Edukacja a rynek pracy

Zawód, czyli gdzie chciałbyś pracować

Często spotykamy się z pytaniem: Kim chcesz zostać w przyszłości? W zależności od wieku osoby odpowiadającej, te „marzenia” o zostaniu piłkarzem, strażakiem, policjantką czy pielęgniarką się zmieniają. A gdyby ktoś teraz zadał ci takie pytanie? Czy zastanawiasz się nad tym, czym zajmować się w przyszłości? Warto poświęcić kilka chwil, aby dokonać właściwego wyboru.

Kluczem do podjęcia trafnej decyzji o wyborze szkoły ponadpodstawowej i przyszłego zawoduzawódzawodu jest zawsze poznanie samego siebie, tzn. tego, co nas interesuje, jakie mamy zdolności, umiejętności czy cechy charakteru. Taka decyzja nie powinna być podejmowana pochopnie. Wymaga namysłu i zastanowienia. Warto poradzić się nauczycieli, pedagoga szkolnego, doradcy zawodowego i przyjaciół. Ostatecznie jednak decyzję podejmiesz ty wraz ze swoimi rodzicami.

Jako absolwent szkoły podstawowej masz do wyboru: liceum ogólnokształcące, technikum lub branżową szkołę I stopnia.

R8NErbGM02tFr

Na ilustracji przedstawiono schemat ścieżki kształcenia absolwentów szkoły podstawowej w Polsce od 01.09.2019 r. Pierwszym etapem edukacji jest 8‑letnia szkoła podstawowa, kolejnym - liceum ogólnokształcące, technikum, szkoła specjalna przysposabiająca do pracy lub szkoła branżowa I stopnia. Po ukończeniu liceum i zdaniu matury, można podjąć naukę na studiach wyższych. Ukończenie technikum daje prawo do wykonywania określonego zawodu, a także - po zadaniu matury - umożliwia podjęcie studiów. Po ukończeniu branżowej szkoły I stopnia można kontynuować naukę w branżowej szkole II stopnia, przystąpić do matury i iść do szkoły wyższej. Po każdej ze szkół ponadpodstawowych (a w przypadku branżowej - musi to być szkoła II stopnia) można kontynuować naukę w szkole policealnej lub uczęszczać na kwalifikacyjne kursy zawodowe.

Planowanie ścieżki edukacyjno‑zawodowej

Jedną z najważniejszych decyzji człowieka jest wybór zawodu. Można szukać pomocy u rodziców, znajomych, szkolnego doradcy zawodowego, jak również w różnych instytucjach: poradni psychologiczno‑pedagogicznej, ochotniczym hufcu pracy, centrum kształcenia zawodowego lub ustawicznego, zakładzie doskonalenia zawodowego, urzędzie pracy czy ośrodku pomocy społecznej. Wsparcia udzieli ci również organizacja pozarządowa świadcząca usługi z doradztwa zawodowego. Jednak ostateczna decyzja należy do ciebie. Decyzja samodzielna i dobrze przemyślana może zagwarantować satysfakcję z wykonywanej pracy oraz sukces zawodowy. Zawód wybrany nietrafnie prowadzi do zniechęcenia i niezadowolenia, a praca w nim staje się udręką. Wybranie właściwego zawodu warte jest więc poświęconego czasu i wysiłku.

Należy też pamiętać, że sytuacja na rynku pracy może się zmienić i zawód, który wydawał się gwarantować duże szanse na znalezienie pracy, może stać się tzw. zawodem nadwyżkowym.

Przez zawód nadwyżkowy należy rozumieć zawód, na który występuje na rynku pracy niższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie.

Zawód deficytowy to taki, na który występuje na rynku pracy wyższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie.

CART10 Źródło: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Barometr Zawodów 2021, s. 18–22, dostępny w internecie: https://barometrzawodow.pl//forecast-card-zip/2021/report_pl/raport_ogolnopolski_2021.pdf [dostęp 2.11.2021], domena publiczna.

