Cele i formy działań organizacji pozarządowych

Organizacje społeczne

Jedną z form zrzeszania się są organizacje społeczneOrganizacja społecznaorganizacje społeczne. Rozumiemy przez nie zrzeszenia osób fizycznychOsoba fizycznaosób fizycznych lub osób prawnychOsoba prawnaosób prawnych, które:

• działają w oparciu o obowiązujące prawo,

• dzielą wspólne wartości,

• mają stały, niezmienny i trwały cel,

• działają poza strukturą państwa i nie podlegają ingerencji państwowej.

Organizacje społeczne mogą przybrać jedną z dwóch zasadniczych form działania: stowarzyszenia lub fundacji. Mówiąc o organizacji społecznej często używa się określenia trzeci sektor. Dzieje się tak, gdyż organizacje te istnieją obok sektora publicznego czyli władzy i administracji publicznej oraz sektora rynkowego tj. biznesu. Innym określeniem używanym dla nazwania organizacji społecznych jest organizacja non‑profitOrganizacja non‑profitorganizacja non‑profit. W pojęciu tym zwraca się uwagę na fakt, że ich działalność nie jest nastawiona na zysk (jeśli jednak takowy powstanie, można go przeznaczyć jedynie na cele statutowe). Często stosuje się także określeniem NGONGONGO (non‑government organization – czyt. non gowerment organizejszon), co tłumaczymy z języka angielskiego jako organizacje pozarządowe.

R1YwBbpzmuisw

Ilustracja przedstawia splecione ręce. Na środku znajduje się czerwony napis NGO Non Governmental Organization.

Formuła non‑profit

Bardzo często z tym sformułowaniem wiąże się określony sposób pracy osób należących do różnego rodzaju organizacji społecznych. Mowa oczywiście o wolontariaciewolontariatwolontariacie.

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wolontariusz to osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie angażując się w pracę na rzecz organizacji pozarządowych, organizacji kościelnych czy administracji publicznej.

Wolontariusz nie jest pracownikiem, ponieważ nie pobiera za swoją pomoc żadnego wynagrodzenia. Wykonuje zadania na podstawie porozumienia, a nie umowy o pracę. Dlatego, zgodnie z prawem świadczenie wykonywane przez wolontariusza nie jest „świadczeniem pracy”, ale „świadczeniem odpowiadającym świadczeniu pracy”.

Wolontariusz powinien ponadto posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju oraz zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z innych przepisów.

Wśród najczęściej realizowanych form wolontariatu wyróżniamy:

• wolontariat akcyjny, polegający na wspieraniu różnego rodzaju imprez (np. imprezy masowe, festiwale) poprzez:

  • pomoc w jej organizacji,

  • pilnowanie porządku,

  • pomaganie uczestnikom tychże imprez,

  • zbieranie pieniędzy (kwesty).

Ten rodzaj wolontariatu ma charakter krótkotrwały i nie wymaga od wolontariusza specjalnej wiedzy czy umiejętności.

• wolontariat długoterminowy (lub stały), polegający na długotrwałym zaangażowaniu w jakiś rodzaj działalności poprzez:

  • nawet codzienną pracę w ramach działalności danej organizacji,

  • udział w imprezach cyklicznie przygotowywanych przez daną organizację (np. Szlachetna Paczka).

Ten rodzaj wolontariatu wymaga dłuższego wdrożenia do pracy, a także mocnej identyfikacji wolontariusza z ideałami i celami wyznawanymi i realizowanymi przez daną organizację.

