Małgorzata Bogunia‑Borowska Fenomen telewizji

Telewizja jest społecznym i kulturowym fenomenemfenomenfenomenem. Obecnie znajduje się ona w dynamicznej fazie zmian dotyczących wielu aspektów jej funkcjonowania. Nowoczesne technologie komunikacyjne oraz pojawiające się coraz nowsze urządzenia do transmisji danych mają znaczący wpływ na definiowanie roli telewizji w całościowym systemie współczesnych mediów, a także w życiu codziennym. […] Telewizja jest obecna w ludzkiej codzienności. Wkracza do naszej codzienności, odgrywając rozmaite role, jak w lustrze odbija rzeczywistość, pozwala spojrzeć na nieznane jej obszary, uczy i dostarcza wiedzy, kolekcjonuje zdarzenia przez utrwalanie obrazów w naszej pamięci oraz ukierunkowuje nasze myślenie.

Telewizja tworzy własny ład, schemat objaśniający i interpretujący porządek rzeczywistości, w której żyjemy. Odnosi się do świata, komentuje, parodiujeparodiowaćparodiuje, podejmuje z nim polemikępolemikapolemikę. Telewizja umożliwia spojrzenie na nasze życie z dystansu, z innej perspektywy. Daje szansę spojrzenia na rzeczywistość odbitą w telewizyjnym ekranie. Telewizja zatrzymuje w obrazach zdarzenia i towarzyszące im emocje. Podejmuje się również roli nauczyciela przeprowadzającego telewidzów przez trudne i niezrozumiałe meandrymeandrymeandry coraz bardziej skomplikowanej codzienności. Ukazuje miejsca i światy, których większość z nas nigdy nie miałaby okazji zobaczyć i doświadczyć wrażeń z tym związanych. Telewizja jest przewodnikiem w codziennym życiu. W gąszczu rozmaitych tematów, zagadnień i faktów pomaga w dokonywaniu wyborów. Poza tym ukierunkowuje nasze myślenie i dostarcza tematów oraz wątków, które mniej lub bardziej świadomie rozważamy.

Pełni funkcję drogowskazu czy też mapy, która ukierunkowuje i porządkuje symbolicznie świat i wyobrażenia na jego temat. Nasza wizja świata zależy w dużym stopniu od tego, jaka jest ta mapa, jak jest skonstruowana i jak jest precyzyjna. Dla wielu jest to dzisiaj jedyna informacja określająca światopogląd oraz wyobrażenie o miejscach, w których żyjemy, i o tych, które są od nas odległe. Telewizja ma wiele wymiarów, a sama jest przestrzenią, w której obrębie tętni życie społeczne.
[…]

Fenomen telewizji polega na tym, że z jednej strony stanowi ona część społecznego i codziennego doświadczenia sporej części społeczeństwa, z drugiej zaś usiłuje to społeczeństwo obserwować, opisywać, objaśniać, odzwierciedlać, ukierunkowywać, zatrzymywać w ważnych momentach. […]

Medium to znajduje się obecnie w niezwykle ważnym momencie. Stoi bowiem przed wielką technologiczną, kulturową i społeczną zmianą, która jest odzwierciedleniem zmian społecznych. Nie ulega wątpliwości, że przekształcenie samej telewizji wpłynie również na społeczne życie jednostek, grup i całych społeczeństw. […]

Metafora lustra

[…] telewizja jako lustro odbija tylko część rzeczywistości, fragment, który człowiek z rozmaitych powodów wybiera do obejrzenia. […] Jest to zatem lustro, które pokazuje nam tylko te fragmenty, które chcemy w nim zobaczyć i ujrzeć.[...] Świat społeczny, który dostrzegamy w telewizji, jest wybrany i pokawałkowany. Lustro nie jest w stanie odbić całości i bogactwa obiektywnejobiektywnyobiektywnej rzeczywistości. […] Istnieje także sposób traktowania lustra jak krzywego zwierciadła, w którym możemy się jako społeczeństwo przejrzeć i ujrzeć własny obraz. […] Tego typu spojrzenie na społeczeństwo ukazuje jego ciemną stronę z wszystkimi wadami i słabościami. Ujrzenie własnego odbicia wymaga sporego dystansu i umiejętności refleksyjnego namysłu nad stanem i kondycjąkondycjakondycją społecznego świata i panujących w nim stosunków. […]

Metafora okna

Telewizja, która przekracza dzisiaj granice kontynentów, krajów, narodowości i kultur, dostarcza wiedzy na niespotykaną wcześniej skalę. […] Telewizja ukazuje nam miejsca, o których wcześniej albo w ogóle nic nie wiedzieliśmy, albo jedynie mogliśmy o nich przeczytać i je sobie wyobrazić. […] Dzięki telewizji rozumianej jako okno na świat, na innych ludzi, na inne doświadczenia powiększa się obszar wspólnoty ludzkiej, która nie ogranicza się już tylko do tego, co bliskie i znane, ale zmniejsza dystansdystansdystans do tego, co oddalone i nieznane, obce. Poza tym pozwala nam zobaczyć miejsca i sytuacje, do których nie mamy dostępu. […] Dzięki owemu oknu na świat powstaje symboliczna wspólnota, forma społeczeństwa globalnegoglobalnyglobalnego, które dzieli podobną wiedzę, doświadczenia, przeżycia i wydarzenia. […]

Metafora szkoły

Telewizja nie tylko pozwala spoglądać w nieznane oraz odbijać i obserwować społeczeństwo. Jest w pewnym sensie szkołą, kształtuje bowiem i do pewnego stopnia modeluje cechy mentalnościmentalnośćmentalności, odwołuje się do określonych systemów wartości, upowszechnia idee i światopoglądy, propagujepropagowaćpropaguje kulturę konsumpcjonizmukonsumpcjonizmkonsumpcjonizmu. W tym sensie telewizja jest rodzajem trenera czy nauczyciela kształtującego określone postawy człowieka.

Metafora obrazu

Pamięć o zdarzeniach i przeżyciach, których doświadczamy, oraz o pokoleniowych momentach przemian wyznaczają często obrazy zapamiętane z telewizji. Są one wielokrotnie później powtarzane i okazjonalnie przypominane. […] Zazwyczaj pamiętamy, w jakich okolicznościach ujrzeliśmy walące się wieże World Trade Center01World Trade Center, lądowanie na Księżycu, informację o śmierci Jana Pawła II [...]. Obraz telewizyjny i informacja zostają zapamiętane wraz z miejscem i kontekstemkontekstkontekstem społecznym zdarzenia. […]

Metafora mapy

[…] Mapa umożliwia ogarnięcie ogromu zdarzeń, daje wskazówki tego, co jest istotne i na czym warto się skupić, a co można pominąć. Mapa umożliwia dokonywanie wyborów, unikanie ślepych uliczek, poruszanie się po gąszczu zdarzeń i faktów. Wiele zależy ostatecznie od telewidza i jego wyborów, ale telewizja jako mapa ukierunkowuje myślenie i prowadzi przez skomplikowany teren. […]

CART3 Źródło: Małgorzata Bogunia-Borowska, Fenomen telewizji, Kraków 2012, s. 12–308.