UNESCO
Uwaga! Podczas pracy z materiałem zwróć szczególną uwagę na te określenia/terminy, które znalazły się w rubryce NIE WIEM.
Spis treści:
Czym jest Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO?
UNESCO (czytaj: junesko) to Organizacja Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury, która powstała w 1945 roku.
Jednym z podstawowych jej celów jest ochrona dziedzictwa kulturowego i naturalnego oraz współpraca państw i lokalnych społeczności w dziedzinie nauki i edukacji.
Indeks górny Źródło: www.unesco.pl/unesco/misja‑unesco Indeks górny koniecŹródło: www.unesco.pl/unesco/misja‑unesco
Lista obejmuje 1199 obiektów w 168 krajach na sześciu kontynentach. Obiekty znajdujące się na liście przypisywane są do odpowiedniej kategorii: kulturowej, przyrodniczej lub mieszanej.
Polskie obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO
Wśród wielu ciekawych obiektów, znajdujących się na terenie Polski, 16 zostało uznanych za wyjątkowe i znalazło swoje miejsce na liście światowego dziedzictwa UNESCO (czytaj: junesko).
Sprawdź, gdzie znajdują się one na mapie Polski.
Warto wiedzieć o nich więcej. Poniżej - opisy i fotografie.
Stare Miasto w Krakowie
Stare Miasto w Krakowie zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa w 1978 roku. Jest to 1 z 12 obiektów, który został umieszczony na liście jako pierwszy na świecie. Stare Miasto Krakowa, dawnej stolicy Polski, położone jest u stóp Zamku Królewskiego na Wawelu. Obejmuje Stare Miasto w obrębie dawnych murów - Rynek, Wzgórze Wawelskie oraz dzielnicę Kazimierz ze Stradomiem. W mieście kupieckim, jakim był Kraków, znajduje się największy w Europie rynek i liczne zabytkowe domy, pałace i kościoły, które posiadają piękne wnętrza. Dodatkowo ciekawą historię miasta ukazują pozostałości muru obronnego z XIV wieku, średniowieczna dzielnica Kazimierz z zabytkowymi synagogami, Uniwersytet Jagielloński oraz katedra gotycka, w której spoczywają królowie Polski.
Królewskie kopalnie soli w Wieliczce i Bochni
Kopalnia w Wieliczce trafiła na listę UNESCO w 1978 r. w pierwszej grupie obiektów z całego świata. W 2013 r. rozszerzono ten wpis o kopalnię soli w Bochni i Zamek Żupny w Wieliczce. Jest to najstarszy tego typu obiekt w Europie. Kopalnia obejmuje 9 poziomów. Pierwszy znajduje się na 64 metrach, a ostatni - na 327 metrach. Dokładnie 3 000 wyrobisk połączonych jest 360 kilometrami chodników. Pod ziemią można zobaczyć Kaplicę św. Kingi (101 metrów pod ziemią), która jest największą podziemną świątynią na świecie.
Nawet z tego miejsca możesz zobaczyć inne pomieszczenia tego kompleksu - skorzystaj z wirtualnej wycieczki po kopalni soli w Wieliczce. Klikając w zdjęcia interaktywne, dowiesz się więcej.
Obóz zagłady Auschwitz‑Birkenau
Nazistowski obóz koncentracyjny i obóz zagłady Auschwitz‑BirkenauAuschwitz‑Birkenau (1940‑1945) na liście UNESCO znajduje się od 1979 r. Jest to największy obóz zagłady w dziejach ludzkości. Przypuszcza się, że głodzono, torturowano i wymordowano tam ok. 1,5 miliona ludzi (większość z nich to byli Żydzi).
Puszcza Białowieska
Puszcza Białowieska to jedyny obiekt przyrodniczy z listy światowego dziedzictwa UNESCO na terenie Polski. Teren obejmuje powierzchnię 141 885 hektarów. Jest to miejsce unikalne z punktu widzenia zachowania różnorodności biologicznej. Występuje tu ok. 800 gatunków roślin naczyniowych, ponad trzy tysiące gatunków roślin zarodnikowych i grzybów, 120 gatunków ptaków oraz 60 gatunków ssaków. Żyją tu 33 gatunki zwierząt chronionych. Występuje tu najliczniejsza populacja żubra europejskiego (symbol Puszczy Białowieskiej).
Stare Miasto w Warszawie
Stare Miasto w Warszawie zostało wpisane na listę UNESCO w 1980 roku, jako wyjątkowy przykład renowacji zabytków, które niemal w całości zostały zniszczone podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944. Po wojnie zaczęto odbudowywać oraz odrestaurowywać kościoły, pałace oraz Rynek Starego Miasta.
