RYQpepHbAx5UO
Cztery kolorowe fotografie ułożone w poziomie przedstawiają różne portrety. Pierwsza fotografia przedstawia „Portret Olgi Boznańskiej” autorstwa Łucji Bałzukiewicz. Ukazuje kobietę z prawego profilu, o ciemnych włosach, poważnej twarzy. Związane w kok włosy odsłaniają ucho. Boznańska ubrana jest skromnie, w czarną suknię, na szyi ma zieloną apaszkę. Lekko uniesiona głowa zdecydowanie kieruje wzrok przed siebie. Druga fotografia przedstawia „Autoportret” Marcella Baciarellego [czyt. marczella baczarljego] . Ukazuje malarza w półprofilu. Jest on ubrany w płaszcz obszyty futrem i czapkę konfederatkę, także obszytą futrem. Z boku spod czapki wychodzą kręcone, jasne włosy. Pod szyją ma zawiązaną białą apaszkę. Lewa dłoń w geście retorycznym skierowana jest na zewnątrz. Również poza obraz kieruje się wzrok artysty. Tło obrazu jest ciemnozielone. Twarz ukazana częściowo z boku to charakterystyczna cecha autoportretów, czyli obrazów ukazujących twarz malarza. Trzecia fotografia przedstawia obraz Johannesa Vermeera [czyt. johanesa wermera] "Dziewczyna z perłą". Portret dziewczyny en trois quarts [czyt. ę trła kar] w niebiesko‑złotym turbanie na czarnym tle. Sprawia wrażenie, jakby odwróciła się na dźwięk znajomego głosu. W uchu ma kolczyk w kształcie dużej perły. Jest ubrana w brązowy kubrak, spod którego wystaje biały kołnierzyk. Dziewczyna jest młoda, ma duże, niebieskie oczy i rozchylone, różowe usta. Ostatni portret przedstawia marmurową rzeźbę głowy cesarza rzymskiego Konstantyna Wielkiego, wykonaną z białego marmuru. Cesarz jest ukazany z przodu, czyli w ujęciu en face [czyt. ą fas], z szeroko otwartymi oczami skierowanymi lekko do góry. Ma podzielony podbródek i duży nos. Włosy mężczyzny są krótkie, kręcone, uszy ma odkryte.

Portret i jego sekrety...

Rodzaje portretów
Źródło: Łucja Bałzukiewicz "Portret Olgi Boznańskiej", Marcello Baciarelli "Autoportret", Johannes Vermeer "Dziewczyna z perłą", Konstantyn I Wielki, domena publiczna.

Rodzaje portretów

Portret realistyczny

Portret Erazma z Rotterdamu

Dzieło Hansa HolbeinaHolbeinaHolbeina młodszego (ok. 1497‑1543), wybitnego niemieckiego portrecisty, przedstawia Erazma z Rotterdamu – najsławniejszego w XVI‑wiecznej Europie humanisty, teologa i filologa. Pisarza przedstawiono w szubie podbitej futrem, w półfigurze, w ujęciu en trois quartsen trois quartsen trois quarts. Siedzi on przy pulpicie, na którym leży księga – atrybutatrybutatrybut uczonego. Na kartkach umieszczony jest grecki napis oznaczający heraklejskie trudy, jest to aluzja do wysiłku intelektualnego w filozoficznych dysputach. Widoczny po lewej stronie obrazu pilasterpilasterpilasterkapitelemkapitelkapitelem świadczy o fascynacji i zainteresowaniu antykiemantykantykiem.

RDNnthsUbEQEe
Portret Erazma z Rotterdamu
Źródło: Hans Holbein mł., 1523, olej na desce, 76 x 51 cm, National Gallery, Longfort Castle Collection , Londyn, domena publiczna.
Holbeina
en trois quarts
atrybut

Portret Georga Giszego

R19u7ToBwf5Wx
Hans Holbein [czytaj: hans holbajn] "Portret Georga Giszego", 1532 r., Gemäldegalerie , Berlin
Źródło: 1532, olej na desce, 86,2 x 33,9 cm, Gemäldegalerie , Berlin, domena publiczna.

