R1BTCQOL49752
Chałupa w Zalipiu w województwie małopolskim, XIX wiek.
Źródło: zklimatemizpasja.pl, dostępny w internecie: http://zklimatemizpasja.pl/wies-jak-malowana-zalipie/, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).

Kultura to całość dorobku ludzkości, zarówno materialnego, jak i duchowego. Swoją kulturę mają poszczególne kraje, ale też regiony (np. Tatry, Kaszuby), a także narodowości i grupy etniczne.

Należy pamiętać, że Polskę zamieszkiwali i do tej pory zamieszkują nie tylko Polacy, ale też obywatele innych narodowości i innych kultur. Wpływa to na naszą wielokulturowość, która współcześnie ponownie staje się wartością.

W Polsce istnieją mniejszości narodowe, takie jak:  Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi  oraz mniejszości etniczne: Karaimi, Łemkowie, Romowie, Tatarzy.
Społeczności te mają silne poczucie swojej tożsamościutożsamiać siętożsamości, a ich dawne tradycje są wciąż żywe.

Dziedzictwo kulturowe - to dorobek kultury minionych pokoleń. Zalicza się do niego:

  • język,

  • tradycje,

  • obyczaje,

  • religie,

  • zamki, pałace, obiekty sakralne,

  • muzea i skanseny,

  • rezerwaty archeologiczne,

  • obiekty historyczne,

  • miejsca martyrologii,

  • współczesne imprezy kulturalne,

  • miejsca pielgrzymkowe

Ćwiczenie 1
R1EARZUF7XNOE
zadanie interaktywne
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Aby chronić wypracowane przez pokolenia dobra kultury oraz dziedzictwo przyrodnicze i krajobrazowe powołano międzynarodową organizację.

Organizacja Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury UNESCO (czytaj: junesko) ma na celu jest ochronę dziedzictwa kulturowego i naturalnego oraz współpracę państw i lokalnych społeczności w dziedzinie nauki i edukacji.

Indeks górny Źródło: www.unesco.pl/unesco/misja‑unesco Indeks górny koniec

Powstała Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO [czytaj: junesco]- zawierająca spis obiektów dziedzictwa kulturowego i naturalnego, które wyróżnia najwyższa powszechna wartość. Są one wspólnym dobrem ludzkości.

Lista obejmuje 1199 obiektów w 168 krajach na sześciu kontynentach. Obiekty znajdujące się na liście przypisywane są do odpowiedniej kategorii: kulturowej, przyrodniczej lub mieszanej.

Na terenie Polski16 obiektów zostało uznanych za wyjątkowe i znalazło swoje miejsce na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO (czytaj: junesko). Są to:

  1. Stare Miasto w Krakowie,

  2. Królewskie kopalnie soli w Wieliczce i Bochni,

  3. Nazistowski obóz koncentracyjny i obóz zagłady Auschwitz‑Birkenau,

  4. Puszcza Białowieska,

  5. Stare Miasto w Warszawie,

  6. Stare Miasto w Zamościu,

  7. Zamek krzyżacki w Malborku,

  8. Średniowieczny zespół miejski Torunia,

  9. Kalwaria Zebrzydowska,

  10. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, 

  11. Drewniane kościoły południowej Małopolski,

  12. Park Mużakowski,

  13. Hala Stulecia we Wrocławiu,

  14. Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat,

  15. Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi,

  16. Kopalnie krzemienia pasiastego i neolityczne osady w Krzemionkach Opatowskich.

Dziedzictwo kulturowe łączy ludzi, pozwala utożsamiać sięutożsamiać sięutożsamiać się ze swoim narodem (jestem Polką/Polakiem) lub mniejszością etniczną (jestem Tatarką/Tatarem, Kaszubką/Kaszubem, Ślązaczką/Ślązakiem, itd).

Mieszkańcy niektórych regionów do dziś zachowali swoją odrębność poprzez lokalny folklor. Składają się na niego specyficzne tradycje, obrzędy i zwyczaje, tańce, stroje, a nawet potrawy, które nie są znane w innych częściach kraju.