Decyzja dotycząca wyboru zawodu jest jedną z ważniejszych w życiu człowieka. Jak podjąć ją świadomie i później nie żałować wyboru? Najważniejsze jest, aby wybrać zgodnie z tym, co nas interesuje i w czym się dobrze czujemy, ponieważ w dzisiejszych czasach praca to nie tylko sposób, w jaki zdobywamy środki na utrzymanie, ale też możliwość osobistego rozwoju i samorealizacji.

Kompetencje zawodowe

Zanim ktokolwiek rozpocznie gdziekolwiek pracę musi udowodnić, że posiada kwalifikacjekwalifikacjekwalifikacje (wykształcenie i umiejętności), wiedzę (ogólną i specjalistyczną), a także odpowiednie predyspozycje, niezbędne do wykonywania danej pracy.

Mówimy wówczas o kompetencjach zawodowychkompetencje zawodowekompetencjach zawodowych, a przez pojęcie to rozumiemy zbiór tego, co pracownik wie, umie i potrafi zrobić. Posiadane kompetencje umożliwiają mu zrealizowanie powierzonego zadania w sposób efektywny i zgodny ze sformułowanymi wobec niego oczekiwaniami ze strony pracodawcy.

Kompetencje twarde, a kompetencje miękkie

Kompetencje twarde, inaczej mierzalne, są też nazywane zawodowymi. Jest to zdobyta w trakcie procesu edukacji specjalistyczna wiedza i umiejętności, zarówno w wymiarze ogólnym, jak i specjalistycznym (niezbędnym do wykonywania danego zawodu). Są one też potwierdzone stosownymi dokumentami (np. dyplomy ukończenia studiów, świadectwa, zaświadczenia ukończenia kursów). Mogą to również być umiejętności dodatkowe, wzmacniające posiadane przez pracownika kwalifikacje (np. znajomość języków obcych, posiadane prawo jazdy, umiejętność obsługi różnych programów komputerowych).

RmN8WCyarHwD0

Ilustracja przedstawia po jej lewej stronie biret ustawiony na trzech książkach. W górnym, prawym rogu ilustracji widoczny jest rysunek budynku a pod nim napis: "SZKOŁA".

Kompetencje miękkie to cechy i umiejętności osobiste (zdolności), które zaznaczają się w szczególności w relacjach z innymi ludźmi. Pozyskujemy je w trakcie procesu nauki oraz doświadczenia życiowego. Kompetencje te są trudne do zmierzenia. Przez długi czas nie były postrzegane przez pracodawców jako niezbędne, jednak obecnie stają się coraz ważniejsze. Potencjalny pracownik, który posiada je rozwinięte w wysokim stopniu ma dziś większe szanse na uzyskanie pracy.

Kompetencje miękkie dzielą się na personalne (osobiste) i społeczne (interpersonalne). Pierwsze zapewniają sprawne zarządzanie własną osobą, zaś drugie są bardziej złożonymi umiejętnościami, które mają wpływ na zdolności jednostki do współdziałania z innymi ludźmi.

Kompetencje w różnych zawodach

Kompetencje, w zależności od wykonywanego zawodu, są różne. Różna jest też waga kompetencji twardych i miękkich. W niektórych zawodach podstawą są kompetencje twarde – kwalifikacje, które umożliwiają wykonywanie danego zawodu. W innych decydują kompetencje miękkie. Jednak bez względu na planowany zawód, warto kształcić w sobie oba rodzaje kompetencji. Najlepszy pracownik jest bowiem wypadkową ich obu.

