RvJn9F7uf6LhI
Grafika przedstawia okrągłe, żółte, uśmiechnięte buźki.

Wierzyć czy nie wierzyć? Słowo, informacja, perswazja, manipulacja w życiu i reklamie

Grafika
Źródło: Pixabay [czyt. piksabej], domena publiczna.

Warto wiedzieć!

Czasami warto odpowiedzieć sobie na pytania:
Czy ktoś powiedział ci dziś coś miłego?
Czy osoba ci bliska usłyszała od ciebie dobre słowo?
Jakie słowa cię zraniły?
Czy zastanawiasz się nad tym, co mówisz?
Zawsze?…
Podyskutuj o tym w klasie.

Polecenie 1

Zapoznaj się z wybranymi tytułami prasy codziennej oraz reklamami. W tym celu wykorzystaj dostępne ci źródła.

REosTjF2Q6cjR

Jak poradzić sobie ze słowami?

Polecenie 2

Przeczytaj poniższy fragment artykułu na trzy różne sposoby:

  • z przerażeniem;

  • obojętnie;

  • żartobliwie.

Do czasu budowy WOJEWÓDZKIEJ OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW największą wrocławską oczyszczalnią były Pola Irygacyjne Osobowice, czyli naturalna oczyszczalnia ścieków, która powstała w XIX wieku na północy Wrocławia. W najbliższych latach, dzięki wykorzystaniu funduszy z Unii Europejskiej, uciążliwość pól dla mieszkańców okolicznych osiedli będzie się stopniowo zmniejszać.

RBbhd4b5oOyxg
Polecenie 3
RIP8T0SQi6z1p
Wyjaśnij, co łączy wybrane przez ciebie nagłówki prasowe i reklamy. Wymień co najmniej trzy wspólne ich cechy.
Polecenie 4
Rue90QYX07nK5
Zastanów się i odpowiedz na pytania. W jaki sposób jeden i drugi przekaz trafia do odbiorcy? Za pomocą jakich środków? Co sprawia, że wszystkie komunikaty są zrozumiałe? Wynotuj swoje przemyślenia.

Václav Havelj00000005AB3v28_000tp003Václav Havel i jego „słowa”

Václav Havel20111936
RSOI7U3PYjzFu
Václav Havel [czyt. waclaw hawel], 2009 r.
Źródło: Ondřej Sláma , licencja: CC BY 3.0 [czyt. ondriej szlama].

Václav Havel

- czeski pisarz i dramaturg, działacz antykomunistyczny; ostatni prezydent Czechosłowacji (1989–1992) i pierwszy prezydent Czech (1993–2003). W czasie próby zmian ustrojowych w Czechosłowacji w 1968 roku, tzw. praskiej wiosny, zaangażował się w debatę polityczną i opowiedział się za utworzeniem demokratycznego społeczeństwa. Po krwawym stłumieniu protestów przez państwa członkowskie Układu Warszawskiego otrzymał zakaz publikacji i stał się jednym z najbardziej znanych dysydentówj00000005AB3v28_000tp001dysydentów i krytyków systemu komunistycznego. Działał – na gruncie polityki i literatury – w obronie więźniów politycznych, co potwierdziło jego prestiż międzynarodowy, ale również spowodowało represje, włącznie z więzieniem. Jako pisarz Václav Havelj00000005AB3v28_000tp003Václav Havel jest znany na całym świecie ze swoich dramatów, w których podejmował tematykę władzy, biurokracji i języka. Rozważał także zagadnienia wolności, moralności i transcendencjij00000005AB3v28_000tp002transcendencji.

Przeczytaj zamieszczony poniżej wiersz Słowa – słowo i wykonaj ćwiczenia.

Słowa - słowo Václav Havel [czyt. waclaw hawel]
Václav Havel [czyt. waclaw hawel] Słowa - słowo

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowa                                 słowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowa           słowo           słowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowa                                 słowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

CART1 Źródło: Václav Havel , Słowa, tłum. Andrzej Sławomir Jagodziński, Częstochowa 1990, s. 2.
Ćwiczenie 1

Określ, kto jest podmiotem lirycznym w tekście.