Badaniem kultury ludowej zajmuje się nauka zwana etnografiąetnografiaetnografią, a naukowcy - to etnografowie.

Częścią kultury ludowej są tradycyjne obrzędyobrzędyobrzędyzwyczajezwyczajezwyczaje. Dotyczą one momentów ważnych, przełomowych w życiu człowieka, wynikają z szacunku do sił nadprzyrodzonych – Boga oraz otaczającej nas przyrody.

W polskiej tradycji wciąż są żywe zwyczaje, takie jak:

  • Wigilia Bożego Narodzenia

  • kolędowanie

  • strojenie choinki

  • Pochód Trzech Króli

  • Topienie marzanny

  • święcenie palm i pokarmów

  • robienie pisanek

  • śmigus‑dyngus

  • puszczanie wianków w Noc Świętojańską

  • Zaduszki

Niektóre obrzędy przetrwały jako ludowe festyny, jak np. dożynki, albo atrakcje rodzinnych uroczystości, np. oczepiny podczas wesela.

Twórz tradycyjnie!

R5FTlasF9pwQi
Materiały i przybory plastyczne
Źródło: wikipedia.pl, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1
R1MHS8UE9LLB4
(Uzupełnij).
Polecenie 1
R1AL8PA9296NV
16 obiektów na terenie Polski zostało uznanych za wyjątkowe i znalazło swoje miejsce na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO [czytaj: junesko]. Wymień kilka, które zapamiętałeś / zapamiętałaś.

Słownik

dziedzictwo kulturowe
dziedzictwo kulturowe

dorobek kultury minionych pokoleń; język, tradycje, obyczaje, religie, zabytki architektury, muzea i skanseny, rezerwaty archeologiczne, obiekty historyczne, miejsca martyrologii

dożynki
dożynki

inaczej: Święto Plonów, Wieńce – ludowe święto, połączone z obrzędami dziękczynnymi za ukończenie żniw i prac polowych

etnografia
etnografia

dyscyplina naukowa zajmująca się opisem i analizą kultury ludowej różnych społeczności i grup etnicznych

folklor
folklor

dziedzina, która odzwierciedla twórczość ludową i jest charakterystyczna dla społeczności zamieszkujących określone regiony; obejmuje również obrzędy, zwyczaje, muzykę, taniec, mowę, stroje i rękodzieło

gwara
gwara

sposób mówienia ludności danego obszaru, odrębny od języka, którym posługuje się większość mieszkańców kraju; charakteryzuje się specyficznymi wyrażeniami i akcentem, np. gwara śląska, podhalańska, albo gwara wiejska

kolędowanie
kolędowanie

nazywane też chodzeniem po kolędzie – obchód domów przez grupę kolędników. Kolędnicy odgrywają różne scenki, stąd towarzyszą im rekwizyty, takie jak: gwiazda, turoń – rogate, włochate zwierzę z kłapiącą paszczą, kosa – atrybut śmierci. Jest praktykowany w okresie tzw. Godów (od Wigilii Bożego Narodzenia do Trzech Króli) oraz w okolicach Ostatków i Wielkanocy

kultura
kultura

to całość dorobku ludzkości, zarówno materialnego, jak i duchowego. Na kulturę składają się dzieła literackie, sztuka, obyczaje, język, tradycje, religia i wiele innych elementów; swoją kulturę mają poszczególne kraje, ale też regiony (np. Tatry, Kaszuby)

niedziela palmowa
niedziela palmowa

to chrześcijańskie święto rozpoczynające Wielki Tydzień, przypadające w ostatnią niedzielę przed Wielkanocą; obchodzone jest na pamiątkę wjazdu Jezusa do Jerozolimy; w tym dniu w kościołach święci się palmy i organizuje procesje

noc świętojańska
noc świętojańska

najkrótsza noc w roku przypadająca między 23 a 24 czerwca, tuż przed dniem św. Jana, świętowana w krajach słowiańskich, również w Polsce; związana z dawnymi wierzeniami w siły natury, wody i ognia, obecnie jest okazją do zabaw, tańców i rozpalania ognisk

obrzędy
obrzędy

wierzenia, wyobrażenia, czynności i zachowania przekazywane z pokolenia na pokolenie, przyjmujące formę rytuału społecznego i sakralnego