Niewątpliwie współcześnie istnieje katalog kompetencji, które są wymagane, jeśli nie przez wszystkich, to przez zdecydowaną większość pracodawców. Do takich kompetencji możemy zaliczyć m.in.:

• znajomość języków obcych,

• umiejętności informatyczne (obsługa komputera, programów typu Word, Excel),

• umiejętność komunikowania się z innymi ludźmi,

• radzenie sobie ze stresem, zdolność do pracy pod presją czasu,

• umiejętność rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji, odpowiedzialność,

• wysoka kultura osobista.

W zależności od wykonywanych zawodów mogą być też potrzebne konkretne, szczególnie ważne, kompetencje twarde i miękkie.

Barometr zawodów

Zastanawiając się nad wyborem zawodu warto rozważyć w pierwszej kolejności, czy będzie miał on przyszłość. Czy pracowników nie zastąpią maszyny, albo czy pod wpływem pewnych czynników zapotrzebowanie na dany zawód po prostu nie zniknie. Takim czynnikiem jest przede wszystkim postęp techniczny, który sprawia, że w przypadku niektórych prac czynnik ludzki może zostać zastąpiony czynnikiem sztucznym (np. robotami).

Oczywiście nie da się jednak przewidzieć przyszłości na kilkanaście lat do przodu. Zmiany mogą bowiem pójść w kierunkach, których dziś nikt nie jest w stanie określić. Można założyć z pewną dozą prawdopodobieństwa jakie będzie zapotrzebowanie na dany zawód przez kilka kolejnych lat.

Pomocny w tym może okazać się Barometr ZawodówBarometr ZawodówBarometr Zawodów. Jest to strona, na której przedstawione są prognozy dotyczące zapotrzebowania na różne zawody.

R17ucQudrfW5Q

Zdjęcie przedstawia stronę startową "Barometru zawodów". W lewym górnym rogu widoczny jest napis: "BAROMETR ZAWODÓW prognoza zapotrzebowania na pracowników". Pod nim znajduje się mapa konturowa Polski z wyszczególnionymi województwami. Po jej prawej stronie umieszczono wyszukiwarkę, w której można wybrać: województwo, rok, rodzaj prognozy (relacja między dostępnymi pracownikami a potrzebami pracodawców; zmiana zapotrzebowania na pracowników) oraz zawód. Na dolnym pasku widać statystyki za marzec 2022: zarejestrowanych bezrobotnych 902,1 tys., stopę bezrobocia 5,4%, oferty pracy 140,7 tys., oświadczenia o zamiarze zatrudnienia cudzoziemca 156,4 tys. W prawym górnym rogu są przyciski do zmiany kontrastu, wielkości fontu, wersji językowej. Pod nimi listy rozwijane zatytułowane Prognozy, Publikacja, Dane o zawodach, O badaniu. Na samym końcu jest strona Kontakt.

Barometr dzieli zawody na trzy grupy:

• deficytowe, a więc takie, w których liczba wolnych miejsc pracy jest większa niż liczba osób zainteresowanych podjęciem pracy i spełniających wymagania pracodawców (najtrudniej pracodawcom znaleźć kandydatów do pracy),

• zrównoważone, czyli takie, w których liczba wolnych miejsc pracy jest zbliżona do liczby osób zainteresowanych podjęciem pracy i spełniających wymagania pracodawców,

• nadwyżkowe, w których liczba wolnych miejsc jest mniejsza niż liczba osób zainteresowanych podjęciem pracy i spełniających wymagania pracodawców (najtrudniej osobom poszukującym pracy znaleźć zatrudnienie).

Kategorie społeczno‑zawodowe

O szansach na zdobycie zawodu z jednej strony decydują uzyskane wykształcenie, a wraz z nim zdobyta wiedza i umiejętności, zaś z drugiej strony osobiste predyspozycje, na które składają się zdolności osobiste, cechy charakteru, tzw. umiejętności życiowe (np. zaradność, „smykałka” do interesów). Wypadkowa tych czynników kwalifikuje każdą osobę do właściwej kategorii społeczno‑zawodowejkategorie społeczno‑zawodowekategorii społeczno‑zawodowej.

