1. Położenie, granice i ukształtowanie powierzchni starego kontynentu

REoW4IvwNkdRa

Na zdjęciu dziecko wskazuje patyczkiem na globusie państwa w Europie. Druga, niewidoczna na zdjęciu osoba, palcem wskazuje miejsce w centrum Europy. Globus jest bardzo duży, stoi na dworze, z tyłu znajdują się drzewa.

Położenie Europy na kuli ziemskiej- animacja

R1Lj6MXdjsxBx

Animacja przedstawia obracający się globus wraz z podpisanymi kontynentami i powierzchnią, jaką zajmują.

Animacja przedstawia obracający się globus wraz z podpisanymi kontynentami i powierzchnią, jaką zajmują.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1Lj6MXdjsxBx

Animacja przedstawia obracający się globus wraz z podpisanymi kontynentami i powierzchnią, jaką zajmują.

1

Polecenie 2

Zapoznaj się z mapą i przejdź do treści polecenia poniżej.

Ry7J4gdvsBdFO

Na ilustracji mapa hipsometryczna Europy z zaznaczonymi skrajnymi punktami. W każdym z czterech punktów znajduje się zdjęcie krajobrazu. Na północy zdjęcie przedstawia skalistą górę pozbawioną roślinności. Podpis pod zdjęciem: Przylądek Nordkyn o współrzędnej 71 stopni i 08 minut szerokości geograficznej północnej. Na wschodzie na zdjęciu znajduje się rzeka pokryta lodem i statek. Podpis pod zdjęciem: ujście Bajdaraty o współrzędnej 68 stopni i 14 minut długości geograficznej wschodniej. Na południu zdjęcie przedstawia piaszczysty brzeg i betonowe wzmocnienia. Podpis pod zdjęciem: Przylądek Marroqui o współrzędnej 35 stopni i 58 minut szerokości geograficznej północnej. Na zachodzie na zdjęciu znajduje się latarnia morska na skalistym klifie. Podpis pod zdjęciem: Przylądek Roca o współrzędnej 9 stopni i 30 minut długości geograficznej zachodniej.

R1IE9SfROn4mO

Korzystając z poniższej mapy, oblicz z dokładnością do 1' rozciągłość równoleżnikową i południkową lądowej części Europy. Rozciągłość południkową podaj także w kilometrach, przyjmując, że długość 1° łuku południka mierzy 111,2 km. Możliwe odpowiedzi: 1. Rozciągłość równoleżnikowa: 77°44', rozciągłość południkowa: 35°10' - 3910,90 km., 2. Rozciągłość równoleżnikowa: 73°44', rozciągłość południkowa: 35°10' - 3910,90 km., 3. Rozciągłość równoleżnikowa: 77°44', rozciągłość południkowa: 31°10' - 3910,90 km., 4. Rozciągłość równoleżnikowa: 77°44', rozciągłość południkowa: 35°10' - 3520,70 km.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

• Odszukaj na mapie punkty najdalej wysunięte na północ (N) i południe (S) oraz wschód (E) i zachód (W).

• Odczytaj ich szerokości geograficzne w stopniach i minutach.

• Oblicz różnicę między nimi, wiedząc, że wartości znajdujące się na dwóch różnych półkulach należy dodać, a na osobnych odjąć.

• Otrzymaną różnicę wyrażoną w stopniach i minutach zamień na ułamek dziesiętny wyrażony tylko w stopniach, np. 1°30' = 1,5° (minuty należy podzielić przez 0,6).

• Przy obliczaniu rozciągłości południkowej różnicę wyrażoną tylko w stopniach pomnóż przez 111,2 km (1° łuku południka ma w przybliżeniu długość 111 km). Otrzymany wynik to rozciągłość południkowa Europy wyrażona w kilometrach.