Obraz HolbeinaHolbeinaHolbeina przedstawia gdańskiego kupca Georga Giszegokantorzekantorkantorze, gdzie znajdują się liczne przedmioty i atrybuty związane z uprawianą przez niego profesją (księgi rachunkowe, listy przewozowe, waga i pieniądze). Ciekawym elementem jest szklany wazon z gałązkami ziół i kwiatów, wśród których rozpoznać można różowe goździki. Były one symbolem zaręczyn i miłości – stąd hipoteza, że dzieło było wizerunkiem potrzebnym do zawarcia kontraktu ślubnego. Oba dzieła HolbeinaHolbeinaHolbeina są realistyczne, w obu artysta z niemal fotograficzną dokładnością odwzorował nie tylko ludzkie oblicza, lecz także materie i faktury przedmiotów.

Portret Agnola DoniegoAgnola Doniego
Agnola Doniego

Rjo84XPQIae0b
Agnolo Doni
Źródło: Rafael Santi , 1506, olej na desce, 63 x 45 cm, Galleria Palatina Palazzo Pitti , Florencja, domena publiczna.
Agnola Doniego

Obraz Rafaela Santi (1483‑1520) przedstawia bogatego kupca i mecenasa sztukimecenas sztukimecenasa sztuki, Agnola DoniegoAgnola DoniegoAgnola Doniego.  Postać ukazana została na tle rozległego pejzażu. Jest to portret psychologiczny, ponieważ oddaje charakter i usposobienie postaci. Głębię psychologiczną widać w przenikliwym spojrzeniu kupca pewnego siebie i swojej pozycji.

Portret Maddaleny StrozziMaddalena StrozziMaddaleny Strozzi

Maddalena Strozzi
R6jMOTSSzWsHo
Portret Maddaleny Strozzi
Źródło: Rafael Santi , olej na desce, 63 x 45 cm, Galleria Palatina Palazzo Pitti , Florencja, domena publiczna.

Obraz Rafaela Santi przedstawia Maddalenę StrozziMaddalena StrozziMaddalenę Strozzi żonę bogatego kupca i mecenasa sztukimecenas sztukimecenasa sztuki, Agnola DoniegoAgnola DoniegoAgnola Doniego. Kobietę ujęto w podobnej, tak jak na portrecie męża, pozie. Ukazana została na tle rozległego pejzażu.

Ćwiczenie 1

Wymień co najmniej trzy cechy wspólne dla wszystkich zaprezentowanych portretów.

R8Ay0xGc9YgrZ
(Uzupełnij).
Polecenie 1

Wyjaśnij, co szczególnie zainteresowało cię w wybranym portrecie.

R1dXaAhhCNcN0
(Uzupełnij).

Portret alegoryczny

Brzydka księżniczka Quentina MassysaQuentina MassysaQuentina Massysa (1465‑1530) to obraz, który od wieków intryguje badaczy. Nie ustają pytania, kim była owa „dama” i dlaczego wygląda tak karykaturalniekarykaturakarykaturalnie. Czy niderlandzki malarz sportretował konkretną osobę, a może raczej w komiczny sposób zobrazował rozpaczliwe próby kobiet, by zachować urodę i wieczną młodość? Ciekawostką jest fakt, że Leonardo da VinciLeonardo da VinciLeonardo da Vinci stworzył niemal identyczny wizerunek. Wiadomo, że obaj artyści wymieniali się rysunkami. Obaj też studiowali dysproporcje  i deformacje ciała oraz możliwość ich zastosowania w sztuce bez uszczerbku dla prawdopodobieństwa podobizny.

Rr4b6KhJLqAXJ
Quentin Massys "Brzydka księżniczka"
Źródło: Quentin Massys , Brzydka księżniczka, olej na desce, National Gallery Londyn, domena publiczna.
Quentina Massysa
Leonardo da Vinci
Quentin Massys

Stara kobieta (Brzydka księżniczka)

Ćwiczenie 2
RdHfz4Nxh3uog
Z rozsypanych elementów ułóż obraz Quentina Massysa .
Źródło: Quentin Massys [czyt. kłintyn mases], Stara kobieta (Brzydka księżniczka), ok. 1513, olej na desce, 64,2 x 45,5 cm, National Gallery, Londyn, domena publiczna.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, dlaczego kobieta na obrazie Brzydka księżniczka ma brzydką twarz.

R11et7rIlRYRY
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 3

Na przykładzie Brzydkiej księżniczki wymień cechy karykaturykarykaturakarykatury.

RNV0yB04kSfPe
(Uzupełnij).