Ze względu na wykonywany zawód wyróżniamy następujące grupy:

• kadra zarządzająca,

• pracownicy umysłowi,

• właściciele firm (prywatni przedsiębiorcy),

• robotnicy wykwalifikowani,

• robotnicy niewykwalifikowani,

• rolnicy.

Cechą tworzącą różne kategorie społeczno‑zawodowe jest także wiek. Ma on nierzadko decydujący wpływ na to, jakie szanse ma dana osoba na zdobycie pracy.

Młodzi na rynku pracy

Rok 2020 r. był bardzo trudny dla całego świata. Wybuch pandemii wirusa COVID‑19 spowodował ogromne zawirowania na całym świecie, w tym w Polsce. W wielu krajach wprowadzano lockdown, który oznaczał zamknięcie licznych firm i znaczne ograniczenie działalności innych. Tam, gdzie było to możliwe, wprowadzano pracę zdalną. Edukacja w Polsce także przeszła na tryb nauki zdalnej. Szybko okazało się, że taka forma nauczania jest znacznie mniej efektywna niż nauczanie tradycyjne. Młodzi ludzie zdobywający wykształcenie w ciągu dwóch lat trwania pandemii okazują się być gorzej przygotowani do podjęcia pracy niż ich koledzy, którzy uczyli się wcześniej.

RWRJRASAmm1ZB

Zdjęcie przedstawia na pierwszym planie kobietę o blond włosach z maseczką zasłaniającą usta i nos. Kobieta siedzi przy biurku pisząc coś na laptopie. Ubrana jest w marynarkę i czarną bluzkę. W tle widać mężczyznę w niebieskiej koszuli, z maseczką na twarzy. Mężczyzna siedzi przy biurku i pracuje na laptopie.

Osoby dopiero wchodzące na ten rynek mają mniejsze szanse w konkurencji z pracownikami doświadczonymi. W sytuacji, gdy pracodawca został zmuszony zredukować zatrudnienie, właśnie młodzi ludzie jako pierwsi tracili pracę. Jeśli natomiast pracodawca chciał zatrudnić nowego pracownika, wybierał osobę posiadającą doświadczenie, a nie osobę bezpośrednio po studiach, w przypadku której konieczne było przyuczenie do pracy lub wyłożenie dodatkowych pieniędzy w celu podniesienia jej kwalifikacji. W rezultacie wśród młodych ludzi poziom bezrobocia jest jednym z najwyższych we wszystkich kategoriach wiekowych.

RFOIhvSLo3In7

Polska na tle krajów UE z najniższym i najwyższym poziomem bezrobocia wśród osób młodych (15‑24 lata)

Wykres liniowy: Polska na tle krajów UE z najniższym i najwyższym poziomem bezrobocia wśród osób młodych (15‑24 lata)

