„Władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy” – Polska w obozie „demoludów”. Terytorium, ludzie i oblicza systemu
Referendum ludowe i wybory parlamentarne. Gospodarka planowana
Podczas konferencji przywódców koalicji antyhitlerowskiej w Jałcie w 1945 r. zapadły decyzje o przeprowadzeniu w Polsce wolnych wyborów. Szczegółowe ustalenia miały zależeć od wyników porozumienia polskich sił politycznych. Gdy w czerwcu 1945 r. powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, komuniści mogli triumfować, bowiem został on przez nich zdominowany, mimo protestów rządu londyńskiego. Powstałe w ten sposób władze nie zdołały zyskać zaufania społecznego.
Polska Partia Robotnicza dążyła do stworzenia bloku wyborczego legalnie działających w Polsce partii – chodziło o to, aby zamiast w pełni demokratycznych wyborów niejako odgórnie podzielić mandaty między Polską Partię Robotniczą (PPR), Polską Partię Socjalistyczną (PPS), Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL), Stronnictwo Ludowe (SL), Stronnictwo Demokratyczne (SD) i Stronnictwo Pracy (SP). Na to absolutnie nie zgadzało się PSL i kierujący nim Stanisław Mikołajczyk, obawiając się marginalizacji i odsunięcia ludowców od władzy. W efekcie w Polsce utworzyły się dwa przeciwstawne obozy polityczne: komunistyczny, określający siebie jako tzw. blok demokratyczny (w którego skład weszły PPR, PPS, SL i SD) oraz polityczna opozycja PSL i SP.
Komuniści starali się więc jak najbardziej opóźnić wybory parlamentarne, tak aby do czasu ich przeprowadzenia maksymalnie rozbudować aparat represji, stłumić wszelką opozycję i całkowicie kontrolować państwo. Sprawdzianem miało być referendum.
Referendum testem na popularność komunistów
W referendum przeprowadzonym 30 czerwca 1946 r. zadano trzy pytania: o zniesienie senatu, reformy społeczno‑gospodarcze i granicę na Odrze i Nysie. Sformułowano je w taki sposób, aby udzielenie twierdzącej odpowiedzi na każde z nich wydawało się oczywiste. Komuniści, lansujący hasło „trzy razy tak”, wykorzystaliby wyniki głosowania jako dowód poparcia dla swoich rządów. Trudno bowiem oczekiwać, by obywatele nie godzili się na rozszerzenie granic na zachodzie (o wschodnie granice przezornie nie pytano), na oszczędności uzyskane dzięki likwidacji senatu czy na korzystne (jak się wydawało) dla większości reformy. Polska Partia Robotnicza (PPR) liczyła na to, że uda się wmówić Polakom rzekomą jednomyślność. Niezależne Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) chciało w jakiś sposób odróżnić się, dlatego jego liderzy zachęcali do głosowania na „nie” w sprawie senatu, którego rozwiązanie było stosunkowo mało istotną sprawą. Mimo agresywnej propagandy i zastraszania komuniści przegrali to głosowanie i musieli sfałszować wyniki referendum.
Pytania referendum z 30 czerwca 1946 r. i wyniki referendum (procent oddanych głosów na „tak”)
Pytanie 1. Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
Pytanie 2. Czy chcesz utrwalenia w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej z zachowaniem podstawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?
Pytanie 3. Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?
Wyniki | Pytanie 1 | Pytanie 2 | Pytanie 3 |
|---|---|---|---|
oficjalne | 68% | 77% | 91% |
rzeczywiste | 27% | 42% | 67% |
Indeks górny Na podstawie: Artykuł Referendum w Polsce w 1946 roku, wikipedia.org; [dostęp: commons.wikimedia.org/wiki/File:3_x_Tak.svg] Indeks górny koniecNa podstawie: Artykuł Referendum w Polsce w 1946 roku, wikipedia.org; [dostęp: commons.wikimedia.org/wiki/File:3_x_Tak.svg]
Bezpośrednio po referendum doszło do pogromu Żydów w Kielcach – na początku lipca 1946 r. grupa Polaków napadła na dom, w którym mieszkały uratowane z Zagłady rodziny żydowskie. Pretekstem była plotka o porwaniu przez Żydów polskiego chłopca. Nie da się wykluczyć, że pogrom został zainspirowany przez aparat bezpieczeństwa, aby odwrócić uwagę opinii międzynarodowej od manipulacji wynikami referendum i ukazać Polaków jako antysemitów. Nie ulega natomiast wątpliwości, że u podłoża zajść, w których wyniku zginęły 42 osoby, leżał antysemityzm. Wydarzenia kieleckie poruszyły opinię międzynarodową i faktycznie częściowo odwróciły uwagę od rezultatów głosowania, co było na rękę komunistom.
Komuniści oprócz przejęcia realnej władzy chcieli zapewnić sobie także jej instytucjonalne podstawy. Początkowo ciałem ustawodawczym nowej Polski była Krajowa Rada Narodowa. Członkowie Rady nie zostali jednak wybrani w wyborach powszechnych, a jej obrady nie miały wiele wspólnego z demokracją. Przemówienia przedstawicieli Polskiego Stronnictwa Ludowego, zwłaszcza jeśli zawierały krytykę aparatu przymusu, po prostu przerywano.
Sfałszowane wybory parlamentarne
W styczniu 1947 r., po przedstawianym jako sukces referendum, zorganizowano wybory do Sejmu Ustawodawczego. Polska Partia Robotnicza wraz z Polską Partią Socjalistyczną, Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym stworzyły wspólny blok. Kampanii wyborczej towarzyszyły represje i kłamliwa propaganda skierowana przede wszystkim przeciwko PSL. Wyniki sfałszowano, podając, że na „blok demokratyczny” głosowało 80% wyborców, 10% na PSL i 5% na SP, kontrolowane przez komunistów. Mikołajczyk dowiedział się, że dane z nielicznych obwodów, w których udało się zachować nietknięte urny, wskazują na wygraną PSL (74% głosów). W Sejmie Ustawodawczym zasiadło 394 posłów bloku i 28 PSL. Prezydentem został oficjalnie bezpartyjny Bolesław Bierut, a premierem Józef Cyrankiewicz z PPS. W rządzie znaleźli się wyłącznie komuniści i ich zwolennicy. Kontrolę nad rządem sprawowali tzw. doradcy radzieccy.