Pokaż wyjaśnienie

$$71°{08}^{\prime }-35°{58}^{\prime }=35°{10}^{\prime }$$

$${10}^{\prime }÷0,6\approx 0,17°$$

$$35,{17}^{\circ }\times 111,2km=3910,90km$$

Rozciągłość południkowa wynosi 35°10' – 3910,90 km

$$9°{30}^{\prime }+68°{14}^{\prime }=77°{44}^{\prime }$$

Rozciągłość równoleżnikowa: 77°44'

Europa – odrębna część świata

Można powiedzieć, że Europa jest wysuniętym ku Oceanowi Atlantyckiemu wielkim półwyspem Eurazji. Jednakże już w starożytności uznawano ją za odrębną część świata. Za rozdzieleniem na dwa kontynenty przemawiają olbrzymie różnice cech środowiska przyrodniczego, odmienna historia i zróżnicowanie kulturowe. Przebieg umownej granicy między Europą a Azją przedstawia poniższa animacja.

Umowna granica między Europą a Azją – animacja

RnQ4856hnbPME

Animacja prezentująca umowną granicę między Europą a Azją.

Animacja prezentująca umowną granicę między Europą a Azją.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RnQ4856hnbPME

Animacja prezentująca umowną granicę między Europą a Azją.

R1QRS9TI95qQT

Fotografia przedstawiająca obelisk na postumencie o wysokości kilkudziesięciu metrów zakończony godłem Rosji w postaci dwugłowego orła. Obelisk na podwyższeniu, prowadzą do niego szerokie schody. Po bokach schodów, po lewej stronie napis Europa, a po prawej Azja. Napisy wykonane cyrylicą. Na pierwszym planie ulica i przejście dla pieszych. Na drugim planie linia lasu.

Europa należy do najbardziej rozczłonkowanych części świata. Duża liczba półwyspów, wysp i zatok sprawia, że kontynent europejski ma bardzo długą linię brzegową, liczącą około 38 tys. km, czyli więcej od ponad trzy razy większej Afryki (30,5 tys. km). Półwyspy zajmują ok. 25% powierzchni terenu. Do największych należą Półwysep Skandynawski, Iberyjski, Bałkański, Apeniński, Kolski, Jutlandzki, Krymski i Bretoński. Wyspy stanowią ponad 7% kontynentu. Największe to: Wielka Brytania, Islandia, Irlandia, Wyspa Północna Nowej Ziemi, Spitsbergen, Wyspa Południowa Nowej Ziemi, Sycylia, Sardynia, Korsyka i Kreta.

R9xkV0udUSNgQ

Mapa Europy z wyróżnionymi największymi wyspami i półwyspami kontynentu. Półwyspy wyróżnione kolorem fioletowym, półwyspy różowym. Pozostała część kontynentu oznaczona kolorem kremowym, rzeki i morza oznaczone kolorem niebieskim. Obok wyróżnionych części kontynentu ramki z ich nazwami i powierzchnią. Oznaczone wyspy, począwszy od północnego wschodu – Wyspa Północna (archipelag Nowa Ziemia, 48 tysięcy kilometrów kwadratowych); na północ od półwyspu Skandynawskiego leży Spitsbergen o wielkości trzydziestu ośmiu tysięcy kilometrów kwadratowych; Islandia ma wielkość stu trzech tysięcy kilometrów kwadratowych; Irlandia osiemdziesięciu trzech tysięcy kilometrów kwadratowych; Wielka Brytania dwustu szesnastu tysięcy kilometrów kwadratowych. Wyróżnione półwyspy, od południowego wschodu – Półwysep Bałkański o wielkości pięciuset tysięcy kilometrów kwadratowych; Półwysep Apeniński o wielkości stu pięćdziesięciu tysięcy kilometrów kwadratowych; Półwysep Iberyjski o wielkości pięciuset osiemdziesięciu tysięcy kilometrów kwadratowych; Półwysep Skandynawski o wielkości ośmiuset tysięcy kilometrów kwadratowych; Półwysep Kolski o wielkości stu dwudziestu tysięcy kilometrów kwadratowych. Mapa pokryta południkami i równoleżnikami co dwadzieścia stopni. W lewym dolnym rogu pozioma podziałka z oznaczonym odcinkiem sześciuset pięćdziesięciu kilometrów.