Cesarz Rudolf II jako WertumnusWertumnusWertumnus

Cesarz Rudolf II jako WertumnusWertumnusWertumnus to wizerunek cesarza z rodu Habsburgów. Giuseppe ArcimboldoGiuseppe ArcimboldoGiuseppe Arcimboldo (1527‑1593) przedstawił go jako Wertumnusa,  etrusko‑rzymskiego boga przemian, pór roku, opiekuna roślinności odpowiedzialnego za dojrzewanie plonów. Portret jest alegoriąalegoriaalegorią dobrego władcy i opiekuna cesarstwa. Jest też przykładem tzw. podwójnego widzenia, związanego z istnieniem na jednej płaszczyźnie płótna kilku obrazów. Postać i twarz człowieka złożona jest z wiernie odtworzonych i precyzyjnie namalowanych płodów natury. Każdy owoc czy warzywo to jest odrębny malarski byt. Kompozycja nabiera sensu dopiero widziana z pewnego oddalenia, gdy wszystkie drobne elementy składają się na oblicze człowieka. Portrety tego typu budziły zachwyt w XVI wieku, później stały się inspiracją dla malarzy surrealistówsurrealizmsurrealistów.

Giuseppe Arcimboldo
Wertumnus
Ćwiczenie 4
R1GYLujjkoaCm
Z rozsypanych elementów ułóż obraz Giuseppego Arcimbolda pod tytułem "Cesarz Rudolf II jako Wertumnus ".
Giuseppe Arcimboldo Cesarz Rudolf II jako Wertumnus , ok. 1590, olej na desce, 68 x 56 cm, Skoklosters slott, Bålsta , domena publiczna.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4

Wyjaśnij, co symbolizuje bogactwo owoców, warzyw, kwiatów i zbóż na obrazie Cesarz Rudolf II jako Wertumnus.

R1PLxNS81Du6I
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 5

Czy obraz Giuseppego ArcimboldaGiuseppe ArcimboldoGiuseppego Arcimbolda Cesarz Rudolf II jako Wertumnus przedstawia martwą naturę? Odpowiedz na pytanie i uzasadnij odpowiedź.

R1Cr2cgKqdwag
(Uzupełnij).

Sprawdź, czy umiesz!

RNZ6xTRFrRrs0
Giuseppe Arcimboldo "Bibliotekarz"
Źródło: Giuseppe Arcimboldo , Bibliotekarz, Skoklosters slott, Bålsta , domena publiczna.
R1KODm68dKfv2
Ćwiczenie 6
Obraz Bibliotekarz. Postać ułożona z książek - z nich zbudowany jest tułów, głowa, włosy, ręka.
Bibliotekarz
Źródło: Giuseppe Arcimboldo , domena publiczna.
Ćwiczenie 6

Podaj tytuły tekstów kultury, w których pojawia się motyw książki.

R1asLNM0RbXpu
Miejsce na notatki ucznia.
Polecenie 2

Przyjrzyj się reprodukcji „Bibliotekarza” Giuseppe Arcimbolda i odpowiedz na pytania.

  • Co przedstawia obraz?

  • Co widzisz na obrazie, gdy przyjrzysz mu się z bliska?

  • Czy to portret człowieka, czy kompozycja z przedmiotów, czyli martwa natura? Uzasadnij swoje zdanie.

  • Nazwij elementy dające złudzenie włosów, nosa, oczu, brody, ręki, palców.

  • Jak ty zatytułowałbyś obraz? Podaj swoje propozycje.

  • Jak myślisz, dlaczego bibliotekarz tak wygląda?

R1VBwKeNfqcBs
Miejsce na notatki ucznia.
Polecenie 2

Przeczytaj zamieszczony poniżej opis dzieła „Rudolf II jako Wertumnus”i odpowiedz na pytania.

Określ, co przedstawia obraz.
Nazwij elementy dające złudzenie włosów, nosa, oczu, brody, sylwetki postaci.
Podaj swoje propozycje tytułu obrazu.
Wyjaśnij, dlaczego cesarz tak wygląda.