R1KXVaUbj0dHE
Ćwiczenie 2

Przyjrzyj się konstrukcji wiersza i odpowiedz, jak można określić przedstawioną w nim  sytuację liryczną.

RMUZs3ffBPS2s
Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z budową wersów i odpowiedz na pytanie. Jak można określić sytuację liryczną w wierszu?

R1e7lptUDNxxS
Polecenie 5
R2jxnIjjtIVmX
Zredaguj notatkę, w której odpowiesz na pytanie, co cię zdziwiło podczas lektury tekstu.
Polecenie 6

Odczytaj tekst wiersza na dwa sposoby:

  • od „najciszej” do „najgłośniej”;

  • od „najgłośniej” do „najciszej”.

R1HNqtCcKdsEA
Polecenie 6

Zastanów się, czemu ma służyć nagromadzenie takich samych słów w wierszu. Jak wpływa ono na odbiorcę? Jakie wrażenia wywołuje w tobie?

R15rfTivHqaix
Polecenie 7

Zaproponuj własną interpretację tekstu poprzez odczytanie go na różne sposoby. Nadaj znaczenia poszczególnym wersom, stosując odpowiednią intonację, głośność. Zadbaj o dykcję.

Rja2qRDgaXTGM
Polecenie 7

Pomiń co drugie słowo w wierszu. Możesz również zastąpić je innym. Co się zmieniło? Opisz krótko swoje spostrzeżenia.

R17z8oYHPtbnp
Rf556WVEnFdNa1
Ćwiczenie 3
Zadanie interaktywne polegające na połączeniu elementów wypowiedzi w pary.
Źródło: zpe.gov.pl, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8
Ref4cpZZX0cXY
Podaj trzy inne związki frazeologiczne zawierające wyraz „słowo”. Skorzystaj z dostępnego ci słownika związków frazeologicznych.
Polecenie 9

Zaproś do wspólnego, głośnego odczytania wiersz Václava Havla j00000005AB3v28_000tp004 Václava Havla najbliższych, kolegów, koleżanki. Wszyscy powinni przeczytać utwór jednocześnie, ale każdy niech zacznie w innym momencie.

Rzsf5MAvP0k28
Polecenie 9

Przedstaw inny sposób, w jaki można zapisać lub wypowiedzieć fragment:
„słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa  słowasłowasłowasłowasłowasłowa                                 słowa”.

R1MCmRRMgtcs0
Polecenie 10

Po wykonaniu poprzedniego zadania odpowiedzcie na pytania:

  • Co powstało?

  • Co czuliście, czytając?

  • Jak poradzić sobie z tymi słowami?

  • Co znaczą słowa poety?

RTHPfwndnu1Pc
Polecenie 10

Po wykonaniu poprzedniego zadania odpowiedz na pytania:

  • Czy inny zapis lub sposób przeczytania fragmentu zmienia jego sens?

  • Czy dzięki zmianom łatwiej było go zrozumieć?

  • Co znaczą słowa poety?

R1RlKrZ4ROQgu
Ćwiczenie 4

Opisz układ graficzny cytowanego wiersza  Václava HavlaVáclava HavlaVáclava Havla.

R1RlKrZ4ROQgu
Ćwiczenie 4

Wyjaśnij, w jakim celu poeta zastosował taki zapis swojego wiersza.

R1RlKrZ4ROQgu
Václava Havla
Polecenie 11

Zastanów się, co może oznaczać taki zapis tekstu i dokończ zdanie:
Układ graficzny wiersza Václava HavlaVáclava HavlaVáclava Havla symbolizuje...

R1RlKrZ4ROQgu
Polecenie 11

Odszukaj w dostępnych źródłach wyjaśnienie terminu „kaligram”. Zanotuj informacje na ten temat.