Polecenie 4

Po uruchomieniu poniższej animacji pojawiać się będą liczby wskazujące obiekt geograficzny zaliczany do linii brzegowej Europy. Spróbuj podać jego nazwę zanim pojawi się ona w kolumnie po prawej stronie.

R1MZwQn68LWET

Animacja. Na mapie pojawiają się kolejne punkty rozlokowane wzdłuż granicy między Europą i Azją.

Animacja. Na mapie pojawiają się kolejne punkty rozlokowane wzdłuż granicy między Europą i Azją.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1MZwQn68LWET

Animacja. Na mapie pojawiają się kolejne punkty rozlokowane wzdłuż granicy między Europą i Azją.

R1KeEgOtWb3TJ

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Skorzystaj z atlasu geograficznego lub innych źródeł wiedzy.

Pokaż odpowiedź

1. Morze Barentsa. 2. Półwysep Skandynawski. 3. Morze Bałtyckie. 4. Morze Północne. 5. Wyspa Wielka Brytania. 6. Wyspa Irlandia. 7. Wyspa Islandia. 8. Półwysep Iberyjski. 9. Morze Śródziemne. 10. Wyspa Sardynia. 11. Wyspa Sycylia. 12. Półwysep Apeniński. 13. Półwysep Bałkański. 14. Morze Czarne.

Polecenie 4

Zlokalizuj położenie poniższych elementów linii brzegowej Europy:  Morze Barentsa; Półwysep Skandynawski; Morze Bałtyckie; Morze Północne; Wyspa Wielka Brytania; Wyspa Irlandia; Wyspa Islandia; Półwysep Iberyjski; Morze Śródziemne; Wyspa Sardynia; Wyspa Sycylia; Półwysep Apeniński; Półwysep Bałkański; Morze Czarne.

R12KOT65ZLNA2

Europa – charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni

Średnia wysokość kontynentu europejskiego wynosi 292 m n.p.m. Najwyższym szczytem jest Mont Blanc (4 810 m n.p.m., chociaż niektóre źródła podają wysokość o 1 lub 2 m niższą) położony w Alpach Zachodnich, na pograniczu francusko‑włosko‑szwajcarskim. Najniższy punkt leży na Nizinie Nadkaspijskiej, jest to depresja położona 28 m p.p.m. Przeważającą część Europy zajmują niziny. Obszary położone poniżej 300 m n.p.m. zajmują ok. 74% powierzchni kontynentu, blisko 20% obszaru ma wysokość 300–1 000 m n.p.m., a jedynie 6% leży powyżej 1 000 m n.p.m.

Najwyższe pasma górskie w ułożone są równoleżnikowo przez całą Europę. Są to m.in. Pireneje, Góry Betyckie, Alpy (najwyższe góry Europy), Apeniny, Góry Dynarskie i Kaukaz. Na północy znajdują się natomiast Góry Skandynawskie a na wschodzie kontynentu góry Ural.

Główne jednostki fizycznogeograficzne Europy – animacja

1. R1KNJr85Gwhy0

   Animacja. Wyświetla się mapa hipsometryczna Europy, na której pojawiają się nazwy głównych jednostek fizycznogeograficznych.

   Animacja. Wyświetla się mapa hipsometryczna Europy, na której pojawiają się nazwy głównych jednostek fizycznogeograficznych.

   

   Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1KNJr85Gwhy0

   Animacja. Wyświetla się mapa hipsometryczna Europy, na której pojawiają się nazwy głównych jednostek fizycznogeograficznych.

