Rola Polaków w epopei napoleońskiej lat 1797‑1815
Księstwo Warszawskie - ustrój i terytorium
Po tym, jak Francja pokonała zimą 1805 roku Austrię, tamę jej ekspansji próbowały postawić Prusy. Fryderyk Wilhelm III wystosował w październiku 1806 roku ultimatum do Napoleona, żądając wycofania wojsk francuskich z terytoriów niemieckich. Chciał jeszcze zniesienia Związku Reńskiego (powstałego w lipcu 1806 roku) i utworzenia w jego miejsce związku państw północnoniemieckich pod przewodnictwem Prus. W obliczu nadchodzącej wojny Napoleon w październiku 1806 roku wezwał Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego do organizacji powstania w zaborze pruskim. Obiecał wydać deklarację w sprawie polskiej, jeśli tylko Polacy okażą się „godni, aby stać się narodem”, czyli wykażą się zaangażowaniem i skutecznością. Na reakcję nie musiał długo czekać. W Poznaniu Dąbrowski, wykazując się wielkim talentem, zabrał się do urządzania polskiej administracji prowincji i budowania siły zbrojnej, co spotkało się z entuzjastyczną reakcją społeczeństwa polskiego.
1797 utworzenie polskich legionów we Włoszech,
1807 utworzenie księstwa Warszawskiego, konstytucja, zniesienie niewoli osobistej chłopów,
1809 wojna z Austrią,
1812 wyprawa na Moskwę u boku Napoleona.
Jak przekreślono rozbiory
Opisz zachowanie tłumu ukazanego na obrazie.
Po rozbiciu Prus, na przełomie 1806 i 1807 roku, Napoleon kontynuował wyprawę wojenną w kierunku Prus Wschodnich, czyli do miejsca koncentracji armii rosyjskiej. Towarzyszyli mu Polacy, wspierający militarnie cesarza w nadziei na przywrócenie przez niego polskiej państwowości. W Warszawie również nie czekano bezczynnie na rozwój wypadków. Już w styczniu 1807 roku powstała tam Komisja Rządząca, czyli rząd tymczasowy tworzącego się państwa. Jej prezesem został Stanisław Małachowski, były marszałek Sejmu Wielkiego. Zorganizowaną w szybkim tempie blisko 40‑tysięczną armią, składającą się z trzech legii, dowodzili książę Józef Poniatowski, generał Jan Henryk Dąbrowski oraz generał Józef Zajączek. Poniatowski, minister wojny w powstającym rządzie, objął nad nią dowództwo naczelne.
Dopiero jednak zwycięstwo Napoleona nad siłami prusko‑rosyjskimi pod Frydlandem w czerwcu 1807 roku pozwoliło na działania rozstrzygające o losie Polaków, przy ich czynnym militarnym współudziale. W trakcie rokowań pokojowych z carem Aleksandrem I w Tylży (lipiec 1807 roku) przedmiotem przetargów stały się pokonane Prusy. Uniknęły one likwidacji, ale straciły tereny położone na zachód od Łaby oraz większość ziem zagarniętych w wyniku III rozbioru Polski. Efektem kompromisu między Francją i Rosją było utworzenie Księstwa Warszawskiego. Napoleon liczył się ze zdaniem Aleksandra I, a zarazem nie chciał zlekceważyć wysiłku militarnego Polaków. Zdając sobie sprawę, jakie wrażenie na mocarstwach zaborczych wywrze odbudowa ich państwowości, w nazwie Księstwa celowo zrezygnował z nawiązywania do polskości. Zaproponował też carowi, aby przejął władzę nad nowym państwem, Aleksander I jednak odmówił. Zgodził się natomiast przystąpić do blokady kontynentalnej, wymierzonej w Wielką Brytanię.
Artysta z XIX wieku przedstawił moment spotkania Napoleona z młodziutką królową pruską Luizą, żoną Fryderyka Wilhelma III, uwielbianą przez pruskich poddanych. Mimo wielkiej niechęci do Napoleona przybyła ona do Tylży, aby błagać go o pozostawienie Magdeburga przy Prusach. Mimo, że królowa zrobiła wrażenie na Napoleonie, nie osiągnęła celu, gdyż zależało mu na trwałym osłabieniu Prus. Straciły one nie tylko Magdeburg, ale łącznie ponad połowę swego terytorium.