R1RlKrZ4ROQgu
Polecenie 12
R16niqcF7QFP4
Wyjaśnij, jak wśród innych ludzi i natłoku spraw "zachować własną twarz". Podaj co najmniej pięć sposobów. Wypunktuj je poniżej.
Polecenie 13
RQDm9ymxk79W4
Przypomnij sobie sytuację, w której umiałeś/umiałaś powiedzieć „nie” – w zgodzie z sobą, ale w sprzeczności z grupą, otoczeniem. Dokończ zdanie: W sytuacji sprzeciwu wobec grupy czułem/czułam..., ponieważ... .
Polecenie 14

Dokończ wypowiedź czterema wyrażeniami:
Człowiek jest panem słów, dlatego powinien…

R1RlKrZ4ROQgu
Wskazówka

W wierszu Słowa – słowo powstaje potok słów, który uwypukla chaos, przypadkowość. Dopiero pojedyncze SŁOWO zaczyna ZNACZYĆ, nabiera specjalnej wartości i ważności. Grafika tekstu sugeruje zderzenie jednostki i masy; ogółu i indywidualności; mnogości i jednostkowości. Masa przytłacza. Autor uświadamia odbiorcy, że tylko umiejętność przeciwstawienia się zbiorowości, brak maski, zachowanie własnej twarzy chronią przed podporządkowaniem, zniknięciem w tłumie, manipulowaniem.

j00000005AB3v28_000tp001
j00000005AB3v28_000tp002

„Słowo” w Biblii

Ewangelia wg św. Jana, rozdz. 1, w. 1‑5; 10 Gianni Rodari [czyt.dżiani rodari]
Gianni Rodari [czyt.dżiani rodari] Ewangelia wg św. Jana, rozdz. 1, w. 1‑5; 10

1 Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo. 2 Ono było na początku u Boga. 3 Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało. 4 W Nim było życie, a życie było światłością ludzi, 5 a światłość w ciemności świeci i ciemność jej nie ogarnęła. […] 10 Na świecie było [Słowo], a świat stał się przez Nie, lecz świat Go nie poznał.

CART2 Źródło: Gianni Rodari , Chleb, tłum. Hanna Ożogowska, Kraków 2012, s. 149.
Biblia Tysiąclecia, Księga Rodzaju
Biblia Tysiąclecia, Księga Rodzaju

1 Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. 2 Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. 3 Wtedy Bóg rzekł: »Niechaj się stanie światłość!« I stała się światłość. 4 Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności. 5 I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień pierwszy. 6 A potem Bóg rzekł: »Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich!« 7 Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, 8 Bóg nazwał to sklepienie niebem. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień drugi. 9 A potem Bóg rzekł: »Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia sucha!« A gdy tak się stało, 10 Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg widząc, że były dobre, 11 rzekł: »Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona«. I stało się tak. 12 Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków. A Bóg widział, że były dobre. 13 I tak upłynął wieczór i poranek – dzień trzeci. 14 A potem Bóg rzekł: »Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata; 15 aby były ciałami jaśniejącymi na sklepieniu nieba i aby świeciły nad ziemią«. I stało się tak. 16 Bóg uczynił dwa duże ciała jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. 17 I umieścił je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; 18 aby rządziły dniem i nocą i oddzielały światłość od ciemności. A widział Bóg, że były dobre. 19 I tak upłynął wieczór i poranek – dzień czwarty. 20 Potem Bóg rzekł: »Niechaj się zaroją wody od roju istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba!« 21 Tak stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkiego rodzaju pływające istoty żywe, którymi zaroiły się wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate różnego rodzaju. Bóg widząc, że były dobre, 22 pobłogosławił je tymi słowami: »Bądźcie płodne i mnóżcie się, abyście zapełniały wody morskie, a ptactwo niechaj się rozmnaża na ziemi«. 23 I tak upłynął wieczór i poranek – dzień piąty. 24 Potem Bóg rzekł: »Niechaj ziemia wyda istoty żywe różnego rodzaju: bydło, zwierzęta pełzające i dzikie zwierzęta według ich rodzajów!« I stało się tak. 25 Bóg uczynił różne rodzaje dzikich zwierząt, bydła i wszelkich zwierząt pełzających po ziemi. I widział Bóg, że były dobre. 26 A wreszcie rzekł Bóg: »Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!«. 27 Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. 28 Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: »Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi«. 29 I rzekł Bóg: »Oto wam daję wszelką roślinę przynoszącą ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc ma w sobie nasienie: dla was będą one pokarmem. 30 A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i dla wszelkiego ptactwa w powietrzu, i dla wszystkiego, co się porusza po ziemi i ma w sobie pierwiastek życia, będzie pokarmem wszelka trawa zielona«. I stało się tak. 31 A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień szósty.