Styczeń 2020: Hiszpania: 31,3%; Polska: 8,9%; Niemcy: 5,6%

Luty 2020: Hiszpania: 31,5%; Polska: 9,6%; Niemcy: 5,7%

Marzec 2020: Hiszpania: 33,8%; Polska: 9,5%; Niemcy: 5,8%

Kwiecień 2020: Hiszpania: 37%; Polska: 9,6%; Niemcy: 5,9%

Maj 2020: Hiszpania: 38,7%; Polska: 9,9%; Niemcy: 6,1%

Czerwiec 2020: Hiszpania: 42,0%; Polska: 10,7%; Niemcy: 6,2%

Lipiec 2020: Hiszpania: 41,5%; Polska: 11,1%; Niemcy: 6,4%

Sierpień 2020: Hiszpania: 42,0%; Polska: 11,2%; Niemcy: 6,5%

Wrzesień 2020: Hiszpania: 40,8%; Polska: 11,3%; Niemcy: 6,5%

Październik 2020: Hiszpania: 40,2%; Polska: 12,7%; Niemcy: 6,6%

Listopad 2020: Hiszpania: 40,0%; Polska: 13,6%; Niemcy: 6,5%

Grudzień 2020: Hiszpania: 40,8%; Polska: 13,8%; Niemcy: 6,5%

Styczeń 2021: Hiszpania: 39,5%; Polska: 14,2%; Niemcy: 6,3%

Luty 2021: Hiszpania: 38,8%; Polska: 14,8%; Niemcy: 6,2%

Marzec 2021: Hiszpania: 37,7%; Polska: 13,9%; Niemcy: 6,0%

ReEtxr5gzLb0K

Poziom bezrobocia wśród osób młodych w krajach Unii Europejskiej w lutym 2022 r.

Wykres słupkowy: Poziom bezrobocia wśród osób młodych w krajach Unii Europejskiej w lutym 2022 r.

Unia Europejska (UE27): 14%

Grecja: 31,1%

Hiszpania: 29,8%

Włochy: 24,2%

Szwecja: 22,4%

Rumunia: 22%

Portugalia: 19,9%

Estonia: 19,3%

Słowacja: 18,8%

Chorwacja: 18,3%

Cypr: 16,8%

Francja: 16,4%

Belgia: 15,5%

Finlandia: 15,2%

Bułgaria: 14,9%

Luksemburg: 14,5%

Irlandia: 12,6%

Litwa: 11,5%

Węgry: 10,7%

Malta: 10,5%

Łotwa: 10,3%

Dania: 10,2%

Słowenia: 10,1%

Polska: 9,1%

Austria: 9%

Czechy: 7,8%

Holandia: 7,3%

Niemcy: 5,7%

Kompetencje kluczowe

W ramach strategii “Uczenia się przez całe życie”, której zamierzeniem jest budowa konkurencyjnej i opartej na wiedzy gospodarki w oparciu o zasoby ludzkie, Parlament Europejski sformułował w 2006 r. dokument, w którym wyodrębniono osiem kompetencji kluczowych. Przez kolejne lata dokument ten był modyfikowany, a w 2018 r. wydano jego najnowszą wersję.

Powinny one charakteryzować każdego obywatela UE, aby mógł on aktywnie uczestniczyć we wspólnotowym rynku pracy. Kompetencje te mają charakter uniwersalny i nie odnoszą się do żadnej konkretnej branży. Wyróżnia się następujące kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,umiejętność uczenia się,

• kompetencje obywatelskie,

• kompetencje w zakresie przedsiębiorczości,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Rozwój tych kompetencji jest wpisany w cele działalności polskiego systemu edukacji. Od samego początku aż do jej zakończenia, młody człowiek uczy się wiedzy, umiejętności i postaw, które powinien stosować adekwatnie do sytuacji życiowej, w jakiej się znajdzie. Opanowanie tych kompetencji ma umożliwić włączenie się w życie społeczne, zachęcić go do aktywności na polu obywatelskim i umożliwić znalezienie pracy.

Osoby starsze na rynku pracy

Przyjmuje się, że seniorem jest osoba powyżej 60. roku życia. W Polsce seniorami są najczęściej osoby nieaktywne zawodowo i pobierający emeryturę. Aktywność zawodowa w wieku 50–59 lat jest wysoka, jednak po przekroczeniu granicy 60. roku życia zdecydowana większość seniorów rezygnuje z pracy zawodowej. W 2020 r. wśród osób 60–64 lata aktywnych zawodowo było 39%. osób, a powyżej 65 lat – zaledwie 6%.

R158cC41KrXPn

Zdjęcie przedstawia dwóch mężczyzn siedzących przy biurku i patrzących w monitory. Mężczyzna w centralnej części fotografii ma siwe włosy i brodę. W dłoni trzyma długopis i patrzy na komputer. Obok niego, po prawej stronie zdjęcia siedzi mężczyzna o ciemnej karnacji, z krótką brodą i wąsami. W prawej dłoni trzyma myszkę od komputera. W tle widać kolejnego mężczyznę.