• wolontariat pracowniczy, polegający na inicjowaniu i wspieraniu przez pracodawcę działalności społecznej (charytatywnej) pracowników, pracownicy‑wolontariusze świadczą różnego rodzaju prace na rzecz organizacji społecznych, wykorzystując swoje umiejętności i zdolności, natomiast pracodawca umożliwia im podejmowanie takich inicjatyw oraz wspiera ich działania,

• wolontariat szkolny to określenie, które dotyczy zarówno wolontariatu, w który angażują się uczniowie, jak i wolontariatu na rzecz dzieci i młodzieży szkolnej, przybiera on najczęściej formę akcji i przedsięwzięć organizowanych przez organy szkolne, podczas których wolontariusze, jako członkowie szkolnej społeczności, wykonują nieodpłatną pracę na rzecz społeczności lokalnej, osób potrzebujących lub środowiska naturalnego,

• wolontariat sportowy polega na wsparciu organizatorów imprezy sportowej poprzez:

  • najczęściej jednorazową pomoc w czasie trwania wydarzenia sportowego,

  • pomoc przed i po w przygotowaniu imprezy (porządkowanie miejsca imprezy, składanie sprzętu).

RSDxDG5lJn3X6

Zdjęcie przedstawia maraton. Na pierwszym planie stoi grupa ludzi w czerwonych koszulkach z napisem Volunteer team. Są zwróceni w stronę biegnących ludzi.

Trzeci sektor w Polsce

W Polsce w grudniu 2021 roku było zarejestrowanych 138 tys. organizacji pozarządowych. Wśród nich znajdowało się 107 tys. stowarzyszeń oraz 31 tys. fundacji.

Nie oznacza to, że taka liczba organizacji jest aktywna. Szacuje się, że tylko 50% z nich rzeczywiście prowadzi swoją działalność. Pozostałe zawiesiły ją bądź zakończyły, jednak się nie wyrejestrowały. To oznacza, że w Polsce aktywnie działa ok. 70 tysięcy stowarzyszeń i fundacji.

Obszary działalności organizacji społecznych

Organizacje społeczne zajmują się różnorodną działalnością. Jej różnorodne sfery przedstawia poniższy wykres.

R1aeRpNFrjjUQ

Struktura badanych organizacji non‑profit według głównej dziedziny działalności statutowej w 2020 r.

Wykres słupkowy:  Struktura badanych organizacji non‑profit według głównej dziedziny działalności statutowej w 2020 r.

Sport, turystyka, rekreacja, hobby: 26,9%

Ratownictwo: 15,3%

Kultura i sztuka: 12,4%

Edukacja i wychowanie, badania naukowe: 10,5%

Pomoc społeczna i humanitarna: 8,3%

Rozwój lokalny społeczny i ekonomiczny: 6,5%

Ochrona zdrowia: 3,9%

Ochrona środowiska: 3,0%

Sprawy zawodowe, pracownicze, branżowe: 2,7%

Łowiectwo: 2,7%

Prawo i jego ochrona, prawa człowieka: 1,6%

Wsparcie trzeciego sektora: 1,6%

Rynek pracy, aktywizacja zawodowa: 1,2%

Pozostała działalność: 3,4%

W przypadku sportu organizacje społeczne są odpowiedzialne za prowadzenie większości klubów sportowych. W dziedzinie edukacji organizacje te najczęściej prowadzą szkoły, a także opracowują programy edukacyjne o różnorodnej tematyce (obywatelskie, prawne, ekologiczne, medialne, równościowe i inne) realizowane przez uczniów i nauczycieli.

W ramach działalności kulturalnej organizacje społeczne zajmują się organizacją imprez kulturalnych, w tym festiwali, a w przypadku działalności prozdrowotnej udzielaniem pomocy osobom przewlekle chorym (organizacje prowadzące hospicja) lub doposażeniem szpitali w sprzęt medyczny (np. WOŚP).

Organizacje poruszające się w dziedzinie praw człowieka działają w celu wprowadzenia zmian społecznych i systemowych. Wysiłki Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę doprowadziły do wprowadzenia w życie nowelizacji przepisów Kodeksu postępowania karnego, normującej szczególny tryb przesłuchiwania osób małoletnich. Dzięki staraniom organizacji społecznych (m.in. Związku Dużych Rodzin Trzy Plus) wprowadzono w Polsce Kartę Dużej Rodziny.