Mimo licznych informacji o fałszerstwach i terrorze świat zachodni nie zareagował ani na wyniki referendum, ani na wyniki wyborów do sejmu. Tym samym rządy komunistyczne w Polsce zostały zalegalizowane. Po wyborach nasiliły się ataki na opozycję, zwłaszcza na Stanisława Mikołajczyka, którego oskarżano o zdradę, zastraszano i w końcu – zmuszono do emigracji. Wielu działaczy PSL aresztowano, część zrezygnowała z aktywności politycznej. Kierownictwo nad tą partią przejęli komuniści i wkrótce połączono PSL z SL w Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL), całkowicie zależne od władzy. W 1948 roku PPS i PPR połączyły się w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR).
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RlmZCokxaQLxZ
Nagranie filmowe dotyczące Referendum Ludowego z 1946 roku oraz wyborów parlamentarnych.
W marcu 1946 r. zrodziła się idea poprzedzenia wyborów referendum, którego celem byłoby uzyskanie opinii społeczeństwa na temat przemian społecznogospodarczych i politycznych dokonanych przez nową władzę. Projekt oficjalnie zgłoszony został przez Józefa Cyrankiewicza 5 kwietnia 1946 r. na posiedzeniu Centralnej Komisji Porozumiewawczej sześciu legalnie działających partii. Wymień, jakie to były partie i rozwiń ich skróty.
Wyjaśnij, jakie skutki przyniosło referendum ludowe.
Nowa gospodarka
Reformę rolną rozpoczęto już w roku 1944. Jej celem było przejęcie całkowitej kontroli przez państwo nad rynkiem i produkcją. W pierwszej kolejności dokonano parcelacji wielkich majątków ziemskich, które rozdzielono pomiędzy bezrolnych i małorolnych chłopów. Spowodowało to duże rozdrobnienie gospodarstw, które wskutek tego nie miały możliwości rozwoju, a przez to były pozbawione znaczenia rynkowego. Drugim etapem reformy była nacjonalizacja i kolektywizacja. Na skutek przekształcenia prywatnych gospodarstw we wzorowane na kołchozach zbiorowe Państwowe Gospodarstwa Rolne zlikwidowano wolny rynek produktów rolnych. W rezultacie władze mogły dyktować ceny oraz wielkość i rodzaj produkcji.
Kolektywizacja była odgórnym zarządzeniem Kominformu i miała być przeprowadzona we wszystkich krajach bloku socjalistycznego. Wskutek oporu rolników w Polsce udało się nią objąć zaledwie ok. 10 proc. ziemi uprawnej. Ta sytuacja nie zmieniła się mimo licznych represji, jakie spadały na rolników indywidualnych (których propaganda zaczęła nazywać kułakami), m.in. konfiskat maszyn i ziemi, a nawet aresztowań. Oskarżano ich o sabotaż, spekulowanie trudno dostępnymi na rynku towarami, a także o ukrywanie zboża i mięsa. Po wydarzeniach w październiku 1956 r. I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka odstąpił od kolektywizacji i uznał istnienie prywatnych gospodarstw rolnych za cechę charakterystyczną polskiej drogi do socjalizmu.
Według podobnego schematu przeprowadzono nacjonalizację przemysłu i rzemiosła. Prywatnym właścicielom odbierano przedsiębiorstwa, zastraszano ich i zmuszano do płacenia ogromnych podatków, co skutkowało albo bankructwem, albo zamknięciem nieopłacalnej w tej sytuacji działalności gospodarczej.
„Bitwa o handel”
Po przejęciu przemysłu i częściowej kolektywizacji rolnictwa przyszedł czas na sektor handlowy. W latach 1947–1948 odbyła się tzw. bitwa o handel, rozpoczęto wtedy proces upaństwawiania handlu i usług. Władza komunistyczna wykorzystywała problemy gospodarcze typowe dla okresu powojennego do walki z prywatnymi przedsiębiorcami. Oskarżała ich o spekulację i celowe wywoływanie trudności zaopatrzeniowych, zwłaszcza na rynku żywnościowym. Zasłaniając się koniecznością poprawy dostępności towarów pierwszej potrzeby, władze wprowadziły liczne utrudnienia dla prywatnych kupców, takie jak wysokie podatki, koncesje (zezwolenia) na handel, narzucenie cen maksymalnych i ograniczenie wysokości marży (zysków osiąganych przez sprzedawcę). Doprowadziło to do upadku firm: w wyniku „bitwy o handel” liczba prywatnych przedsiębiorstw w handlu detalicznym zmniejszyła się o ponad połowę, a w hurtowym – o dwie trzecie. Nie polepszyło to sytuacji na rynku, a przyczyniło się do rozszerzenia zjawiska charakterystycznego dla okupowanego kraju – czarnego rynku.
Gospodarka planowa
W latach 1947–1949 wcielono w życie Plan Odbudowy Gospodarczej, nazywany też planem trzyletnim. Głównymi jego założeniami były odbudowa kraju po zniszczeniach wojennych, podwyższenie poziomu życia w stosunku do warunków przedwojennych oraz integracja tzw. Ziem Odzyskanych z resztą państwa. Przeprowadzana wówczas industrializacja oznaczała rozbudowę przemysłu ciężkiego, niezbędnego wojsku, nawet kosztem potrzeb ludności.
Jak myślisz, dlaczego wybrano akurat tę datę?
- odbudowa i nacjonalizacja przemysłu
- wzrost zatrudnienia (w tym zatrudnienie większej liczby kobiet)
- zwiększenie produkcji w rolnictwie
- kolektywizacja rolnictwa
- powstanie Państwowych Gospodarstw Rolnych
- „bitwa o handel”
- podniesienie poziomu życia Polaków
- odbudowa nauki i oświaty
- przejęcie przez państwo systemu bankowego
Skutki planu trzyletniego (1947–1949)
- odbudowa i nacjonalizacja przemysłu
- wzrost zatrudnienia (w tym zatrudnienie większej liczby kobiet)
- zwiększenie produkcji w rolnictwie
- kolektywizacja rolnictwa
- powstanie Państwowych Gospodarstw Rolnych
- „bitwa o handel”
- podniesienie poziomu życia Polaków
- odbudowa nauki i oświaty
- przejęcie przez państwo systemu bankowego
Drugim planem gospodarczym był plan sześcioletni, realizowany w latach 1950–1955. Zakładał on przede wszystkim rozwój przemysłu ciężkiego, zwłaszcza zbrojeniowego. Zwiększono nakłady finansowe na ten sektor gospodarki, wzrosło też zatrudnienie. Ludzi skłaniano do większego wysiłku, jednak nie inwestowano w nowe technologie. Symbolem przejścia do nowego etapu historii gospodarczej Polski stała się Nowa Huta, która miała zmienić oblicze Krakowa, uznanego przez władze za miasto reakcyjne.
