodzi krajowej, jako też co do dóbr i majątków nie ponosiła uszczerbku, takowe czyniemy rozporządzenie: Ustanawiamy Komisyją, w Warszawie odprawować się mającą […].
Źródło: Ustanowienie Komisji, nad edukacją młodzi narodowej szlacheckiej dozór mającej 24 X 1773, [w:] Stanisław Bogusław Lenard, Melania Sobańska-Bondaruk, Wiek XVI-XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, Warszawa 1997, s. 419.
Komisja Edukacji Narodowej została utworzona…
- tuż przed likwidacją zakonu jezuitów.
- przed ratyfikacją traktatów rozbiorowych przez Rzeczpospolitą.
- na mocy postanowień traktatów rozbiorowych.
- po rozwiązaniu Towarzystwa Jezusowego przez papieża Klemensa XIV.
Działalność Komisji Edukacji Narodowej była finansowana…
- z majątku jezuitów skonfiskowanego po rozwiązaniu zakonu przez papieża Klemensa XIV.
- ze specjalnego funduszu ufundowanego przez papieża Klemensa XIV po rozwiązaniu przez niego zakonu jezuitów.
- dzięki dochodom z wprowadzonego podatku od handlu skórami.
Słownik
pierwsza na ziemiach polskich i w Europie świecka władza oświatowa; powołana w 1773 r. po rozwiązaniu zakonu jezuitów, miała przejąć szkoły zakonne i opracować zasady organizacji nowego systemu edukacji
Towarzystwo Jezusowe (łac. Societas Iesu); katolicki zakon męski założony w 1534 r. przez św. Ignacego Loyolę w Paryżu; celem Towarzystwa było wspieranie Kościoła rzymskokatolickiego poprzez pracę oświatową i misyjną; w wyniku narastającej krytyki ze strony filozofów oświecenia oraz konfliktów między władcami europejskimi a jezuitami papież Klemens XIV rozwiązał zakon w 1773 r.; został on przywrócony na początku XIX w. przez papieża Piusa VII