Podział Europy na wielkie regiony fizycznogeograficzne

Europa jest stosunkowo niewielkim kontynentem, ale w poszczególnych jej obszarach zaznaczają się wyraźne różnice elementów środowiska przyrodniczego. To zróżnicowanie stało się podstawą wydzielenia 4 wielkich regionów fizycznogeograficznychregion fizycznogeograficznyregionów fizycznogeograficznych. Są nimi: Europa Północna, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia i Europa Południowa.

RcvpxFPDWXQkj

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Europy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Podano współrzędne geograficzne skrajnych punktów: zachód – Przylądek Roca 9 stopni 27 minut długości geograficznej zachodniej, południe – Przylądek Marroqui 35 stopni 58 minut szerokości geograficznej północnej, północ – Przylądek Nordkyn 71 stopni 08 minut szerokości geograficznej północnej, wschód – Ujście Bajdaraty 68 stopni 14 minut długości geograficznej wschodniej. Czerwonymi liniami oddzielono wielkie regiony fizycznogeograficzne: Europa Północna, Europa Zachodnia, Europa Południowa, Europa Wschodnia. Mapa zawiera południki i równoleżniki, dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni.

Polecenie 9

Zapoznaj się z poniższą galerią, przeczytaj opis i ustal, do którego regionu fizycznogeograficznego Europy się odnoszą. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy.

R12sVmdiNwv5i

Na zdjęciu pasmo górskie, stoki porośnięte lasami, szczyty płaskie, ośnieżone, w dolinie zbiornik wodny.

R1bLCYNq3We37

Na zdjęciu pasmo górskie, stoki porośnięte lasami, szczyty ośnieżone, w dolinie zbiornik wodny.

RTy2HoPrHczXZ

Na zdjęciu akwen wodny, wiele małych wąskich wysp, dalej ląd. Na pierwszym planie las mieszany.

RgidKC1xVeKUo

Na zdjęciu pofalowany teren porośnięty skąpą roślinnością, z kraterów wydobywa się biały dym. W tle pasmo górskie.

RDNZZmApFncMo

Na zdjęciu wiele małych wysepek porośniętych lasem, brzegi piaszczyste. Widok z góry.

RQ4MLr3DjUgVR1

Zadanie interaktywne. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy: Europa Północna, Europa Południowa, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia.

Zadanie interaktywne. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy: Europa Północna, Europa Południowa, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia.

Polecenie 10

Zapoznaj się z poniższą galerią, przeczytaj opis i ustal, do którego regionu fizycznogeograficznego Europy się odnoszą. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy.

RcebBT1oEyryt

Na zdjęciu szeroka rzeka, na bliższym brzegu las liściasty, na drugim brzegu zabudowania, w tle zakład przemysłowy, kominy. Z prawej strony most.

RdqF1wefav9Q6

Na zdjęciu szczyt górski pozbawiony roślinności, stoki ośnieżone. W dole las, na pierwszym planie płytka rzeka, kamieniste dno.

R1E0Mtqaw57JZ

Na zdjęciu rozległe stepy ze skąpa roślinnością trawiastą, nieliczne krzaki, w centrum zabudowania wiejskie. Środkiem biegnie droga gruntowa.

R164WZzlYRUsO

Na zdjęciu na pierwszym planie morze, na drugim planie brzeg, plaża, molo. W tle zabudowania wśród bujnej roślinności. Na dalszym planie łagodne góry porośnięte roślinnością, gdzieniegdzie skaliste stoki.

RRDMKwsKWFLit

Na zdjęciu lotniczym fragment Morza Kaspijskiego. Ciemnoniebieska toń woda, przy brzegu turkusowa. Lewy brzeg porośnięty roślinnością, prawy brzeg piaszczysty.

RvplIUQSUntXe1

Zadanie interaktywne. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy: Europa Północna, Europa Południowa, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia.

Zadanie interaktywne. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy: Europa Północna, Europa Południowa, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia.

Polecenie 11

Zapoznaj się z poniższą galerią, przeczytaj opis i ustal, do którego regionu fizycznogeograficznego Europy się odnoszą. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy.