W jaki sposób komunistyczna propaganda przedstawiała działania związane z gospodarką i do czego się odwoływała?
- rozwój przemysłu ciężkiego
- rozbudowa przemysłu hutniczego oraz wydobywczego
- wzrost zatrudnienia
- pogorszenie sytuacji materialnej społeczeństwa
- mało towarów w sklepach
- pogorszenie się sytuacji na wsi
Skutki planu sześcioletniego (1950–1955)
- rozwój przemysłu ciężkiego
- rozbudowa przemysłu hutniczego oraz wydobywczego
- wzrost zatrudnienia
- pogorszenie sytuacji materialnej społeczeństwa
- mało towarów w sklepach
- pogorszenie się sytuacji na wsi
Walka o normy i plany produkcji
Gospodarkę w krajach komunistycznych określa się mianem centralnie planowanej. Oznacza to, że wszystkie procesy gospodarcze, takie jak produkcja, wydobycie i sprzedaż, nie były regulowane przez prawa rynku, lecz na mocy odgórnych zarządzeń władz. Najczęściej dyrektywy partyjne miały niewielki związek z realną sytuacją gospodarczą. Wykonanie określonego planu było dla komunistycznej propagandy o wiele ważniejsze niż zysk i rentowność danego zakładu pracy. Poziom produkcji wykraczający ponad przyjęte założenia, co nazywano przekraczaniem planu, oraz rywalizacja między fabrykami i poszczególnymi załogami miały być dowodem zaangażowania w budowę socjalistycznej ojczyzny, a także wyższości systemu sowieckiego nad zachodnią demokracją. Przodowników pracy, przekraczających przewidziane planem normy o kilkanaście czy nawet kilkadziesiąt procent, nazywano stachanowcami. Określenie to pochodzi od nazwiska sowieckiego górnika Aleksieja Stachanowa, który w latach 20. XX w. był prekursorem „wyścigu pracy”. Chęć wygrania powodowała często nie tylko niższą jakość produktów czy usług, lecz także wypadki przy pracy i śmierć z wycieńczenia robotników, którzy szczerze, acz naiwnie wierzyli w swoją misję. W Polsce wzorem przodownika był górnik Wincenty Pstrowski, który przekraczał normy o prawie 200 proc. Swoje zaangażowanie przypłacił zdrowiem i przedwczesną śmiercią.
Zapoznaj się z linią chronologiczną. Porównaj sposób rozwiązania kwestii odszkodowań za mienie przejęte przez państwo od obywateli polskich w ramach reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu.
Art. 1. (1) Reforma rolna w Polsce Jest koniecznością państwową i gospodarczą i będzie zrealizowana przy udziale czynnika społecznego zgodnie z zasadami Manifestu Komitetu Wyzwolenia Narodowego.
(2) Przeprowadzenie reformy rolnej obejmuje:
a) upełnorolnienie istniejących gospodarstw o powierzchni niżej pięciu hektarów użytków rolnych;
b) tworzenie nowych samodzielnych gospodarstw rolnych dla bezrolnych robotników i pracowników rolnych oraz drobnych dzierżawców;
c) tworzenie w pobliżu miast i ośrodków przemysłowych gospodarstw dla produkcji ogrodniczo-warzywniczej, kolonii i ogródków działkowych robotniczych, urzędniczych i rzemieślniczych;
d) zarezerwowanie odpowiednich terenów dla szkół oraz poddanych zarządowi państwowemu lub samorządowi ośrodków dla podniesienia kultury rolnej, wytwórczości nasiennej, hodowlanej oraz przemysłu rolniczego.
Art. 2. (l) Na cele reformy rolnej przeznaczone będą nieruchomości ziemskie o charakterze rolniczym:
a) stanowiące własność Skarbu Państwa z jakiegokolwiek tytułu;
b) będące własnością obywateli Rzeszy Niemieckiej i obywateli polskich narodowości niemieckie;
c) będące własnością osób skazanych prawomocnie za zdradę stanu, za pomoc udzieloną okupantom ze szkodą dla Państwa lub miejscowej ludności, względnie za inne przestępstwa przewidziane w dekrecie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. (Dz.U.R.P. nr 4, poz. 16);
d) skonfiskowane z jakichkolwiek innych prawnych przyczyn;
e) stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha ubytków rolnych a na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego, jeśli ich rozmiar łączny przekracza 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni.
Źródło: Materiały źródłowe do historii Polski Ludowej, cz. 1, 1944–1949, oprac. K. Robakowski, M. Żurowski, Poznań 1982, s. 10–11. 3.1.1946 Wydanie ustawy o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej Ustawa o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej z 3 I 1946 r.
Art. 1. Dla planowego odbudowania gospodarki narodowej, zapewnienia państwu suwerenności gospodarczej i podniesienia ogólnego dobrobytu przejmuje Państwo na własność przedsiębiorstwa na zasadach niniejszej ustawy.
Art. 2.1. Bez odszkodowania przechodzą na własność Państwa przedsiębiorstwa: przemysłowe, górnicze, komunikacyjne, bankowe, ubezpieczeniowe oraz handlowe:
a) Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska,
b) obywateli Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska z wyjątkiem osób narodowości polskiej lub innej przez Niemców prześladowanej,
c) niemieckich i gdańskich osób prawnych, z wyłączeniem osób prawnych prawa publicznego,
d) spółek kontrolowanych przez obywateli niemieckich lub gdańskich, albo przez administrację niemiecką lub gdańską
e) osób, które zbiegły do nieprzyjaciela.
[…]
Art. 3.1. Za odszkodowaniem przejmuje Państwo na własność:
A. Przedsiębiorstwa górnicze i przemysłowe w następujących gałęziach gospodarki narodowej:
1) kopalnie oraz nadania górnicze podlegające przepisom prawa górniczego,
2) przemysł naftowy i gazu ziemnego z kopalniami, rafineriami, gazoliniarniami i innymi zakładami przetwórczymi, gazociągami oraz przemysł paliw syntetycznych,
3) przedsiębiorstwa służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania lub rozdzielania energii elektrycznej w celu zarobkowego zbytu albo w celu zasilania publicznych środków komunikacji korzystających z prądu silnego,
k) przedsiębiorstwa służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania lub rozdzielania gazu dla celów przemysłowych i domowych,
5) zakłady wodociągowo obejmujące więcej aniżeli teren jednej gminy (okręgowe zakłady wodociągowe)
6) huty żelaza oraz huty metali kolorowych
7) przedsiębiorstwa przemysłu zbrojeniowego, lotniczego oraz materiałów wybuchowych,
8) koksownie,
9) cukrownie i rafinerie cukru,
10) gorzelnie przemysłowe, destylarnie, rafinerie spirytusu oraz fabryki wódek,
11) browary o zdolności produkcyjnej powyżej 15 000 hl rocznie,
12) fabryki drożdży,
13) młyny zbożowe o zdolności przemiałowej powyżej 15 ton zboża na dobę, obliczonej na podstawie długości walców lub powierzchni kamieni młyńskich,
14) olejarnie o zdolności produkcyjnej powyżej 500 ton rocznie oraz wszelkie rafinerie tłuszczów jadalnych,
15) chłodnie składowe,
16) wielki i średni przemysł włókienniczy,
17) przemysł poligraficzny i drukarnie.
