RivqIE0nJHhBQ
Scena ze spektaklu pt. "Małe żółte i małe niebieskie" Teatr ze Słowenii, foto: HaWa
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1
RieArW1xy0Vcp
Sprawdź swoją wiedzę. Zastanów się, które pojęcia, spośród podanych poniżej, znasz, a których nie udało Ci się zapamiętać. Dopasuj je do odpowiednich miejsc.
Uwaga! Określenia/terminy, które znalazły się w rubryce NIE WIEM możesz odnaleźć w tym materiale.
Źródło: ORE, licencja: CC BY 3.0.
spis

Spis treści:

  1. Sala teatralna, scena, spektakl;

  2. Scenografia;

  3. Kostiumy;

  4. Rekwizyty;

  5. Scenograf;

  6. Twój projekt scenografii teatralnej;

  7. Już wiesz;

  8. Potrafisz;

  9. Słownik.

link1
iluzja

Sala teatralna, scena, spektakl

Teatr to szczególnie miejsce, gdzie aktorzy opowiadają historie na żywo. Są to wyjątkowe losy bohaterów, które przenoszą widzów w dawne lub przyszłe czasy, barwne scenerie i fantastyczne miejsca. Widzowie siedzą wygodnie w sali teatralnej, a na scenie rozgrywa się akcja spektaklu – opowieść, którą oglądamy razem z innymi.

Zapoznaj się z  interaktywnymi ilustracjami zamieszczonymi poniżej i dowiedz się więcej o sali i scenie teatralnej oraz spektaklu.

RSSH9MFAND6TQ
Ilustracja przedstawia wnętrze teatru od strony widowni. Po lewej znajduje się scena zasłonięta czerwoną kotarą, dekorowana złotą ramą z motywem kwiatowym pośrodku. Na widowni ustawione są fotele, a w górnej części znajdują się owalne balkony. Sala oświetlona jest fantazyjnymi lampami. Punkt 1: Proscenium – inaczej przedscenie – część sceny znajdująca się przed kurtyną. Punkt 2: Kurtyna – w teatrze to ruchoma zasłona (podnoszona lub rozsuwana), oddzielająca scenę od widowni. Punkt 3: Rampa – rząd lamp oświetlających scenę, umieszczonych na jej brzegu. Punkt 4: Widownia – część sali przeznaczona dla publiczności. Punkt 5: Loża – małe, kilku - lub kilkunastoosobowe pomieszczenie wyodrębnione w teatrach, najczęściej na balkonie, czyli piętrze widowni teatralnej.
Wnętrze sali teatralnej - widownia oraz scena
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z elementami sceny zaznaczonymi na poniższej ilustracji interaktywnej, które są niewidoczne z widowni. Z perspektywy twórców przedstawienia, elementy te mają znaczenie przy technicznej obsłudze scenografii.

RSF4Q26PSC6DP
Ilustracja przedstawia scenę od wewnątrz. Duża, półokrągła scena jest pusta, na ścianie znajduje się oświetlona sznurownia. Za sceną widoczny jest fragment widowni z fotelami i balkonami. Punkt 1: Sztankiet – gruby, umocowany poziomo pręt metalowy, na którym zawieszane są dekoracje teatralne. Punkt 2: Sznurownia – zespół urządzeń wyciągowych, służących do opuszczania dekoracji na scenę i podnoszenia ich. Punkt 3: Nadscenie – przestrzeń nad sceną niewidoczna dla publiczności, w której zamontowane są urządzenia do wymiany podnoszonych dekoracji.
Scena teatralna "od kuchni"
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się ze zdjęciami zrobionymi podczas przedstawienia. Klikając w oznaczone punkty, poznasz nazwy lub opisy wybranych elementów scenografii teatralnej.

R1ERKRRVXHMJC
Ilustracja interaktywna przedstawia kadr przedstawienia teatralnego. Na scenie znajduje się sześć postaci. Cztery z nich w tle za głównymi aktorami trzyma za rogi białą tkaninę oświetloną ultrafioletowymi lampami. W powietrzu na desce surfingowej wznosi się kobieta. Z lewej strony stoją trzy osoby. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty wskazujące wybrane elementy scenografii teatralnej: Punkt 1: Kostium. Punkt 2: Tło sceniczne. Punkt 3: Rekwizyt. Punkt 4: Element scenografii.
Wybrane elementy scenografii teatralnej
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1X82HMFPE1AR
Ilustracja ukazuje kadr z przedstawienia. Na scenie tańczą postacie, oświetlone z góry reflektorami. Z przodu pojawiają się efekty dymne, przysłaniające postacie. W tle znajduje się złota kotara odbijająca światło i mieniąca się różnymi kolorami. Punkt 1: Kurtyna jako tło sceniczne stosowana w teatrach muzycznych, kabaretach, rewiach. Punkt 2: Światła sceniczne. Punkt 3: Efekty dymne.
Wybrane elementy scenografii teatralnej
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

wróć do spisu treści

link2

Scenografia

Scenografia wiąże się ze sztuką tworzenia sceny teatralnej i plastycznej oprawy przedstawienia. Jako odrębna dziedzina sztuk plastycznych została wydzielona w XIX wieku (1862 r.) To wtedy Antonio Caimi [czyt. kaimi] nazwał scenografią malarstwo i elementy architektury, które tworzyły w teatrze inny świat - iluzjęiluzjailuzję rzeczywistości.