Podaj jakie wojska pokonał Napoleon w czerwcu 1807 r. pod Frydlandem?
W granicach Księstwa Warszawskiego znalazły się ziemie zabrane przez Prusy w II i III rozbiorze Polski. Do Księstwa przyłączono też Bydgoszcz i Toruń – nabytki pruskie z I rozbioru. Gdańsk ustanowiono wolnym miastem pod protektoratem Francji. Polacy odzyskali 1/7 dawnego obszaru (czyli obszaru sprzed 1772 roku) Rzeczypospolitej. Księstwo Warszawskie i Saksonię połączyła unia personalna. Zależność polityczna Księstwa Warszawskiego od cesarstwa napoleońskiego objawiała się tym, że wyłącznie Francja miała prawo utrzymywać w nim swego dyplomatę, nazywanego rezydentem. Kolejni rezydenci francuscy odgrywali w systemie napoleońskim większą rolę niż formalnie władający Polakami książę, a jednocześnie król saski Fryderyk August Wettin. Nowiny o traktacie Polacy przyjęli z uczuciem rozczarowania. Żywili nadzieję na uzyskanie Prus Wschodnich, Śląska, a być może i Galicji. Jednak nie mieli wpływu na zapadające w Tylży decyzje.
Na mocy pokoju w Tylży Napoleon stał się wierzycielem sum, które właściciele ziemscy – mieszkańcy ziem zaboru pruskiego – byli dłużni rządowi pruskiemu. Cesarz Francuzów sprawę polskiego zadłużenia rozstrzygnął w ten sposób, że wierzytelność Księstwa (oszacowaną na ponad 40 mln franków) odstąpił rządowi polskiemu, a w zamian zobowiązał go do oddania Francji „tylko” 20 mln franków. Tymczasem budżet Księstwa mocno nadwyrężyły zniszczenia wojenne, blokada kontynentalna, duże koszty organizacji armii i rozdawnictwo polskich dóbr przez Napoleona (jako gratyfikacji dla jego dowódców). Po spłaceniu w ciągu trzech lat 20 milionów gotówką rząd został z ponad dwukrotnie większym długiem, praktycznie niemożliwym do wyegzekwowania od dłużników, zrujnowanych przez wojny i wielkie ofiary dla kraju. Od miejscowości Bajonna, w której podpisano konwencję w tej sprawie, kwoty te zaczęto nazywać bajońskimi. Do dziś określenie „sumy bajońskie” jest synonimem kwot nierealnych do zapłacenia.
Porównaj mapę przedstawiającą Rzeczpospolitą w dobie rozbiorów oraz mapę Księstwa Warszawskiego z roku 1807. Zaznacz nazwy tych ziem Rzeczypospolitej, które w roku 1807 nie należały do Księstwa Warszawskiego.
- Inflanty
- Małopolska
- Mazowsze
- Podlasie
- Podole
- Wielkopolska
- Wołyń
Poszukaj w lekcji i wytłumacz co kiedyś nazywano knutem?
Księstwo Warszawskie w napoleońskiej Europie
Księstwo Warszawskie stanowiło wysunięty najdalej na wschód przyczółek cesarstwa Napoleona I. Pozwalało mu kontrolować obszar sięgający aż do linii Bugu, toteż jego najważniejszą instytucją była stała armia. Podobnie jak polityka zagraniczna Księstwa, była ona całkowicie podporządkowana Cesarzowi Francuzów. Uczestniczyła w kolejnych kampaniach epoki napoleońskiej, przemierzając za Napoleonem rozległe połacie Europy. Szczególnym sprawdzianem dla mieszkańców Księstwa Warszawskiego okazała się kolejna wojna Napoleona z Austrią w 1809 roku. Napoleon już wcześniej wycofał z Księstwa wojska francuskie, przy okazji zabierając do Hiszpanii znaczną część armii polskiej. Pozostałe w Księstwie oddziały polskie, w liczbie nie przewyższającej 15 tysięcy, po świetnie rozegranej (lecz nierozstrzygniętej) przez księcia Józefa Poniatowskiego bitwie pod Raszynem (19 kwietnia 1809 roku), pomimo zajęcia przez wojska austriackie Warszawy, wkroczyły do Galicji i zajęły znaczną jej część. Poniatowski wywołał podziw obu walczących stron swą brawurą, a sukcesy odniesione w tej wojnie przyniosły mu ogromny autorytet moralny.