Źródło: Polska w latach 1945–1956. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, oprac. Z. Kozik, E. Grzędziński, Warszawa 1987, s. 19–20. 2.6.1947 Uchwalenie ustawy o zezwoleniach na prowadzenie przedsiębiorstw i zawodowe wykonywanie czynności handlowych Art. 1. Celem stworzenia należytej organizacji handlu i uchronienia kupiectwa przed nieuczciwą konkurencją Minister Przemysłu i Handlu może uzależnić zawodowe wykonywanie wszystkich lub niektórych zarobkowych czynności handlowych albo prowadzenie przedsiębiorstw handlowych od uprzedniego zezwolenia władz przemysłowych.
Art. 2.1. Minister Przemysłu i Handlu po zasięgnięciu opinii naczelnych organizacyj samorządu gospodarczego i naczelnych zrzeszeń kupieckich – ustali w porozumieniu z Ministerstwem Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych w drodze rozporządzenia właściwość władz przemysłowych oraz tryb i warunki udzielania zezwoleń, przewidzianych w art. 1.
2. Przed udzieleniem zezwolenia na zawodowe wykonywanie czynności handlowych albo na prowadzenie przedsiębiorstwa handlowego władza przemysłowa winna zasięgnąć opinii właściwych branżowo zrzeszeń kupieckich.
[…]
Art. 5. Przepisy niniejszej ustawy nie dotyczą przedsiębiorstw państwowych, spółdzielczych oraz samorządowych.
Za: D19470220.pdf (sejm.gov.pl). 2.7.1947 Przyjęcie przez Sejm Ustawodawczy Ustawy o Planie Odbudowy Gospodarczej Postanowienie wstępne
Art. 1.1. Ustala się Narodowy Plan Gospodarczy na lata 1947-1949 pod nazwą „Plan Odbudowy Gospodarczej”, który w niniejszej ustawie będzie nazwany „Planem”.
Dział II Podstawowe zadania Planu
Art. 3. Podstawowym zadaniem gospodarstwa narodowego w okresie 1947-1949 jest podniesienie stopy życiowej pracujących warstw ludności powyżej poziomu przedwojennego.
Art. 4. Osiągnięcie zadania, o którym mowa w art. 3, nastąpi drogą:
a) utrwalenia ustroju i przebudowy struktury społeczno-gospodarczej kraju;
b) wyrównania szkód wojennych;
c) scalenia Ziem Odzyskanych z resztą kraju, z wszechstronnym wykorzystaniem w gospodarstwie narodowym szerokiego wybrzeża morskiego;
d) rozszerzenia udziału kraju w gospodarstwie światowym;
e) powrotu do kraju Polaków, którzy znaleźli się poza jego granicami w związku z wojną 1939-1945, jak również tych, którzy opuścili kraj dla celów zarobkowych;
f) obniżenie kosztów własnych produkcji dóbr i usług oraz wzrostu wydajności czynników produkcji.
Art. 5. Utrwalenie ustroju i przebudowa struktury społeczno-gospodarczej kraju nastąpi drogą zwiększenia udziału przemysłu i usług w ogólnej produkcji, tworząc podstawy do zwiększenia zatrudnienia rezerw pracy na wsi przez intensyfikację produkcji rolnej i zajęcia uboczne, do późniejszej całkowitej likwidacji przeludnienia rolniczego i do pełnego wykorzystania sił roboczych w mieście.
Art. 6. Wyrównanie szkód wojennych dokonywane będzie w sposób odpowiadający zamierzeniom w zakresie odbudowy gospodarstwa narodowego, tworzenia podstaw do zmian w jego strukturze i wielkości w następnych okresach narodowych planów gospodarczych oraz z uwzględnieniem zabezpieczenia majątku narodowego przed dalszą dekapitalizacją.
Art. 7.1. Scalenie Ziem Odzyskanych z resztą kraju nastąpi przez dalsze osadnictwo na Ziemiach Odzyskanych i zharmonizowania całości aparatu produkcyjnego kraju w zakresie rolnictwa, przemysłu i usług.
Źródło: Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku, t. 5, Lata 1945–1956. Wybór tekstów źródłowych, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2003, s. 160–161. 29.3.1949 Zarządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych (wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu i Prezesem Centralnego Urzędu Planowania) o utworzeniu Centralnego Zarządu Państwowych Gospodarstw Rolnych § 1. Tworzy się Centralny Zarząd Państwowych Gospodarstw Rolnych jako przedsiębiorstwo państwowe wydzielone z administracji państwowej, prowadzone w ramach narodowych planów gospodarczych według zasad rozrachunku gospodarczego, zwane w dalszym ciągu niniejszego zarządzenia Centralny Zarząd P.G.R.
§ 3.1. Przedmiotem działalności Centralnego Zarządu P.G.R. jest koordynowanie, nadzorowanie i kontrolowanie oraz ogólne kierownictwo wydzielonych z administracji państwowej przedsiębiorstw (ich zjednoczeń), których zadaniem jest:
a) prowadzenie wzorowej produkcyjnej gospodarki rolnej, roślinnej i zwierzęcej w nieruchomościach ziemskich, przeznaczonych na państwowe gospodarstwa rolne;
b) prowadzenie zakładów przemysłu rolnego, związanych z określonymi wyżej państwowymi nieruchomościami ziemskimi;
c) zakładanie i prowadzenie w ramach państwowych gospodarstw rolnych stacji hodowli i reprodukcji nasion selekcyjnych, zarodowych zwierząt gospodarskich, zwierząt futerkowych oraz stacji naukowo-doświadczalnych z zakresu produkcji roślinnej j zwierzęcej;
d) zakładanie i prowadzenie czyszczalni nasion, punktów kopulacyjnych, sztucznej inseminizacji i wylęgarni;
e) prowadzenie państwowych stad ogierów, państwowych stadnin koni oraz źrebięciarni w celu zaopatrywania kraju w materiał zarodowy i zapewnienia gospodarce narodowej produkcji różnych typów koni;
f) zakładanie i prowadzenie zespołowych i wydzielonych warsztatów reparacyjnych dla bieżących remontów traktorów i maszyn rolniczych w celu racjonalnej eksploatacji środków mechanicznej uprawy w państwowych gospodarstwach rolnych;
g) prowadzenie administracji przejściowej państwowych nieruchomości ziemskich, przeznaczonych na inne cele – do czasu przekazania właściwym instytucjom lub organom.