biblia_1 Źródło: Biblia Tysiąclecia, dostępny w internecie: https://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=1.

Po zapoznaniu się z cytowanymi wyżej fragmentami Biblii Tysiąclecia wykonaj ćwiczenia.

Ćwiczenie 5

Wskaż podobieństwa obu przeczytanych tekstów. Zwróć uwagę na wspólne motywy, podobieństwo metafor, środki stylistyczne. Wynotuj kilka przykładów.

Rrp8T4siogvnr
RQRFifdVqTE4u
Ćwiczenie 6
Zadanie interaktywne polegające na ułożeniu przykładów we właściwej kolejności.
Źródło: zpe.gov.pl, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 15

Dokończ zdanie. Zapisz, co robisz, gdy nie mówisz. Użyj tylko czasowników w 1. os. lp.

Gdy milczę, ... .

Rrp8T4siogvnr
JPOL_E3_E4_Konteksty

„Bardzo ważne słowa”

Posłuchaj piosenki Arki Noego Gadu Gadu lub zapoznaj się z jej tekstem zamieszczonym poniżej i wykonaj ćwiczenia.

Gadu GaduRobert Friedrich (Litza)
Robert Friedrich (Litza) Gadu Gadu

Warto znów przypomnieć jeszcze raz od nowa,
Jak ważne są dla ludzi wypowiedziane słowa,
Słowem można zranić, w brzuchu dziurę wiercić,
Albo uratować człowieka od śmierci.

To nie mowa trawa to nie głupia mowa,
My tu gadu gadu bardzo ważne słowa.

Słowa mogą burzyć tak jak plotkowanie,
Albo odbudować czyjeś zaufanie.

To nie mowa trawa to nie głupia mowa,
My tu gadu gadu bardzo ważne słowa,
Bardzo ważne słowa, bardzo ważne słowa.

Słowem można zranić, kto mówi niech uważa,
Czy może przypadkiem kogoś nie obraża.

To nie mowa trawa to nie głupia mowa,
My tu gadu gadu bardzo ważne słowa.
Bardzo ważne słowa, bardzo ważne słowa.

litza_1 Źródło: Robert Friedrich (Litza), Gadu Gadu.
Ćwiczenie 7

Po zapoznaniu się z tekstem piosenki Gadu Gadu wyjaśnij znaczenie zwrotów:

  • „mowa‑trawa”,

    Rrp8T4siogvnr
  • „wiercić dziurę w brzuchu”.

    Rrp8T4siogvnr
Ćwiczenie 8

Podaj tytuł słownika, w którym można znaleźć znaczenia powyższych i podobnych zwrotów.

Rrp8T4siogvnr
Ćwiczenie 9

Przeczytaj jeszcze raz tekst utworu. Wynotuj te fragmenty, które mogą być odpowiedzią na pytanie: Co robią słowa?

Rrp8T4siogvnr
R19wIP2PHLXVb
Ćwiczenie 10
Zadanie interaktywne polegające na wyborze prawidłowych odpowiedzi.
Źródło: zpe.gov.pl, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 16

Dokończ poniższe zdania i uzupełnij je dwoma własnymi:

  • Plotkowanie kompromituje obmawiającego, ponieważ… .

    Rrp8T4siogvnr
  • Plotkowanie izoluje obmawianego, ponieważ… .