Rfk3NXzbmub5m
Najlepiej zachowany na świecie teatr barokowy z XVIII w., Czeski Krumlov, Czechy, foto: Libor Svaćek 
Źródło: wikipedia.pl, licencja: CC BY 3.0.

Współczesna scenografia to sztuka plastycznej oprawy wszelkich widowisk:

  •  teatralnych 

  • operowych 

  • baletowych 

  • filmowych 

  • telewizyjnych

  • koncertów muzycznych 

Mogą one się odbywać zarówno w przestrzeni zamkniętej, jak i w plenerze.

Do scenografii zaliczamy:

  •  dekorację

  •  kostiumy

  •  rekwizyty używane w widowisku

  •  oświetlenie 

Wszystkie wymienione elementy tworzą przestrzenie dla widowiska, które mogą zmieniać się wiele razy wraz ze zmianą akcji. Te przestrzenie są zróżnicowane -czasem obejmują plener lub dużą scenę teatralną, innym razem są kameralne, niewielkie, jak np. w teatrze lalkowym.

R1O3492CD7QE2
Ćwiczenie 1
Korzystając z niżej zamieszczonych haseł, do każdego zdjęcia dopasuj rodzaj scenografii.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1
RsnukDAxs2MMU
Odpowiedz na pytanie. W którym roku pojawiła się scenografia jako dziedzina sztuk plastycznych?
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

W miarę rozwoju technologii zaczęto stosować w scenografii również nowe media, a jednym z nich stało się światło w nowym wydaniu. Już nie tylko kolorowe światło reflektorów, ale laserów, połączone z projekcją multimedialną, często zsynchronizowaną z muzyką albo ruchem. Najczęściej taką świetlną oprawę mają koncerty muzyczne gwiazd wielkiego formatu, ale również widowiska teatralne .

Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej zdjęciem zrobionym podczas przedstawienia. Klikając w oznaczony punkt, poznasz rodzaj efektu zastosowanego w zamieszczonej poniżej scenografii teatralnej.

R1P5RBR4JCBP2
Ilustracja interaktywna ukazuje kadr z przedstawienia teatralnego. Na scenie znajdują się trzy postacie odwrócone tyłem do widza, wpatrujące się w punkt w przestrzeni. Dekoracją jest wizualizacja wyświetlona w tle, ukazująca wybuchy fajerwerków. Przed nią znajdują się neonowe kontury zamku o kilku różnej wysokości wieżach. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Scenografia z wykorzystaniem efektów świetlnych i technik audiowizualnych opartych na komputerowych technikach graficznych.
Scenografia z wykorzystaniem multimediów
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1AMX6XUQDRX5
ROCV2CHJBML1H
Zapoznaj się z opisem zdjęcia i odpowiedz na pytanie. Jaki rodzaj scenografii przedstawia fotografia? Możliwe odpowiedzi: 1. Scenografia filmowa, 2. Scenografia teatralna, 3. Scenografia koncertu rockowego.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RobgTOmRyyTfB
Na podstawie opisów scenografii koncertów rockowych, spróbuj odpowiedzieć na pytanie: Jakimi środkami najczęściej buduje się współcześnie scenografię koncertów muzycznych?

wróć do spisu treści

link3

Kostiumy

Kostiumy najczęściej projektuje scenograf,  jednak czasami może być to osoba, która zajmuje się tym wyłącznie - jest to kostiumografkostiumografkostiumograf. Na zdjęciu poniżej kostium podkreśla ekspresję tańczącego zespołu.

R26xv6PsfrYJI
Taniec, kostiumy i światło, spektakl Jazzart Dance Theatre
Źródło: ORE, licencja: CC BY 3.0.

Inaczej jest z kostiumami historycznymi. Dbając o wiarygodność spektaklu, kostiumograf musi poznać czas i miejsce, gdzie rozgrywa się akcja, obyczaje i modę. To umożliwi widzom rozpoznanie epoki i kultury, pomoże lepiej określić postacie bohaterów, np. ich charaktery, status społeczny, wzajemne relacje.
Na zdjęciu poniżej - scena ze spektaklu „Rycerze Graala”.