R1ELzwlzeTWyh

Na zdjęciu pasmo górskie, stoki skaliste, szczyty płaskie, w dolinie na pierwszym planie zbiornik wodny.

R10dqmVwTpWek

Na zdjęciu płaski, równinny teren. Na pierwszym planie zbiornik wodny. Nad brzegiem stoi budynek gospodarski, a obok niego duży holenderski wiatrak o szerokiej, zwężającej się ku górze betonowej konstrukcji na planie koła. W ścianach wiatraka niewielkie okna, śmigła kilkumetrowej długości. Na drugim planie pola uprawne, zabudowania, drzewa.

RJl01L3vlQnDc

Na zdjęciu płaska równina leżąca w dorzeczu rzeki. Rozlewisko. Drzewa rosną w wodzie.

R1Ur498u7dBRM

Na zdjęciu wysokie, skaliste, ośnieżone góry, na pierwszym planie rozległa górska polana porośnięta trawą.

RfqNZV9w23Cii

Na zdjęciu bardzo wysokie góry o charakterze zrębowym porośnięte bujnymi lasami, w centrum głęboka kotlina, zabudowania.

RFGHIipSILe8B1

Zadanie interaktywne. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy: Europa Północna, Europa Południowa, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia.

Zadanie interaktywne. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy: Europa Północna, Europa Południowa, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia.

Polecenie 12

Zapoznaj się z poniższą galerią, przeczytaj opis i ustal, do którego regionu fizycznogeograficznego Europy się odnoszą. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy.

RUsJAzjuVEAml

Na zdjęciu wysoki, skalisty brzeg morski, wyżej porośnięty lasem iglastym. Z prawej strony morze, żaglówki.

R1MLj8J27TAIy

Na zdjęciu szczyt górski, wulkan. Na pierwszym planie zabudowania i zbiornik wodny.

RbeUzLR2YfhBr

Na zdjęciu pięć białych okrągłych wiatraków otynkowanych na biało ustawionych w szeregu jeden za drugim na górzystym terenie. W tle pola uprawne, dalej góry.

RKPrniOOecuba

Na zdjęciu na pierwszym planie zbiornik wodny, na drugim brzegu zabudowania miejskie, w tle góry.

RxPHOdWApb7PJ

Na zdjęciu zatoka. Piaszczysta plaża. Białe zabudowania z płaskimi dachami. Skąpa roślinność. Brzeg górzysty.

RVuKXo2DGs1rL1

Zadanie interaktywne. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy: Europa Północna, Europa Południowa, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia.

Zadanie interaktywne. Prawidłową nazwę regionu wybierz z listy: Europa Północna, Europa Południowa, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia.

Podsumowanie

• Europa jest umownie wyodrębnioną częścią Eurazji, stanowi jej wielki półwysep o bardzo zróżnicowanym ukształtowaniu powierzchni i bardzo dobrze rozwiniętej (urozmaiconej) linii brzegowej.

• Granica między Europą i Azją, wytyczona z powodu różnic historycznych i kulturowych, biegnie w większości lądem – wschodnim podnóżem Uralu oraz północnym podnóżem Kaukazu.

• Europa jest szóstym co do wielkości kontynentem, ma powierzchnię 10,5 mln km² i znajduje się w całości na półkuli północnej. Jej zdecydowana część leży w umiarkowanych szerokościach geograficznych, jedynie północne krańce sięgają poza koło podbiegunowe.

• Duże obszary w Europie (szczególnie na wschodzie) zajmują niziny.

• Zachodnia i środkowa część kontynentu odznaczają się urozmaiconą rzeźbą terenu – występują tam wyżyny i liczne łańcuchy górskie.

• Europa dzieli się na 4 wielkie regiony fizycznogeograficzne: Europę Północną, Europę Wschodnią, Europę Zachodnią, Europę Południową.

Słownik

Ćwiczenia

Notatnik