Tymczasem Napoleon pokonał główne siły austriackie pod Wagram latem 1809 roku i zmusił cesarza Franciszka I do podpisania pokoju. Na jego mocy Księstwo Warszawskie znacznie rozszerzyło swoje granice.
Które z wymienionych niżej polskich miast znalazły się w granicach Księstwa po 1809 roku? Poszukaj informacji o statusie Gdańska i Białegostoku w epoce napoleońskiej.
- Białystok
- Bydgoszcz
- Gdańsk
- Kraków
- Lublin
- Poznań
- Sandomierz
- Toruń
- Warszawa
- Zamość
Ustrój Księstwa Warszawskiego
Księstwo Warszawskie było monarchią konstytucyjną. W lipcu 1807 roku zostało obdarzone przez cesarza Francuzów konstytucją. Wprowadzenie tego aktu prawnego z pominięciem parlamentu nosi pochodzącą z języka francuskiego nazwę „oktrojowanie˝. Władzę ustawodawczą w Księstwie sprawował dwuizbowy parlament (Sejm i Senat). Jego rola ograniczała się wyłącznie do zatwierdzania projektów rządowych. Władzę wykonawczą posiadał książę (król Saksonii), do którego należała również inicjatywa ustawodawcza, a także rząd (Rada Ministrów) i Rada Stanu. Rada Stanu była francuskim wynalazkiem ustrojowym. Pełniła funkcję łącznika między księciem, rządem a parlamentem. Zasiadający w niej politycy opracowywali projekty uchwał sejmowych i dekretów książęcych. Od 1809 roku jej władza wzrosła, gdyż uzyskała prawo decydowania w imieniu rzadko obecnego w Warszawie Fryderyka Augusta. Sejm zdążył się zebrać tylko dwa razy – przed wojną z Austrią w 1809 roku i w czasie przygotowań do wojny z Rosją u schyłku 1811 roku. W 1812 roku przekształcił się w Konfederację Generalną, która głosiła powstanie Królestwa Polskiego. Nie udało się jednak wcielić w życie tego projektu. Klęska Napoleona w wyprawie na Moskwę spowodowała dwuletnią okupację kraju przez wojska rosyjskie i jego likwidację w 1815 roku. Jednak dzięki jego istnieniu na kongresie wiedeńskim nie wrócono już do układów rozbiorowych z 1795 roku. W miejscu Księstwa utworzono Królestwo Polskie.
Co symbolizuje płaszcz na ramionach księcia?
- Nazwa kategorii: Władza ustawodawcza
- Nazwa kategorii: Monarcha
- Nazwa kategorii: inicjatywa ustawodawcza
- Nazwa kategorii: zwoływanie sejmu
- Nazwa kategorii: wydawanie dekretów
- Nazwa kategorii: przewodniczenie obradom senatu Koniec elementów należących do kategorii Monarcha
- Nazwa kategorii: Sejm
- Nazwa kategorii: Senat
- Nazwa kategorii: Izba poselska
- Nazwa kategorii: Skład: posłowie, deputowani, radcy stany Koniec elementów należących do kategorii Izba poselska
- Elementy należące do kategorii Władza ustawodawcza
- Elementy należące do kategorii Monarcha
- Elementy należące do kategorii Sejm
- Elementy należące do kategorii Izba poselska
W systemie politycznym Księstwa nastąpiły daleko idące przeobrażenia, zgodne z duchem rewolucji francuskiej. Dokonano jego podziału administracyjnego, wydzielając departamenty. Realna władza w Księstwie należała do arystokracji i bogatego ziemiaństwa, ale jednocześnie konstytucja zniosła po raz pierwszy na ziemiach polskich przywileje stanowe i poddaństwo chłopów, zapewniając im wolność osobistą. Dekret grudniowy z 1807 roku skorygował nieco te rewolucyjne zmiany, wbrew wcześniejszej tradycji przyznając własność użytkowanej przez chłopów ziemi posiadaczom dóbr ziemskich. Toteż mawiano, że potwierdzając wolność chłopów zdejmował im kajdany z nóg razem z butami. Księstwo Warszawskie bezpowrotnie utraciło charakter „państwa jednego stanu”. W życiu obywateli pojawiła się nowa jakość: cenzus majątkowy zamiast podziału stanowego. Dzięki temu po raz pierwszy obok szlachty w parlamencie zasiedli przedstawiciele mieszczaństwa, wojska oraz chłopi. Istotnym sukcesem rządu Księstwa Warszawskiego było powołanie w 1807 roku Izby Edukacyjnej, która przejęła obowiązki działającej dawniej Komisji Edukacji Narodowej. Nastąpił rozwój szkół wszystkich szczebli, w tym szkół technicznych i rzemieślniczych. Ważnym wydarzeniem było także utworzenie warszawskiej Szkoły Prawa, a rok później – Szkoły Lekarskiej. W 1808 roku wprowadzono Kodeks Napoleona, a wraz z nim świeckie prawo małżeńskie, śluby cywilne i rozwody. Kościół katolicki odnosił się nieprzychylnie do tych nowinek prawnych. Podobnie traktował nałożenie na kler obowiązków urzędników państwowych, w tym nakaz sporządzania statystyk ludności, ogłaszania w kościołach zarządzeń władzy czy propagowania higieny. Do korzystania z pełni praw obywatelskich, gwarantowanych przez konstytucję nie zostali natomiast dopuszczeni zamieszkujący Księstwo Warszawskie Żydzi. Podlegali oni odrębnym prawom i podatkom.