R31PYNJsXbBBY
"Rycerze Graala", Odense Teater , Dania
Źródło: wikipedia.pl, licencja: CC BY 3.0.

Postać sceniczna jest efektem pracy wielu specjalistów. Scenograf zaprojektował kostium i wybrał materiały, z których krawiec uszył strój. Charakteryzator wykonał makijaż. Aktor, identyfikując się z wymyśloną postacią wpłynął na autentyczność przekazu i emocjonalne zaangażowanie widza. Reżyser - jako główny twórca przedstawienia – nadał dziełu spójną wizję artystyczną.  

RxEF1H7MGPh1j
Strach na wróble z Krainy Oz
Źródło: Keith Johnston, Pixabay, domena publiczna.

wróć do spisu treści

link4

Rekwizyty

Znaczącymi elementami scenografii są rekwizytyrekwizytrekwizyty, czyli przedmioty sceniczne, którymi aktor posługuje się w czasie gry. Obok funkcji dekoracyjnej, jako element sceny teatralnej, są w znaczący sposób związane z akcją sztuki.

Zapoznaj się z zamieszczonymi poniżej ilustracjami przedstawiającymi projekty rekwizytów do spektaklu „Przytulaki”. Porównaj je z wykonanymi na ich podstawie rekwizytami, znajdującymi się na zdjęciach dokumentujących przedstawienie.

Poniżej zamieszczono zdjęcie fotela będącego nie tylko elementem aranżacji teatralnego wnętrza, lecz także rekwizytem.

R152OFNK5T8VV
Fotel - element scenografii teatralnej i zarazem rekwizyt
Źródło: online skills.

Rekwizyty teatralne mogą być autentycznymi przedmiotami lub atrapami,
czyli ich imitacjami, wyglądają  jak prawdziwe, ale nie spełniają ich funkcji. 
Oto  przykłady:

  • atrapa książki – ma okładkę i kształt książki, ale nie zawiera tekstu

  • atrapa broni – wygląda jak broń, ale jest bezpieczna i nie działa

  • atrapa jedzenia – udaje potrawy, które nie psują się i są łatwe w użyciu na scenie

  • atrapa drzwi – wygląda jak prawdziwe drzwi, ale się nie otwierają. 

Atrapy są ważnym elementem teatralnej iluzji – pomagają widzowi uwierzyć w świat przedstawiony, jednocześnie ułatwiając pracę aktorom i scenografom.

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej zdjęciem i odgadnij, czy przedstawione na nim jedzenie, będące teatralnym rekwizytem, jest autentyczne, czy też jest jego imitacją.

RCTNXB9NRNUBD
Rekwizyty teatralne na stole
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1OQNTD1RDLS41
Odpowiedz na pytanie. Jaką rolę w grze aktorskiej odgrywają rekwizyty? Możliwe odpowiedzi: 1. utrudniają jego pracę, 2. pomagają w odegraniu roli, 3. nie mają wpływu na grę.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1Yx5lyO5Bhus
Źródło: ORE, licencja: CC BY 3.0.

wróć do spisu treści

link5

Scenograf

Zadaniem scenografa jest stworzenie oprawy wizualnej przedstawienia – przestrzeni, która wspiera narrację, buduje nastrój i pomaga widzowi zanurzyć się w innym świecie. To artysta, który łączy wyobraźnię z praktyką, tworząc scenę jako żywą część opowieści.

R1OL626R6HG5P
Scenografia do programu telewizyjnego
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Scenograf posługuje się wieloma środkami i technikami, np. malarskimi, rzeźbiarskimi, multimedialnymi oraz środkami wyrazu takimi jak:

  • wielkości (projektując czasem gigantyczne, innym razem zupełnie niewielkie elementy),

  • materiały (ich wybór ma spore znaczenie - drewno, styropian, gąbka, plexiglas, papier, tektura, materiały z odzysku, itp.),

  • kolor, a raczej kompozycja kolorów (składają się na nią wszystkie elementy scenografii, które oglądamy, łącznie ze światłami).

Ważnym elementem pracy scenografa jest ścisła współpraca z reżyserem.
To właśnie ich porozumienie decyduje o spójności i sile oddziaływania widowiska. Reżyser tworzy wizję całości, a scenograf przekłada ją na język przestrzeni, koloru, światła i formy.

Zapoznaj się z zamieszczoną poniżej ilustracją, która przedstawia makietę - czyli projekt, w formie przestrzennego modelu.  Taka forma projektu sceny istnieje do dziś,  jednak coraz częściej pojawiają się cyfrowe wersje, przedstawiające kolejne obrazy przygotowywanego spektaklu - wizualizacje.wizualizacjawizualizacje.