Źródło: M19490286.pdf (sejm.gov.pl). 21.7.1950 Przyjęcie ustawy o 6-letnim planie rozwoju gospodarczego i budowy podstaw socjalizmu na lata 1950–1955 […]
3. Wyniki osiągnięte w okresie odbudowy umożliwiają przejście do nowego etapu budownictwa socjalistycznego, postawienie gospodarce narodowej nowych zadań w dziedzinie rozwoju sił wytwórczych i przebudowy społecznej. Zgodnie z wytycznymi uchwalonymi w grudniu 1948 r. przez I Kongres Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sześcioletni plan rozwoju i przebudowy gospodarczej Polski jest planem wielkiego rozwoju sił wytwórczych, wzrostu dobrobytu mas pracujących, rozkwitu kultury, planem budowy podstaw socjalizmu w Polsce. Zbudowanie podstaw socjalizmu oznacza:
1) Znaczne podniesienie poziomu sił wytwórczych ze szczególnym uwzględnieniem produkcji środków wytwórczości.
2) Okiełznanie i ograniczenie elementów kapitalistycznych w tych dziedzinach naszej gospodarki, w których jeszcze one występują oraz dalsze ich stopniowe wypieranie, a następnie i likwidowanie jako klasy.
3) Dobrowolne przekształcenie poważnej części gospodarstw małorolnych i średniorolnych w gospodarstwa zespołowe – socjalistyczne spółdzielnie produkcyjne – i zamykanie przez to źródeł rozwoju kapitalizmu.
4) Oparte na zasadach socjalistycznej solidarności i wzajemnej pomocy pogłębienie i zacieśnienie wzajemnych stosunków ekonomicznych i współpracy gospodarczej, prowadzące do jak najszerszego rozwoju sił wytwórczych na bazie planów gospodarczych Polski, ZSRR i krajów demokracji ludowej.
5) Znaczny wzrost dobrobytu materialnego, polepszenie warunków życiowych i podniesienie kultury i aktywności mas pracujących.
[…]
Źródło: Historia PRL 1950–1954. Wybór źródeł, cz. 2, oprac. R. Kozłowski, J. Sziling, Toruń 1979, s. 75–80.
Wyjaśnij, w jaki sposób nacjonalizacja przemysłu, „bitwa o handel” i kolektywizacja rolnictwa wpłynęły na strukturę własnościową gospodarki polskiej.
Wyjaśnij, dlaczego komuniści lansowali hasło „3xTAK”.
Na podstawie poniższych fotografii wykonaj polecenia.
Na podstawie opisów fotografii wykonaj polecenia.
Źródło 1.
Źródło 2.
Źródło 3.
Źródło 4.
Przeanalizuj poniższe źródła i na ich podstawie wykonaj polecenia.
Źródło 1.
Przebieg referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku w powiecie augustowskim w świetle raportu szefa powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego w AugustowiePrzeprowadzenie wyborów parlamentarnych w powojennej Polsce wynikało z postanowień Wielkiej Trójki przyjętych w Jałcie i Poczdamie. Było ponadto potrzebne dla legitymizacji nowej władzy na arenie międzynarodowej i wewnątrz kraju. Komuniści żywili jednak obawy, bo wiedzieli, że w wolnych wyborach nie mają większych szans na zwycięstwo. Sukces Partii Drobnych Rolników na Węgrzech był pod tym względem wymowny. Pokazał w sposób dobitny, jaki może być wynik wyborów z udziałem tak silnej partii opozycyjnej, jaką było Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). Dlatego też władza „ludowa” starała się maksymalnie odwlekać termin wyborów do sejmu, a jednocześnie osłabiać pozycję PSL i podporządkować sobie inne ugrupowania polityczne. Referendum było ważną próbą przed właściwymi wyborami do Sejmu Ustawodawczego. Pozwalało lepiej rozpoznać polityczne nastawienie społeczeństwa, przygotować administrację i zmobilizować aparat represji, sprawdzić, jak należy postępować w komisjach obwodowych. Do „ochrony” głosowania, a zarazem do prowadzenia akcji propagandowo‑politycznej, władze wyznaczyły około 130 tysięcy żołnierzy Wojska Polskiego, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i aparatu bezpieczeństwa.
Źródło: J. Snopko, Przebieg referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku w powiecie augustowskim w świetle raportu szefa powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego w Augustowie. Cytat za: Studia Podlaskie XVIII, Białystok 2007/2008, s. 353.
Źródło 2.
Referendum ludowe w 1946 r.Decyzję o referendum ludowym podjęto w końcu kwietnia 1946 r. Zamierzano zadać trzy pytania, dotyczące różnych stref życia powojennej Polski. Pierwsze – ''Czy jesteś za zniesieniem Senatu?'' – dotyczyło tak naprawdę zachowania politycznych tradycji II Rzeczpospolitej. Drugie – ''Czy chcesz [...] ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?'' – kwestii istnienia gospodarki wolnorynkowej. Trzecie – ''Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?'' – odnosiło się do problemu przedwojennych granic Polski: bez Wrocławia, Szczecina, Olsztyna, ale z Wilnem, Grodnem i Lwowem. Pytania zostały sformułowane tak, żeby intuicyjną odpowiedzią na każde z nich było ''Tak''. Któż bowiem nie chciałby zmniejszenia liczby polityków, sprawiedliwej i narodowej gospodarki oraz powiększenie terytorium Polski? Komuniści zachęcali do głosowana ''3xTak'' i taki też wynik referendum uznaliby za sukces. ''3xTak'' było również doskonałym i nośnym hasłem propagandowym.
Źródło: Referendum ludowe w 1946 r. Cytat za: https://opinie.wp.pl/referendum-ludowe-w-1946-r-6126041699264641a (dostęp 16. 05. 2021).
Źródło 3.