Przeanalizuj system ustrojowy Księstwa Warszawskiego. Która z podanych niżej instytucji nie była znana wcześniej na ziemiach polskich?
- Monarchia konstytucyjna
- Konfederacja Generalna
- Rada Stanu
- Dwuizbowy Sejm
Armia
Kontyngent Księstwa ustalono na 30 tys. żołnierzy. Minister wojny sprawował jednoosobowo władzę administracyjno‑wojskową.
Umundurowanie żołnierzy oparte było częściowo na wzorach armii polskiej, a częściowo oddziałów napoleońskich oraz wojsk zaborców. Mundury we wszystkich pułkach ujednolicono dopiero w 1810 roku.
Wskaż właściwe dokończenie zdania.
W momencie przekroczenia granic Księstwa Warszawskiego przez armię austriacką siły Polaków stanowiły…
- ok. 1/2 wojsk austriackich.
- taką sama siłę co wojska austriackie.
- ok. 1/4 wojsk austriackich.
- większą siłę niż wojska austriackie.
Uzupełnij zdanie.
Gospodarka Księstwa Warszawskiego
Przemysł i handel Księstwa Warszawskiego znajdowały się w kryzysie, na co wpływ miały, między innymi, działania wojenne i przemarsze wojsk. Nie bez wpływu na gospodarkę Księstwa pozostawała również skostniała forma gospodarowania polskiej szlachty, która nie potrafiła odnaleźć się w nowych warunkach i nie rezygnowała
z pańszczyzny na rzecz pracy najemnej. Do kryzysu przyczyniło się także zamknięcie dróg eksportu, w tym obowiązująca blokada kontynentalna wobec Anglii, co hamowało eksport zboża i w efekcie pociągało za sobą spadek jego cen na rynku wewnętrznym.
Właściciele ziemscy, aby zapobiegać spadkowi stopy życiowej, zwiększali ciężary chłopskie. Chłopi z kolei, otrzymawszy wolność osobistą, mogli opuszczać dobra ziemskie, tym samym przyczyniając się do wzrostu bezrobocia w miastach. Dobrą koniunkturę miały tylko działy gospodarki produkujące na potrzeby wojska, w tym ci ziemianie, którzy potrafili dostosować się do zmienionych warunków gospodarczych, np. rozwijali hodowlę owiec, a wełnę eksportowali. Nie była to jednak skala masowa. Władze starały się wesprzeć przemysł poprzez gwarantowanie przywilejów dla rzemieślników, którzy osiedlą się w Księstwie. Rozwijano też zakłady rządowe, między innymi kopalnie i huty. Warunki te wpłynęły na rozwój miast. Sytuacja gospodarcza stała się więc dla jednych przyczyną do ruiny, innym dawała możliwość awansu.