Dzieje się tak z kilku powodów. Z jednej strony polityka społeczna sprzyja dezaktywizacji tej warstwy społecznej (obniżenie wieku emerytalnego, wypłacanie dodatkowych emerytur). Zaś sami pracodawcy niechętnie korzystają z doświadczenia osób starszych, wychodząc z założenia, że są to osoby:

• wykluczone cyfrowo (nie korzystają z technologii informatycznej),

• wykluczone transportowo (mają trudności z przemieszczaniem się),

• niechętnie zdobywające nowe umiejętności,

• mniej produktywne, częściej korzystające ze zwolnień chorobowych i mniej elastyczne.

Zapomina się natomiast o umiejętnościach seniorów. A są to osoby z ogromnym, wieloletnim doświadczeniem, mają ustabilizowaną sytuację rodzinną (ich dzieci są dorosłe i nie są przytłoczeni zbyt dużą liczbą obowiązków domowych), mają więcej czasu na pracę, są bardziej dyspozycyjni, mają możliwość lepszego dopasowania się do wymogów pracodawcy oraz są gotowi pracować za niższą płacę niż młodsi pracownicy.

Zachodzące zmiany demograficzne mogą jednak pozytywnie wpłynąć na sytuację zawodową osób starszych. Szacunki Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, że do 2050 r. liczba ludności w Polsce znacznie się zmniejszy. Dzieje się tak, gdyż spada liczba urodzeń. Taki sam trend dotyczy dzietności kobiet. W rezultacie spadającej liczby urodzeń i dzietnościdzietnośćdzietności oraz rosnącej długości życia, społeczeństwo polskie będzie z roku na rok składać się z coraz większej liczby osób starszych. I, prędzej czy później, osoby te będą musiały podjąć się pracy zawodowej.

Przyszłość pracy…

Niewątpliwie rozwój technologii sprawi, że wiele współcześnie spotykanych zawodów może w przyszłości zniknąć z rynku pracy. Interesujące może się też stać to, w jakim stopniu o przyjęciu do pracy będą decydowały kompetencje twarde, które będzie można zastąpić, np. poprzez pracę maszyn, a jak ważne staną się kompetencje miękkie.

Prognozy Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości wskazują, że w kolejnych latach pracodawcy będą poszukiwać wysoko wykwalifikowanych specjalistów. Najbardziej pożądani będą pracownicy na rynku informatycznym i telekomunikacyjnym, a także osoby, których praca związana jest z biotechnologią, energetyką oraz nanotechnologią.

Z kolei tracić na znaczeniu będą te zawody, w których wymagana jest jedynie praca fizyczna. Taką najłatwiej bowiem zastąpić pracą maszyn. Rozwój technologii sprawi, że coraz mniej poszukiwani będą pracownicy w rolnictwie, górnictwie czy wydobyciu surowców.

W prognozach pojawiają się nazwy nowych zawodów, które w przyszłości mogą być niezwykle pożądane. Wśród nich znajdują się takie stanowiska jak towarzysz osób starszych, analityk cyber‑miasta, menedżer ds. rozwoju sztucznej inteligencji czy telechirurg. Na razie są to jednak tylko próby przewidzenia przyszłości.

Warto więc już teraz zainwestować w rozwój swoich umiejętności.

Podsumowanie

O tym, co w największym stopniu decyduje o naszej przyszłości zawodowej są nasze umiejętności i predyspozycjepredyspozycjepredyspozycje. Wynikają one z zainteresowań człowieka konkretnymi przedmiotami czy dziedzinami wiedzy, które najczęściej budzą się i rozwijają w okresie nauki w szkole. W tym bowiem czasie człowiek poznaje siebie i to, co chce robić, a następnie przygotowuje się do zawodu wykonywanego przez siebie w dorosłym życiu.

Słownik