R1N311BCUQ2LD
Makieta sceny ze scenografią do spektaklu "Otello"
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Poniżej - został zamieszczony projekt scenografii do spektaklu „Przytulaki”,
a obok - fotografia z przedstawienia. Odszukaj elementy scenografii, które zostały wykorzystane w tej scenie teatralnej.

Ćwiczenie 4
R15SASU5LF72D
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R177zO4EWw37d
Odpowiedz na pytanie: Co to jest rekwizyt?
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Oglądając przedstawienia teatralne, można zauważyć, że w jednych spektaklach scenografiascenografiascenografia jest bardzo rozbudowana, złożona z wielu przestrzennych elementów, rekwizytów, dynamicznej oprawy świetlnej i bogatych kostiumów, a w innych przypadkach - uboga, ograniczona czasem do kilku sprzętów i skromnych ubrań (minimalistyczna). 

R3bYlXn4ss8cN
Scena ze spektaklu "Snowball", Divadlo Alfa,  Pilzno, fot. Filip Nekola
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5

Przyjrzyj się załączonej fotografii  i  zastanów się, jaki rodzaj scenografii ilustruje. Zaznacz odpowiednie określenie adekwatne do przedstawionej sceny.

R8VXTG7EA6R8N
Scena ze spektaklu teatralnego
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1DJM78XJ6HFA
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1Yx5lyO5Bhus
Źródło: ORE, licencja: CC BY 3.0.

wróć do spisu treści

link6

Twój projekt scenografii teatralnej

Ćwiczenie 6

Zaprojektuj mapę nieba do scenografii teatralnej za pomocą narzędzi programu Mini‑Paint. Możesz zainspirować się zamieszczonymi poniżej fotografiami.

Projekt mapy nieba:

R1WeXxTCzczJ71
Uruchom wyobraźnię i zaplanuj ilustrację do mitologicznej przygody Odyseusza, Syzyfa lub Achillesa. Opowiedz, który epizod z życia bohatera został przez Ciebie wybrany i jaką masz wizję plastyczną. Poproś kogoś z klasy o jej zrealizowanie.
Źródło: ViliusL.
Ćwiczenie 6
RqotpJdgRxgqJ
Opowiedz, jak twoim zdaniem powinno wyglądać niebo na dekoracji.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Twórz tradycyjnie

RfAO6HioUP2SR
Przybory rysunkowe i malarskie
Źródło: pexels.com, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2
R1Mq3cRizIkkz
Polecenie 2
Rd8yDbVD40IjN

wróć do spisu treści

link7

Już wiesz:

  • rozumiesz znaczenie scenografii w teatrze, filmie, oprawie koncertów, imprez;

  • wiesz, jakimi metodami można realizować scenografie;

  • rozróżniasz profesję scenografa od kostiumografa;

  • opowiadasz o dekoracjach i rekwizytach w teatrze.

wróć do spisu treści

link8

Potrafisz:

  • definiować pojęcia: scenografia, rekwizyt, kostium, atrapa;

  • rozpoznawać i nazywać elementy architektury teatralnej (kurtyna, rampa, widownia, loża);

  • wymieniać elementy sceny i widowni teatralnej, a także określać ich przeznaczenie;

  • opowiedzieć swoje wrażenia związane z oglądanym spektaklem teatralnym, widowiskiem , koncertem pod kątem oprawy wizualnej, scenografii;

  • samodzielnie wykonać pracę plastyczną związaną z przedstawieniem teatralnym dowolną techniką tradycyjną, a także za pomocą narzędzi programu graficznego.

wróć do spisu treści

link9

Słownik

kostiumograf
kostiumograf

projektuje kostiumy, stroje sceniczne, ustalając z reżyserem i scenografem założenia stylu, formy oraz materiału, z uwzględnieniem warunków fizycznych aktora

kulisy
kulisy

część teatru za sceną, niewidoczna dla widzów

rekwizyt
rekwizyt

przedmiot potrzebny w przedstawieniu teatralnym lub na planie filmowym, związany z akcją sztuki albo filmu

scenografia
scenografia

plastyczna oprawa przestrzeni, w której odbywa się przedstawienie teatralne, filmowe, operowe; obejmuje zabudowę wnętrza sceny, dekoracje teatralne, oświetlenie, kostiumy i rekwizyty

wizualizacja
wizualizacja

przedstawienie czegoś za pomocą obrazu. Wizualizacja może mieć formę rysunku, makiety lub cyfrowego projektu, przedstawiającego przyszłą realizację.

Linki do e‑materiałów:

https://zpe.gov.pl/a/scenografia-teatralna-projektujemy-mape-nieba-do-spektaklu-quotgwiezdna-podrozquot/DFrKFTN83

wróć do spisu treści

link10