Olbrzymim polem działalności organizacji społecznych jest obecnie ekologia. Wiele organizacji stara się walczyć o ochronę środowiska, propaguje ekologiczny styl życia czy piętnuje zachowania przyczyniające się do degradacji środowiska naturalnego.

Dla kogo działają organizacje społeczne?

Zdecydowana większość organizacji pozarządowych jako odbiorców swoich działań wskazuje dzieci i młodzież. Na ich rzecz dzieci działa 32% stowarzyszeń i fundacji, a na rzecz młodzieży – 37%.

Organizacje „dziecięce i młodzieżowe” zajmują się głównie sportem, turystyką, rekreacją i hobby (taką działalność prowadzi 53% z nich). Drugim obszarem, w którym specjalizują się takie organizacje jest edukacja i wychowanie (wymienia je 22% organizacji). Działania związane z kulturą i sztuką podejmuje 9%, z pomocą społeczną 4%, a z ochroną zdrowia 3% organizacji.

Młodzież bierze sprawy w swoje ręce

Podobnie, jak w świecie dorosłych w przypadku współczesnej młodzieży można wymienić dwie grupy – mniejszą opinio- czy wzorcotwórczą i zdecydowaną większość młodych ludzi stanowiących tzw. szarą (milczącą) większość.

Działająca młodzież przejawia swoją aktywność społeczną w różnorodny sposób. Zorganizowane formy tej aktywności to organizacje pozarządowe, a wśród nich stowarzyszenia, fundacje, a także ruchy społeczne.

Aktywność w organizacjach pozarządowych jest ważnym czynnikiem budowania społeczeństwa obywatelskiego. Działająca w ten sposób młodzież wchodzi w dorosłe życie z bagażem wartości wyniesionych w ramach współpracy z innymi ludźmi podejmowanej na różnych płaszczyznach. W dorosłym życiu aktywność ta stanie się kluczem do aktywności politycznej, zawodowej czy społecznej.

PROM

W 2011 roku 18 organizacji działających dla dzieci i młodzieży doprowadziło do powstania Polskiej Rady Organizacji MłodzieżowychPROMPolskiej Rady Organizacji Młodzieżowych. Jest to związek stowarzyszeń, który został powołany w celu:

• współtworzenia polityki młodzieżowej,

• upowszechniania idei uczestnictwa młodzieży w życiu publicznym,

• informowania opinii publicznej o sytuacji młodzieży w Polsce,

• reprezentowania organizacji członkowskich wobec sektora publicznego i innych środowisk,

• upowszechniania informacji oraz promocji działalności organizacji młodzieżowych zrzeszających młodzież i działających na rzecz młodzieży,

• wspierania współdziałania, wymiany informacji i doświadczeń pomiędzy organizacjami młodzieżowymi, zrzeszającymi młodzież i działającymi na rzecz młodzieży,

• ułatwiania nawiązywania kontaktów między polskimi organizacjami młodzieżowymi i zrzeszającymi młodzież a partnerami za granicą,

• wspierania rozwoju polskich organizacji młodzieżowych i zrzeszających młodzież.

PROM to pierwsza rada, którą tworzą największe polskie organizacje oraz lokalne stowarzyszenia. Ponieważ zrzeszone w niej organizacje reprezentują około ćwierć miliona młodzieży, PROM jest w pewnym sensie związkiem stowarzyszeń reprezentującym polską młodzież.

Podsumowanie

Jedną z podstawowych wolności przypisanych do państw demokratycznych jest prawo człowieka do zrzeszania się. Stoi ono u podstaw społeczeństwa obywatelskiego, a więc takiego, w którym obywatele aktywnie uczestniczą w życiu publicznym, prowadząc zorganizowaną działalność w różnego rodzaju instytucjach i we własnym interesie.

Słownik