Przebieg referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku w powiecie augustowskim w świetle raportu szefa powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego w AugustowieOrgany bezpieczeństwa odpowiednio „zaopiekowały się” organizacją referendum. Dbały, by do komisji okręgowych i obwodowych nie dostały się „elementy reakcyjne”, a wśród członków komisji starano się pozyskać jak najwięcej współpracowników. Każdy obwód miał założoną teczkę obserwacyjną, gdzie zbierano dane o przewodniczącym i członkach komisji oraz nastrojach ludności. Nasilono represje wobec działaczy PSL. W Augustowie funkcjonariusze UB aresztowali kilku liderów stronnictwa, a 28 maja 1946 roku zawieszono działalność tej partii na terenie powiatu. W czerwcu kampania propagandowa nasiliła się. W teren ruszyły ekipy agitatorów z PPR i SL, wspierane przez wojsko. Masowo kolportowano plakaty i ulotki nawołujące do głosowania „3 x tak”. Grupy ochrony otrzymały nawet rozkazy użycia broni wobec osób zrywających afisze „bloku demokratycznego”. Na potrzeby referendum zmobilizowano mechaniczne środki transportu i zarezerwowano łączność telefoniczną.
Źródło: J. Snopko, Przebieg referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku w powiecie augustowskim w świetle raportu szefa powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego w Augustowie. Cytat za: Studia Podlaskie XVIII, Białystok 2007/2008, s. 355.
– Co, nie chcecie pokazać, to idziemy na posterunek!
Za biurkiem śledczy, na biurku pistolet, lampa w oczy.
– Ot, spekulant. Tacy jak wy pracują dla Polski Ludowej w kopalniach.
A ja mam papiery w porządku. Wykupiłem świadectwo hurtowe. Dzwonią do fabryki. Tam nie ma już mojego kolegi, jest zarząd wojskowy. Jest też moje legalne zamówienie na materiał. Wojskowy dyrektor informuje, że w zakładzie na mnie czekają, żebym odebrał zamówiony towar.
Potyczka druga. Wracam z Łodzi do Poznania. Spotykam znajomego.
– Panie Młodzikowski, nie idź pan do sklepu, bo rewizja.
Siedzi ekspedient, cały towar zarekwirowany. Nie wracam do domu, muszę się ukryć. Mój adwokat dowiaduje się o zarzutach. Są absurdalne. W moim sklepie materiał jest tańszy, niż ten sam materiał sprzedawany w Warszawie. „Dlaczego obywatelu Młodzikowski?”
Później przed tzw. Komisją Specjalną jest w Warszawie rozprawa. Dostaję domiar, nie dostaję jednak zarekwirowanego materiału. […]
Potyczek bez liku. DOMIAR. Każdego roku płaciło się kilka. Za co? Za wszystko, a właściwie za nic. To tylko zależało od widzimisię urzędnika. Przychodzi pracownik wydziału skarbowego niejaki D. Wysyła ekspedientkę po płaszcz z okna wystawowego, a sam urywa metki od towarów w sklepie. Metki chowa do kieszeni i pisze protokół, że ob. Młodzikowski sprzedaje towar niewiadomego pochodzenia. To w handlu zbrodnia. Ta zbrodnia będzie was Młodzikowski kosztowała. I jest domiar. Później dzieciaki na śmietniku znalazły metki, które urzędnik D. wyrzucił po kontroli.
Źródło: Przemysław Nowicki, Po schódkach w górę i po schódkach w dół. Wspomnienia poznańskiego kupca Stanisława Młodzikowskiego, w: Bitwa o handel, „Kronika Miasta Poznania” 1995, R. 63, nr 3, s. 35–36, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/151358/edition/159264/content. 2. „Bitwa o handel” Wszystko szło gładko. Jeszcze w 1945 roku, tuż przed Gwiazdką „Głos Wielkopolski” pełen był płatnych ogłoszeń. Do siego Roku życzy W.Trojanowski – skład Materiałów Bielskich, Sukna i Podszewki; na zabawę Gwiazdkową do sali Loża zapraszał Związek Kupiectwa Rynkowego […]. Ktoś sprzedawał 125-konną lokomobilę z kondensacją i paleniskiem na miał węglowy, pan Nowak z Wrocławskiej nie odpowiadał za długi swojej żony Antoniny. Stanisław Kędziora zapraszał do cukierni Cristal, a Związek Zawodowy Muzyków organizował II koncert jazzowy; najlepszy kit do okien i przybory szklarskie polecała spółka z o.o. PATRIA […].
Wszystko poszło szybko. Grudzień 1950. W „Głosie” jedyne ogłoszenie ramkowe informuje, że czasopisma radzieckie można zaprenumerować na rok 51 u każdego przewodniczącego zakładowego koła TPPR. To samo ogłoszenie jest też na stronie 2, a dla nieuważnego czytelnika powtórzono je na stronie 3.
I tak co dnia. I coraz więcej państwowych firm poszukuje pracowników. […] A Centralna Odzieżowa Hurtownia zawiadamia o wyprzedaży towarów wybrakowanych, zaś SPOŁEM, że dnia 27, 28, 30 i 31 będą nieczynne wszystkie magazyny z powodu remanentu. Anonsów prywatnych firm brak.
„Czy wiesz, jak planuje się zaopatrzenie sklepu w towar?” – pytał „Głos Wielkopolski” swoich czytelników. Ano planuje się perfekcyjnie, tylko… „najczęściej jednak brak towarów wywołuje spekulacja wroga klasowego, przy czym inne nieświadome jednostki dają się wciągnąć w sztucznie wywoływaną sytuację – bezmyślne wykupywanie towarów. Wypadki takie wpływają dezorganizująco na planową procedurę zamawiania towarów. Braku towaru nie można usunąć natychmiast, ponieważ zdezorganizowało by to zaopatrzenie w inne towary i wprowadziło zamieszanie na odcinku zaopatrzenia całego miasta. Takim charakterystycznym przykładem niezdyscyplinowania pewnych grup społeczeństwa jest miniona akcja wykupywania soli […] – informuje dziennikarz „Głosu” skryty pod inicjałami Cz.W.