Życie kulturalne
Powołanie do życia Księstwa Warszawskiego umożliwiło odbudowę polskiej kultury i szkolnictwa. W 1807 r. powołano Izbę Edukacyjną, która nawiązywała do tradycji Komisji Edukacji Narodowej. W ramach działalności Izby organizowano na nowo szkoły elementarne (szkoły wiejskie i miejskie, dla chłopów i mieszczan), szkoły podwydziałowe (dwuletnie) i wydziałowe (trzyletnie) oraz szkoły średnie w miastach. W szkolnictwie przywrócono język polski. W kolejnych latach otwarto Szkołę Prawa (1808 r.) i Szkołę Lekarską (1810 r.). Rozwijała się także twórczość naukowa i literacka. W 1810 r. Izba Edukacyjna – wzorem KEN powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych.
Podstawę prawną organizacji szkolnictwa elementarnego stanowiła ustawa z 1808 r. , która zapowiadała, że żadna wieś ani miasteczko nie może pozostać bez właściwej dla siebie szkoły. Wprowadzała obowiązek szkolny zarówno dla chłopców, jak i dla dziewcząt. Liczba szkół wzrosła kilkukrotnie. W roku 1811 wydany został opracowany według najnowszych ówcześnie osiągnięć edukacyjnych elementarz autorstwa Konstantego Wolskiego.
Ćwiczenia
Wyjaśnij jak oceniasz politykę Napoleona w sprawie Polski.
Przeanalizuj zamieszczone niżej godła, a następnie wskaż, które z nich było godłem Księstwa Warszawskiego. Uzasadnij swój wybór.
Słownik
66 członków izby poselskiej Księstwa Warszawskiego wybieranych przez zgromadzenia gminne
naczelna państwowa władza oświatowa w Księstwie Warszawskim. Istniała w latach 1807‑1812 - kierował nią Stanisław Kostka Potocki, we współpracy ze Stanisławem Staszicem, Samuelem Bogumiłem Lindem, Onufrym Kopczyńskim i innymi osobistościami tego okresu. Celem Izby Edukacyjnej był przede wszystkim rozwój szkolnictwa elementarnego, aczkolwiek przykładano też wagę do rozbudowy szkolnictwa średniego.
zespół przepisów i norm prawnych prawa cywilnego wprowadzony we Francji w 1804 r. przez Napoleona Bonapartego; była to pierwsza wielka kodyfikacja prawa francuskiego po rewolucji francuskiej
polskie formacje wojskowe utworzone z inicjatywy Jana Henryka Dąbrowskiego przez Francuzów w północnych Włoszech; ich celem była walka o niepodległość Polski; walczyły u boku wojsk francuskich i włoskich w latach 1797–1807
instytucja w Księstwie Warszawskim utworzona na wzór instytucji francuskiej, w jej skład wchodzili ministrowie, radcy i referendarze; Rada miała wspólnego z Radą Ministrów sekretarza oraz kancelarię; do kompetencji Rady Stanu należały m.in. przygotowywanie projektów ustaw, sądownictwo kasacyjne, kontrola rządu
w Księstwie Warszawskim składała się z sześciu ministrów (sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i religijnych, wojny, przychodów i skarbu, policji) oraz sekretarza stanu; jej prezesem został Stanisław Małachowski
w Księstwie Warszawskim trwała trzy lata; nawiązywała do tradycji szkół elementarnych I Rzeczypospolitej; program szkół wiejskich obejmował czytanie, pisanie, podstawy arytmetyki, w ostatniej (trzeciej) klasie wiadomości z higieny, rolnictwa, sadownictwa, pszczelarstwa i hodowli; w szkołach miejskich chłopcy zdobywali wiedzę z zakresu handlu i przemysłu, a dziewczęta – zajęć gospodarskich i „kobiecych”; nauczanie odbywało się w języku polskim
w Księstwie Warszawskim trwała sześć lat, miała charakter elitarny, przygotowywała do studiów lub działalności publicznej; w programie dominowały nauki neohumanistyczne, z uwzględnieniem łaciny i greki oraz języków nowożytnych – francuskiego i niemieckiego; w celu nadania szkole bardziej nowoczesnego charakteru wprowadzono także duży zakres przedmiotów realnych (matematyczno‑fizycznych)
związek dwóch lub więcej państw posiadających wspólnego monarchę, prezydenta lub inny organ władzy przy zachowaniu przez te państwa odrębności prawnej, politycznej, a niekiedy także ustrojowej; Księstwo Warszawskie związane było unią personalną z Królestwem Saksonii, posiadało własną konstytucją, Sejm, rząd i armię, władcą Księstwa był król saski