Organizacja Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury
Organizacja Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury

(UNESCO) organizacja wspierająca działania służące rozwojowi międzynarodowej współpracy kulturowej, oświatowej oraz naukowej

orszak trzech króli
orszak trzech króli

uliczne jasełka, czyli przedstawienia nawiązujące treścią do Bożego Narodzenia, podczas których wspólnemu przejściu setek osób ulicami danej miejscowości towarzyszy głośne, radosne śpiewanie kolęd

popielec
popielec

inaczej: Środa Popielcowa; w tradycji chrześcijańskiej dzień rozpoczynający okres Wielkiego Postu, przypadający w środę, gdy w świątyniach posypuje się popiołem głowy wiernych

szopka bożonarodzeniowa
szopka bożonarodzeniowa

zwyczaj budowania stajenki betlejemskiej ze żłóbkiem i figurkami, będących miniaturami lub konstrukcjami rzeczywistej wielkości; w Polsce szczególnie znane są bogato zdobione szopki krakowskie nawiązujące swą architekturą do zabytków Krakowa

śmigus- dyngus
śmigus- dyngus

inaczej: lany poniedziałek; zwyczaj polewania się wodą w Poniedziałek Wielkanocny

tłusty czwartek
tłusty czwartek

znany także jako zapusty, mięsopust, karnawał; tłusty czwartek rozpoczyna ostatni tydzień karnawału, jest to ostatni czwartek przed wielkim postem (czyli 52 dni przed Wielkanocą) w kalendarzu chrześcijańskim

topienie marzanny
topienie marzanny

zwyczaj topienia słomianej kukły, ubranej i przystrojonej w kolorowe wstążki,  którą w rytualny sposób palono bądź topiono, aby przywołać wiosnę; zwyczaj ten ma swoje korzenie w obrzędach ofiarnych i miał zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku

tradycja
tradycja

ogół obyczajów, norm, poglądów, zachowań, itp. właściwych jakiejś grupie społecznej, przekazywanych z pokolenia na pokolenie

utożsamiać się
utożsamiać się

utożsamiać się z narodem czy kulturą oznacza, że czujemy się częścią tego narodu, tej kultury, a jej wartości, tradycje i historia są nam bliskie

walory kulturowe
walory kulturowe

muzea i rezerwaty archeologiczne, zabytki architektury i budownictwa, obiekty unikatowe i muzea specjalistyczne, obiekty historyczno‑wojskowe, miejsca i muzea martyrologii, współczesne imprezy kulturowe, miejsca pielgrzymkowe

wigilia Bożego Narodzenia
wigilia Bożego Narodzenia

w tradycji chrześcijańskiej dzień poprzedzający Boże Narodzenie, kończący okres adwentu; wg tradycji wieczorem rozpoczyna się wieczerza wigilijna wraz z „pierwszą gwiazdką na niebie” - symbolicznie nawiązująca do Gwiazdy Betlejemskiej, która zwiastowała narodziny Jezusa; podczas wieczerzy uczestnicy przełamują się opłatkiem, składając sobie życzenia; to także czas śpiewania kolęd i umieszczania prezentów pod choinką

zaduszki
zaduszki

inaczej: Dzień Zaduszny, przypada w tradycji kościoła łacińskiego 2 listopada i jest czasem, kiedy wspominamy naszych zmarłych, modlimy się za nich i odwiedzamy ich groby; w kościele wschodnim podobne obchody odbywają się kilkukrotnie w ciągu roku

zwyczaje
zwyczaje

wprowadzone kulturowo zachowanie się ludzi, wynikające z uznanych w danej społeczności tradycyjnych wzorów

Źródła

  • encyklopedia.pwn.pl

  • sjp.pwn.pl

  • Atlas polskich strojów ludowych. Stroje ludowe jako fenomen kulturowy, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, (2013)

  • https://polalech.pl/index.html

Linki do materiałów