Źródło: Przemysław Nowicki, Po schódkach w górę i po schódkach w dół. Wspomnienia poznańskiego kupca Stanisława Młodzikowskiego, w: Bitwa o handel, „Kronika Miasta Poznania” 1995, R. 63, nr 3, s. 38–39, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/151358/edition/159264/content. 3. Lata 1947–1950. Dojrzewanie systemu. Zwycięstwo w „bitwie o handel” Zapowiedzią upragnionego przez władze przełomu na niwie ekonomicznej były wygrane dzięki fałszerstwom wybory do Sejmu Ustawodawczego z 19 stycznia 1947 r. i – w ich efekcie – eliminacja legalnej opozycji. Wobec wzrostu cen i negatywnych nastrojów społecznych władze mogły teraz skanalizować tą irytację i skierować ją przeciwko „prywaciarzom”. Jerzy Kochanowski zauważa nieoczywiste podobieństwa między pozornie nieporównywalnymi wydarzeniami, czyli tzw. bitwą o handel w Polsce od 1947 r. oraz działaniami rewolucjonistów we Francji w 1793 r. Zarówno w rodzącej się Polsce Ludowej, jak w „Ludowej” Francji epoki jakobinów zaopatrzenie do miast pogarszało się, ceny rosły, za wszystko obwiniano kupców, jakoby pragnących zagłodzić lud poprzez wstrzymanie sprzedaży. Reakcją władz w 1793 r. oraz 154 lata później była histeryczna nagonka na „spekulantów”, których ukrytych zapasów zaczęli na gwałt poszukiwać państwowi komisarze. We Francji Marata i Robespierre’a za ukrywanie groziła śmierć na gilotynie; w Polsce Ludowej – obóz pracy. W kwietniu 1947 r. na plenum KC PPR ogłoszono oficjalne przyczyny złej sytuacji: chłopi zanadto się wzbogacili, miasto zaś miało za dużą siłę nabywczą. Handel popadł w demoralizację i anarchię.
Już 2 czerwca 1947 r. Sejm uchwalił Ustawę o zwalczaniu drożyzny i nadmiernych zysków w obrocie handlowym. Był to sygnał, iż państwo oficjalnie rozpoczyna walkę ze spekulacją. Odpowiednio rosły szeregi komisarzy – w 1947 r. było ich 925, w 1949 już 1300. Pracę biurową zarzucono i rozpoczęto drobiazgową kontrolę sklepów prywatnych, stanowiących jeszcze 90% rynku. Według Jerzego Kochanowskiego do końca 1947 r. 70 tysięcy tzw. kontrolerów społecznych współpracujących z Komisją Specjalną skontrolowało 213 353 punkty handlowe, wystawiło 45 tys. protokołów karnych, 22 tysiące osób ukarało karą grzywny w wysokości do 531 mln zł, towarzyszyło temu drastyczne zaostrzenie regulaminów obozów pracy, w których zamknięto 1850 osób. Tempo to nie zmalało w latach 1948-1949. Komisja stale zmieniała główne obiekty „ataku” – dziś mógł to być handel hurtowy, jutro detaliczny, obrót mięsem czy rzemiosło. W obozach zamknięto za spekulację w 1947 r. 518 osób, w 1948 r. 621 osób i w 1949 r. 1072 osoby. Ze względu na drastyczny spadek przypadków spekulacji artykułami przemysłowymi, w dniu 1 stycznia 1949 r. zniesiono system kartkowy. W tym momencie zaczęto wstrzymywać aresztowania i ograniczano się do grzywien, by załagodzić społeczną „terapię szokową”. Jednakże tzw. wielki kryzys mięsny w 1949 r. stał się ostatnim etapem „bitwy o handel” – ponieważ handlem mięsem zajmowali się głównie prywatni przedsiębiorcy, zintensyfikowano kontrole rzeźni, następnie przeprowadzono „akcję H” (hodowla) i wreszcie aresztowano 2119 osób za nielegalny ubój zwierząt rzeźnych.
Źródło: Paweł Brudek, Odrodzenie gospodarcze Warszawy 1945–1950, tekst na portalu Polskie Tradycje Gospodarcze, http://tradycjegospodarcze.pl/wywiad/122. 4. Wspomnienia prof. Andrzeja Garlickiego o PRL-owskiej gastronomii […] 2 czerwca 1947 roku Sejm Ustawodawczy przyjął ustawy stwarzające prawne podstawy „bitwy o handel”, jak oficjalna propaganda określała podjęte działania. Istotną rolę miała w nich odegrać Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, która bez sądu i możliwości odwołania mogła zsyłać na okres do dwóch lat do obozów pracy, nakładać wysokie grzywny i orzekać o konfiskacie mienia. Jeśli dodamy do tego, że władze skarbowe mogły każdej osobie prowadzącej działalność handlową lub rzemieślniczą wymierzać bez konieczności udowodnienia winy rujnujące domiary, to stanie się zrozumiałe, że władze musiały wygrać „bitwę o handel”.
Ćwierć wieku później opowiadał mi, jak to wyglądało, mój sąsiad z ul. Gdańskiej na warszawskim Żoliborzu, pan Błoński. Mieszkał razem z żoną w klitce na zapleczu sklepików, w byle jakim budyneczku. Wydawali świetne i niedrogie obiady domowe, toteż często się tam stołowałem. Dla znajomych mieli też domowe wędliny, a czasem nawet szynkę. Pochodzili z Poznania, gdzie zaraz po wojnie otworzyli sklep rzeźniczo-masarski, rychło rozszerzony o salkę, w której można było zjeść ich produkty. Cieszyły się one uznaniem i państwu Błońskim powodziło się coraz lepiej. Myśleli nawet, by otworzyć restaurację z prawdziwego zdarzenia.
„Bitwą o handel” się nie przejęli, bo uważali, że jako uczciwym płatnikom podatków nic im nie grozi. Mieli szczęście, że jednym z klientów był pracownik Komisji Specjalnej, który ostrzegł ich, że znajdują się na liście do zatrzymania. Natychmiast, nie wstępując nawet do domu, tak jak stali, uciekli do Warszawy. Słusznie założyli, że w wielkim mieście uda im się zgubić.
Przytoczyłem tę opowieść, bo pokazuje, czym w rzeczywistości była „bitwa o handel” i jak bezbronne były jednostki wobec państwowej przemocy. Zwycięstwo władz oznaczało śmierć gastronomii.
Źródło: Andrzej Garlicki, artykuł Przygody kulinarne w PRL, „Mówią Wieki”, https://mowiawieki.pl/index.php?page=artykul&id=791. 5. „Bitwa o handel” w województwie kieleckim Trudności z kupnem artykułów pierwszej potrzeby wynikały nie tylko z niedostatku towarów przeznaczonych dla nabywców, ale również ze stopniowego zmniejszania liczby prywatnych punktów. Spadek liczby placówek handlowych odczuło społeczeństwo. Jeden z kielczan tak wspominał okres swojej młodości na przełomie lat 40. i 50. XX wieku: „Ze szkoły wracaliśmy wieczorami, a wieczory były już ciemne, coraz ciemniej było też na ulicy Sienkiewicza. Jeszcze nie znałem przyczyny, nie znałem też określenia »bitwa o handel«. […] Pierwszymi oznakami tej wojny były nieoświetlone wystawy, często potem zaklejane propagandowymi afiszami, a efektem finalnym były kłopoty zaopatrzeniowe”.