[Praca], znajdująca się dziś w sztokholmskim zamku Skokloster, jest ostatnim znanym dziełem malarza. Powstała ona na zlecenie samego cesarza w 1591 roku. Namalowany techniką olejną na desce (68x56 cm) obraz przedstawia Rudolfa II jako Wertumnusa – starożytnego rzymskiego boga przemian, pór roku i dojrzewania plonów oraz handlu. Nie jest to jednak zwykły portret. Nawiązuje on do znanych w sztuce przedstawień rzymskiego bóstwa ukazywanego zazwyczaj jako brodaty mężczyzna z wieńcem na głowie. Sam cesarz zaś, którego popiersie zostało tu przedstawione, zdaje się spoglądać na widza dumnym, pewnym wzrokiem. Jednakże nikt przed ArcimboldemGiuseppe ArcimboldoArcimboldem nie odważył się sportretować władcy w tak karykaturalny sposób. Postać Rudolfa II została tu skomponowana z… warzyw, owoców, kwiatów i zbóż. Dostrzec tu można całe ich bogactwo, będące jednocześnie sumą mnóstwa wizualnych metafor. Artysta kierował się prostymi analogiami, nos cesarza przypomina dużą czerwoną gruszkę, mięsiste wargi składają się z dwóch soczystych czereśni, nad którymi widać wąsy ze zboża. W miejscu brwi artysta umieścił kłosy żyta, oczy zaś skomponował ze strąków grochu i owoców głogu. Na obrazie można dostrzec też bardziej zuchwałe skojarzenia ArcimboldaGiuseppe ArcimboldoArcimbolda: dwa owoce - morela i jabłko w miejscu policzków miały oddawać pokrytą krostami i przebarwieniami skórę władcy, z kolei pełna igieł łupina kasztana przypomina jego kłującą, długo nie goloną brodę. Głowę Rudolfa II-Wertumnusa zdobi pokaźnych rozmiarów wieniec z kłosów zbóż (żyta, pszenicy, prosa), kolby kukurydzy, kiści białych i ciemnych winogron, w które wplecione zostały oliwki, gałązki jarzębiny oraz owoce: granaty, figi, wiśnie, gruszki, śliwki i inne. Szyję, potężny tors i ramiona cesarza, złożone z ogromnej dyni oraz rzepy, cebuli, czosnku, porów, pietruszek, karczocha i liści kapusty, zdobi piękny, długi wieniec z wielobarwnych kwiatów. Widzimy tu róże, lilie, irysy, goździki, powój i inne, kolorowo kwitnące rośliny. To bogactwo roślinności i płodów pól i ogrodów odwoływać się ma do atmosfery praskiego dworu Rudolfa II, słynącego z przepychu. Ale nie tylko. W tej różnorodności kryje się wiele ukrytych znaczeń i symboli. Są tu rośliny i owoce odwołujące się do czterech pór roku, których opiekunem był Wertumnus: wiosenne goździki, lilie i róże, letnie czereśnie i śliwki, symbolizujące jesień winogrona, gruszki i kłosy zbóż oraz dynia, rzepy i cebule oznaczające zimę. Nawiązanie do pór roku, do rozwijającej się przyrody sugerować ma harmonię, pokój i pomyślność panowania Rudolfa II – dobrego, przyjaznego, łagodnego i pobłażliwego władcy. To także znak wiecznej wiosny i obfitości nowego Złotego Wieku rodzącego się w świętym Cesarstwie Niemieckim wraz z jego rządami. W szerszym znaczeniu dzieło Arcimbolda ukazuje cesarza jako władcę czasu i natury. Portret Rudolfa II jako Wertumnusa, podobnie jak inne „botaniczne” obrazy Arcimbolda, jest wariantem martwej natury – gatunku malarskiego, który dotarł do Włoch z Flandrii i stał się popularny zwłaszcza w Lombardii, skąd artysta pochodził. To także pokaz kunsztu malarskiego twórcy oraz jego świetnej znajomości botaniki. Malarz umieścił tu bowiem kilkadziesiąt gatunków kwiatów, zbóż, warzyw i owoców. Praca ta jednak nie jest jedynie katalogiem europejskiej flory. Z tej bogatej kompozycji owoców, warzyw i innych plonów pór roku udało się bowiem artyście stworzyć przedstawienie ludzkiej postaci. Dzięki temu pamiętamy o tym, że człowiek, podobnie jak rośliny czy zwierzęta, podlega prawom natury i stanowi jej integralną część.

R9ZbyZQsDsIOg
Miejsce na notatki ucznia.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
RmYfvVTwTvwrp
Ćwiczenie 7
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7

Przeczytaj opis obrazu „Bibliotekarza” Giuseppe ArcimboldaGiuseppe ArcimboldoGiuseppe Arcimbolda. Wyjaśnij, co jest charakterystyczne dla tego obrazu.