Stare Miasto w Zamościu
Stare Miasto w Zamościu na liście UNESCO znajduje się od 1992 roku. Miasto to zostało założone w XVI wieku przez kanclerza Jana Zamoyskiego i wzorowane na planach włoskich miast, które opierały się na teorii „miasta idealnego”. Miasto zostało zbudowane przez włoskiego architekta Bernando Morando. Jest to renesansowa miejscowość, w której zachował się pierwotny układ ulic, liczne zabytkowe budowle oraz pozostałości po dawnych murach obronnych.
Zamek krzyżacki w Malborku
Zamek krzyżacki w Malborku został wpisany na listę UNESCO w 1997 roku. Jest to największa twierdza w Europie. Istniał już w XIII wieku, ale zwiększony i urozmaicony został po 1309 roku, w momencie, kiedy przeniesiono tu siedzibę wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. Po II wojnie światowej zamek w wyniku zniszczeń został odrestaurowany.
Średniowieczny zespół miejski Torunia
Obszar ten został wpisany na listę UNESCO w 1997 roku. Miasto powstało dzięki działalności zakonu krzyżackiego, który w poł. XIII wieku zbudował tu zamek. Miał on służyć za bazę do podboju i ewangelizacji Prus. W późniejszym czasie miasto pełniło istotną funkcję handlową. W całym mieście znajduje się ponad 1100 budowli zbudowanych w stylu gotyckim. Miasto należy do Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego.
Wskaż nazwę obiektu przyrodniczego znajdującego się na Liście UNESCO.
Kalwaria Zebrzydowska
W Kalwarii Zebrzydowskiej znajduje się manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy. Zespół budynków wpisano na listę UNESCO w 1999 roku. Kościół i klasztor bernardynów oraz sanktuarium maryjno‑pasyjne u stóp góry Żar nazywane są „polską Jerozolimą”. Miejsce to jest celem wielu pielgrzymek.
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
Kościoły Pokoju zostały wpisane na listę UNESCO w 2001 roku. Są to największe w Europie budowle sakralne o konstrukcji szkieletowej, które zostały wzniesione w połowie XVII w. na Śląsku.
Drewniane kościoły południowej Małopolski
Drewniane kościoły znajdujące się w południowej Małopolsce zostały wpisane na listę UNESCO w 2003 roku. Świątynie znajdują się we wsiach Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana i Sękowa. Są one drugim najstarszym skupiskiem drewnianych kościołów w Europie (zaraz po kościołach klepkowych z Norwegii). Fundatorami kościołów były rodziny szlacheckie. Jako pierwszy został wybudowany kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Haczowie (woj. podkarpackie) - 1388 rok. Uznawany jest za najstarszą świątynię gotycką z drewna w Europie.
Park Mużakowski
Park Mużakowski został wpisany w 2004 roku na listę UNESCO . Uznawany jest za światowej klasy arcydzieło sztuki ogrodowej. Jego powierzchnia wynosi 559,90 ha. Położony jest po obu stronach Nysy Łużyckiej, wzdłuż której przebiega granica polsko‑niemiecka. Park został stworzony przez księcia Hermanna von Pückler‑Muskau [czyt. hermana fon pykler muskał] w latach 1815‑1844. Centralna część ogrodów wraz z budynkami znajduje się po niemieckiej stronie, zaś park po polskiej. Jego zwieńczeniem jest Góra Pana. Obie części połączone są dwoma mostami: Podwójnym i Angielskim. Charakterystycznymi miejscami parku są: Stary i Nowy Zamek, sztuczne odgałęzienie Nysy Łużyckiej, Park Górski, wąwozy i malownicze ścieżki zwane Drogą Helminy, Ścieżka Słowika i Droga Klementyny.
Wybierz nazwy obiektów transgranicznych znajdujących się na Liście UNESCO i przyporządkuj je do odpowiednich kategorii.
Hala Stulecia we Wrocławiu
Hala Stulecia została wpisana na listę UNESCO w 2006 roku. Jest to budowla wzniesiona z żelazobetonu w latach 1911–1913 przez architekta Maxa Berga [czyt. maksa berga] na terenach Wystawy Stulecia, podczas której Niemcy prezentowali historię i gospodarczy dorobek Dolnego Śląska. Stworzył on wielofunkcyjną budowlę na planie koła. Wewnątrz Hali Stulecia stanęły największe na świecie organy. Obecnie ich część znajduje się we wrocławskiej Archikatedrze św. Jana Chrzciciela, a kolejna - w Częstochowie. Hala może pomieścić 6 000 osób na widowni.
Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat
Te niezwykłe budowle znajdują się na liście UNESCO od 2013 roku. Jest to 16 cerkwi, z których osiem znajduje się na terenie Polski i osiem na Ukrainie. W Polsce są to: cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu, cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu, cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku, cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku (Podkarpacie), cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku, cerkiew Opieki Bogurodzicy w Owczarach, cerkiew św. Paraskiewy w Kwiatoniu i cerkiew św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych (Małopolska). Powstały w okresie od XVI do XIX wieku. Są to świątynie społeczności wyznania prawosławnego i grecko‑katolickiego. Według typów architektonicznych wyróżnia się cerkwie halickie, łemkowskie, bojkowskie i huculskie.
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach
oraz system gospodarowania wodami podziemnymi
Kopalnia na liście UNESCO znajduje się od 2017 roku. Położona jest na Górnym Śląsku - jest to jeden z głównych regionów wydobywczych w Europie Środkowej. Obiekt znajdujący się na tej liście obejmuje w całości podziemną kopalnię (ze sztolniami, szybami, galeriami oraz systemem gospodarowania wodami podziemnymi). Dodatkowo obejmuje znajdującą się na powierzchni przepompownię parową z XIX wieku. Jej zadaniem było odprowadzanie wody z kopalni od ponad 300 lat. Odprowadzana woda wykorzystywana była do zaopatrywania miasta w wodę pitną oraz do użytku przemysłowego. Kopalnia w Tarnowskich Górach miała znaczący udział w produkcji cynku i ołowiu na świecie. Znajdujący się szlak turystyczny w Kopalni Srebra przebiega 40 m pod ziemią. Część trasy (300 metrów) trzeba pokonać łodzią.
Kopalnie krzemienia pasiastego i neolityczne osady w Krzemionkach Opatowskich
Kopalnie w Krzemionkach Opatowskich wpisano na listę UNESCO w 2019 roku. Prehistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego znajdują się w województwie świętokrzyskim. Oprócz Krzemionek wlicza się też dwie inne kopalnie Borowina i Korycizna oraz neolityczną osadę na wzgórzu Gawroniec. Pochodzą one z IV–II tysiąclecia p.n.e. Wydobywany tu krzemień ze skał wapiennych służył do produkowania narzędzi.
Wskaż nazwy 4 miast, których najstarsza część została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Już wiesz:
wyjaśniasz skrót UNESCO ( Organizacja Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury);
znasz misję organizacji UNESCO;
wiesz, z jakiego powodu dany obiekt został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO;
rozumiesz potrzebę ochrony dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń.
Potrafisz:
wskazać organizację międzynarodową chroniącą dziedzictwo kulturowe;
podać jeden z celów działalności organizacji UNESCO;
wymienić kilka polskich zabytków kultury na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO;
uzasadnić znaczenie ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego dla przyszłości.
Słownik
dorobek kultury minionych pokoleń/język, tradycje, obyczaje, religie, zabytki architektury, muzea i skanseny, rezerwaty archeologiczne, obiekty historyczne, miejsca martyrologii
to umowa międzynarodowa określająca przyjęty ogół norm i zasad postępowania, sposób myślenia, działania
to całość dorobku ludzkości, zarówno materialnego, jak i duchowego. Na kulturę składają się dzieła literackie, sztuka, obyczaje, język, tradycje, religia i wiele innych elementów; swoją kulturę mają poszczególne kraje, ale też regiony (np. Tatry, Kaszuby)
lista, na którą wpisane są obiekty dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego o wyjątkowej powszechnej wartości
(UNESCO) organizacja wspierająca działania służące rozwojowi międzynarodowej współpracy kulturowej, oświatowej oraz naukowej
utożsamiać się z narodem czy kulturą oznacza, że czujemy się częścią tego narodu, tej kultury, a jej wartości, tradycje i historia są nam bliskie
muzea i rezerwaty archeologiczne, zabytki architektury i budownictwa, obiekty unikatowe i muzea specjalistyczne, obiekty historyczno‑wojskowe, miejsca i muzea martyrologii, współczesne imprezy kulturowe, miejsca pielgrzymkowe
są to elementy środowiska przyrodniczego, które powstały niezależnie od wpływu człowieka. Zalicza się do nich; klimat, wody, rzeźbę terenu, bogactwa naturalne
Źródła:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Linki do materiałów:
https://zpe.gov.pl/a/turystyczne-walory-polski/DBsK3R8bZ
http://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/polskie-obiekty/