    Rrp8T4siogvnr
JPOL_E3_E4_Preteksty

Nasze słowa świadczą o nas...

W jednym z wywiadów profesor Jan Miodek powiedział: Nie znoszę słowa „zajebiście”, jest wstrętne fonetycznie.

Polecenie 17

Zastanów się, jaką polszczyzną się posługujesz. Jak słowa, których używasz, mogą świadczyć o tobie? Dokończ podane zdanie trzema przymiotnikami:

Na podstawie słów, które wypowiadam, można mnie określić jako osobę…

R1Cne2VtEuWY9
Polecenie 18

Wybierz jedno z poniższych słów i zamień je w czyn (wobec bliskich i nieznajomych). Zaobserwuj reakcje ludzi. Zapisz spostrzeżenia.

UŚMIECH, POMOC, POZDROWIENIE, WSPARCIE, POCIESZENIE

RraZtG36sl1WE
JPOL_E3_E4_Preteksty

Dziwny jest ten świat!

Zapoznaj się z utworem Czesława Niemena Dziwny jest ten świat zamieszczonym poniżej, możesz także w dostępnych źródłach odszukać jego wersji śpiewanej i  wykonaj ćwiczenia.

Dziwny jest ten świat
Czesław Niemen Dziwny jest ten świat

Dziwny jest ten świat,
gdzie jeszcze wciąż
mieści się wiele zła.
I dziwne jest to,
że od tylu lat
człowiekiem gardzi człowiek.

Dziwny ten świat,
świat ludzkich spraw.
Czasem aż wstyd przyznać się,
a jednak często jest,
że ktoś słowem złym
zabija tak, jak nożem.

Lecz ludzi dobrej woli jest więcej
i mocno wierzę w to,
że ten świat
nie zginie nigdy dzięki nim.
Nie! Nie! Nie!
Przyszedł już czas,
najwyższy czas
nienawiść zniszczyć w sobie.

Lecz ludzi dobrej woli jest więcej
i mocno wierzę w to,
że ten świat
nie zginie nigdy dzięki nim.
Nie! Nie! Nie!
Nadszedł już czas,
najwyższy czas
nienawiść zniszczyć w sobie.

CART4 Źródło: Czesław Niemen, Dziwny jest ten świat, dostępny w internecie: https://www.tekstowo.pl/piosenka,czeslaw_niemen,dziwny_jest_ten_swiat.html [dostęp 5.06.2021].
Polecenie 19

Jak rozumiesz wypowiedź podmiotu lirycznego: „Dziwny jest świat, w którym człowiek zabija słowem złym jak nożem”? Uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do znanych ci tekstów kultury.

R12H4rMddMIHw
Ćwiczenie 11

Zastanów się nad pozytywną siłą słów. Wymyśl kilka poetyckich sformułowań, które miałyby wydźwięk przeciwny do fragmentu: „ktoś słowem złym zabija tak, jak nożem”.

Wypełnij i przeciągnij pola tekstowe w dowolne miejsca.

R1GkMzoYmGbA9
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 11

Zastanów się nad pozytywną siłą słów. Wymyśl kilka poetyckich sformułowań, które miałyby wydźwięk przeciwny do fragmentu: „ktoś słowem złym zabija tak, jak nożem”.

R1W435wZSthjg
(Uzupełnij).

Sprawdź, czy umiesz!

Polecenie 20

Napisz własny wiersz na wzór utworu Václava Havla j00000005AB3v28_000tp003 Václava Havla Słowa – słowo.

R1DHPpJyMoeb6
Polecenie 21

Wyjaśnij, jak rozumiesz stwierdzenie, że słowa mogą ranić.

Rg8XjEBsKzacf
Polecenie 22

Napisz apel do ludzi, którego hasło będzie brzmiało: „Uwaga! Uwaga! Ważne są wypowiadane słowa!”.

R1RvYy1Tx4pUx
j00000005AB3v28_000tp003
j00000005AB3v28_000tp004