W niektórych rejonach województwa kieleckiego można mówić o pojawieniu się tzw. pustyń handlowych. Niedostateczna liczba placówek handlowych stanowiła problem nie tylko na terenach wiejskich, ale nawet w miastach przemysłowych. Jako przykład można podać Starachowice, w których do końca 1949 r. nie udało się uruchomić PDT. Powodowało to stałe narzekania mieszkańców, ponieważ niektóre części miasta były w zasadzie pozbawione sklepów.
W Ostrowcu Świętokrzyskim do połowy 1949 r. z rynku usunięto ponad 20 rzeźników, a uruchomiono tylko sześć placówek uspołecznionych. Na jeden sklep mięsny przypadało około 5 tys. ludzi, dlatego robotnicy Huty „Ostrowiec” byli „mocno rozgoryczeni, bo ich żony idą na noc w kolejkę za mięsem”. Poza tym ogromne niezadowolenie wywołał fakt, że wśród hutników rozprowadzono zepsute mięso. Mieszkańcy narzekali na pracę sklepów spółdzielczych, w których stale brakowało wszelkiego rodzaju towarów. Nawet wielogodzinne oczekiwanie w kolejce nie gwarantowało zakupu poszukiwanego artykułu.
Źródło: Michał Zawisza, „Bitwa o handel” w województwie kieleckim, artykuł w sekcji Przystanek Historia na portalu Instytutu pamięci Narodowej, https://krakow.ipn.gov.pl/pl4/edukacja/przystanek-historia/96102,Bitwa-o-handel-w-wojewodztwie-kieleckim.html.
Na podstawie danych statystycznych oceń wyniki „bitwy o handel”.
Wyszczególnienie | 1946 r. – w liczbach bezwzględnych | 1946 r. – w % | 1948 r. – w liczbach bezwzględnych | 1948 r. – w % |
|---|---|---|---|---|
Hurt ogółem | 9950 | 100 | 8840 | 100 |
uspołeczniony | 1950 | 20 | 3340 | 38 |
w tym spółdzielczy | 800 | 8 | 600 | 7 |
nieuspołeczniony | 8000 | 80 | 5500 | 62 |
Detal ogółem | 157 830 | 100 | 152 320 | 100 |
uspołeczniony | 16 330 | 11 | 27 320 | 18 |
w tym spółdzielczy | 15 530 | 10 | 25 560 | 17 |
nieuspołeczniony | 141 500 | 89 | 125 000 | 82 |
Indeks dolny Sieć placówek handlu wewnętrznego w roku 1946 i 1948, za: Janusz Kaliński, Bitwa o handel 1947–1948, Warszawa 1970, s. 145. Indeks dolny koniecSieć placówek handlu wewnętrznego w roku 1946 i 1948, za: Janusz Kaliński, Bitwa o handel 1947–1948, Warszawa 1970, s. 145.
Rozstrzygnij, czy zilustrowane w tabeli zjawisko „nożyc cen” w pierwszej połowie 1947 r. było dla rolników korzystne, czy niekorzystne.
Miesiąc | Ceny miejscowe płacone rolnikom | Ceny artykułów nabywanych przez rolników | Nożyce cen |
|---|---|---|---|
styczeń | 161,0 | 142,0 | 113,4 |
luty | 167,0 | 145,9 | 114,5 |
marzec | 182,4 | 157,3 | 116,0 |
kwiecień | 199,3 | 167,8 | 118,8 |
maj | 231,5 | 185,1 | 125,1 |
czerwiec | 211,0 | 188,8 | 111,8 |
Indeks dolny Nożyce cen artykułów rolnych i przemysłowych w pierwszej połowie 1947 r. (1938 r. = 1), za: Janusz Kaliński, Bitwa o handel 1947–1948, Warszawa 1970, s. 63. Indeks dolny koniecNożyce cen artykułów rolnych i przemysłowych w pierwszej połowie 1947 r. (1938 r. = 1), za: Janusz Kaliński, Bitwa o handel 1947–1948, Warszawa 1970, s. 63.
Słownik
(łac. dosł. to, z czym się należy odwołać (do narodu), od referre – odnosić, informować) głosowanie ludowe, najważniejsza forma demokracji bezpośredniej, w której pełnoprawni obywatele wypowiadają się w formie głosowania powszechnego w sprawach o kluczowym znaczeniu dla społeczeństwa
ciało polityczne utworzone podczas II wojny światowej przez Polską Partię Robotniczą (PPR) o charakterze samozwańczego polskiego parlamentu; KRN sama określała się jako „faktyczna reprezentacja polityczna narodu polskiego, upoważniona do występowania w imieniu narodu i kierowania jego losami do czasu wyzwolenia Polski spod okupacji”
radzieccy doradcy wojskowi w szeregach Ludowego Wojska Polskiego, delegowani w ramach sojuszu wojskowego, a następnie Układu Warszawskiego
(od łac. propagare – krzewić) celowe działanie władz, którego celem jest ukształtowanie określonych przekonań zbiorowości ludzkiej bądź jednostek
partia komunistyczna powstała z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej; jako jedyna legalna partia sprawowała rządy w PRL w latach 1948‑1989
przejęcie przez państwo prywatnych majątków
(Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych) organizacja komunistyczna, w skład której ostatecznie weszło 10 partii komunistycznych; założona na zjeździe organizacyjnym w Szklarskiej Porębie w 1947 r.; w 1955 r. zastąpiona przez Układ Warszawski, a rok później oficjalnie rozwiązana
nielegalna sprzedaż różnych towarów
(z łac. industria – pilność, wysiłek, zamysł) uprzemysłowienie
(z łac. collectivus – wspólny, zbiorowy) przekształcanie drobnych gospodarstw indywidualnych w wielkie rolnicze spółdzielnie produkcyjne
(z ros. kollektiwnoje choziajstwo – gospodarstwo kolektywne) w Związku Sowieckim rolnicza spółdzielnia produkcyjna
(z łac. natio – naród) likwidacja prywatnej własności środków produkcji i przejęcie ich przez państwo
gospodarstwo rolne, którego właścicielem jest państwo; PGR‑y były w Polsce formą socjalistycznej własności ziemskiej w latach 1949–1993
terytoria włączone do Polski w wyniku postanowień konferencji w Poczdamie po II wojnie światowej (1945 r.); tereny należące wcześniej do Niemiec (Śląsk, część Pomorza Zachodniego i Brandenburgii po linię Odry i Nysy Łużyckiej oraz południowa część Prus Wschodnich, Wolne Miasto Gdańsk)