Obraz Giuseppe ArcimboldaGiuseppe ArcimboldoGiuseppe Arcimbolda przedstawia postać mężczyzny, bibliotekarza, którego sylwetka składa się ze stosu różnych książek. Tło stanowi szara zasłona umieszczona nad głową postaci, na drewnianym karniszu. Białe kartki otwartej na głowie księgi wyglądają jak włosy. Na twarz składają się mniejsze książki. Grzbiet jednej imituje nos, natomiast oczy i uszy to wstążki – zakładki wystające z kart książek. Zakładki z pomponami tworzą brodę i wąsy. Prawe ramię zrobione jest z wielkiej pomarańczowej księgi stojącej ukośnie, odwróconej grzbietem do widza. Przedramię tworzy druga księga o szarym grzbiecie i okładkach, umieszczona poziomo. Wystające zakładki włożone do tej książki wyglądają jak palce bibliotekarza. Pierś postaci i lewe ramię tworzą poziomo ułożone książki, po części są one przykryte szarą zasłoną, tworząc pelerynę bibliotekarza..

R12l2Muej1Mc4
Miejsce na notatki ucznia.
Ćwiczenie 8

Obejrzyj dwa inne obrazy Giuseppe ArcimboldaGiuseppe ArcimboldoGiuseppe Arcimbolda i odpowiedz na pytania.

  • Co przedstawiają obrazy?

  • Z jakich elementów się składają?

  • Czyimi portretami mogą być?

  • Jakie tytuły możesz im nadać?

RcGeSQVdC67Er
Ćwiczenie 8

Napisz, czym wyróżniało się malarstwo Giuseppe ArcimboldaGiuseppe ArcimboldoGiuseppe Arcimbolda.

RMp0KHNqRugQc
Miejsce na notatki ucznia.
Polecenie 3

Odwróć obrazy do góry nogami. Napisz, co widzisz. Czy podoba ci się pomysł autora obrazu? Uzasadnij odpowiedź.

R1ODYAI2NdQYl
Polecenie 3
R2YF6M2U3fmVx
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 4

Stwórz „portret” wybranej postaci: piłkarza, strażaka, marynarza, kierowcy, malarza itp. Wytnij z kolorowych czasopism zdjęcia odpowiednich przedmiotów, ułóż je na kartce w kształt twarzy, przyklej wycinki i zatytułuj swoje dzieło.

R1dCVH99OZeRY
(Uzupełnij).
Polecenie 4
RkEuYK4eYDgEm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 5

Narysuj portret wybranej osoby z najbliższego otoczenia. Wybierz rodzaj portretu: realistyczny, satyryczny lub alegoryczny.

R10hKiyhtp7Wa
Polecenie 5

Opisz wybraną osobę z najbliższego otoczenia. Stwórz jej słowny portret. Wybierz rodzaj portretu: realistyczny, satyryczny lub alegoryczny.

R1a9kAU7y3qwC

Słownik

alegoria
alegoria

postać, idea lub wydarzenie, które poza dosłownym sensem mają również stałe i umowne znaczenie przenośne,  w przeciwieństwie do symbolu, przesłanie alegorii jest zazwyczaj jednoznaczne np. kobieta z wagą i przepaską na oczach jest alegorią sprawiedliwości

antyk
antyk

świat starożytnej kultury grecko‑łacińskiej

pilaster
pilaster

płaski filar przyścienny pełniący funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną

kapitel
kapitel

ozdobna, górna część kolumny

kantor
kantor

daw. kancelaria kupca, przemysłowca lub bankiera

karykatura
karykatura

przesadne uwydatnienie, wyolbrzymienie charakterystycznych cech osoby lub przedmiotu w rysunku, obrazie, rzeźbie lub utworze literackim, którego celem jest ośmieszenie kogoś, czegoś

mecenas sztuki
mecenas sztuki

osoba lub instytucja wspierająca rozwój sztuki, literatury i nauki

surrealizm
surrealizm

kierunek artystyczny w literaturze i sztuce XX w., dążący do uniezależnienia wyobraźni artysty od reguł logicznego myślenia i wszelkich norm, za pomocą obrazu wyrażano swoje wnętrze, wizje, sny