Czynniki chorobotwórcze w naszym otoczeniu
Od czasu do czasu, najczęściej wiosną lub jesienią, przychodzi nam się mierzyć z przeziębieniem. Mamy wówczas kaszel i katar, boleśnie spuchnięte gardło, może też pojawić się gorączka i ból mięśni. To znak, że nasz organizm jest osłabiony i został zaatakowany przez wirusy – jedne z czynników chorobotwórczych.
Obejrzyj animację, aby dowiedzieć się, jakie czynniki wywołują choroby u człowieka
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1beaotuKa2t6
Wymień biologiczne czynniki chorobotwórcze.
Wyjaśnij, dlaczego podczas kichania i kaszlu należy zasłaniać usta i nos.
Wyjaśnij, dlaczego przed każdym posiłkiem należy dokładnie myć ręce.
Choroby wywołane przez drobnoustroje lub przez pasożyty i grzyby to choroby zakaźne, które są zaraźliwe. Oznacza to, że wywołujące je czynniki przenoszą się z osoby chorej na innych ludzi i wywołują u nich podobne objawy.
Chorobami, którymi można się zarazić od innych, są m.in.: ospa wietrzna, świnka, odraodra, różyczkaróżyczka i grypa.
Choroby wywoływane przez wirusy
Wirusy są znacznie mniejsze od bakterii. Wiele z nich jest dla nas groźnych. Mają prostą budowę, dzięki czemu mogą ulegać częstym i szybkim zmianom. Przez to ich zwalczanie jest bardzo trudne. W przeciwieństwie do bakterii, wirusy nie są żywymi organizmami: nie odżywiają się i nie oddychają. Dlatego gdy dostaną się do wnętrza organizmu, pasożytują w jego komórkach, by przetrwać. Zaczynają się też wówczas namnażać.
Sprawdź, jak wyglądają wirusy pod mikroskopem!
Ospa wietrzna
Ospa wietrzna to ostra, bardzo zaraźliwa choroba wieku dziecięcegochoroba wieku dziecięcego. Objawia się gorączką oraz wysypką na skórze i błonach śluzowych. Wysypka ta ma postać plamek, grudek i pęcherzyków wypełnionych płynem, które na koniec zamieniają się w strupy.
Po przebyciu ospy wietrznej nabywa się trwałą odpornośćodporność na to schorzenie. Jednak wirus pozostaje w organizmie i po latach może ujawnić się w postaci choroby o nazwie półpasiec.
Świnka
Świnka to kolejna ostra wirusowa choroba zakaźna wieku dziecięcego. Objawia się bólem i obrzękiem w okolicy ucha (ślinianek przyusznych – gruczołów zaopatrujących jamę ustną w ślinę) oraz gorączką. Występują też dolegliwości bólowe podczas żucia i otwierania ust. Chory traci apetyt.
Po przebyciu świnki nabywa się trwałą odporność na tę chorobę.
Grypa
Grypa to ostra choroba wirusowa o dużej zaraźliwości. Po zakażeniu wirusem grypy pojawia się nagła wysoka gorączka. Innymi objawami są dreszcze, złe samopoczucie, bóle głowy i mięśni, kaszel, ból gardła oraz niekiedy powiększenie węzłów chłonnych.
Chorobotwórcze bakterie
Bakterie występują powszechnie w otoczeniu człowieka: w wodzie, glebie, pożywieniu, a nawet w powietrzu. Niektóre z nich powodują choroby.
Obejrzyj pod mikroskopem komórki bakterii
Choroby powodowane przez bakterie to m.in. angina, salmonelloza, borelioza, a także próchnica zębów.
Angina
Angina to ostre zapalenie migdałków i błony śluzowejbłony śluzowej gardła. Objawia się silnym bólem gardła utrudniającym połykanie i mówienie, wysoką gorączką, bólami stawów i złym samopoczuciem.
Migdałki to małe narządy znajdujące się w błonie śluzowejbłonie śluzowej jamy ustnej i gardła. Przyczyniają się do produkcji komórek układu odpornościowego (przeciwciał). Przeciwciała pełnią funkcję ochronną: niszczą lub neutralizują szkodliwe czynniki, np. bakterie, które przenikają przez drogi pokarmowe i oddechowe. Podczas anginy migdałki są zaczerwienione, rozpulchnione i pokryte ropnym nalotem.
Salmonelloza
Salmonellozę powoduje salmonella. Bakteria ta w organizmie człowieka wywołuje ostre zatrucia, objawiające się wymiotami i biegunką, a także bólami głowy i gorączką. Duża część zatruć (również innymi bakteriami) wynika z braku odpowiedniej higieny – niemycia rąk po kontakcie z surowym mięsem, rybami i jajami.
Borelioza
Borelioza to groźna choroba dająca różnorodne objawy: mogą przypominać grypę lub powodować ból kości i stawów bądź np. zapalenie serca. Chorobę tę powoduje bakteria przenoszona przez kleszcze.
Tężec
Tężec to ostra choroba zakaźna wywołana przez silną toksynętoksynę wytwarzaną przez bakterie. Nie jest to choroba zaraźliwa – nie przenosi się z człowieka na człowieka. Najczęściej do zakażenia dochodzi, gdy skóra zostanie zraniona i do rany dostanie się ziemia zakażona zarazkamizarazkami. Na szczęście istnieją szczepionki przeciwtężcowe, dlatego współcześnie w Polsce rzadko dochodzi do rozwoju tężca.
Próchnica
Próchnica to choroba zębów będąca następstwem działania bakterii. Rozkładają one cukry zawarte w spożywanych przez nas pokarmach, w wyniku czego powstają kwasy osłabiające szkliwo. Na dalszych etapach rozwoju próchnicy dochodzi do zniszczenia pozostałych części zęba. Schorzenie to jest główną przyczyną utraty uzębienia.
Dobroczynne bakterie są obecne w organizmie. Wiele z nich stanowi tzw. naturalną florę fizjologiczną. Występują one m.in. na skórze, w jamie ustnej, w cewce moczowej, pochwie, przewodzie pokarmowym oraz w oku. Ich obecność utrudnia wtargnięcie bakterii chorobotwórczych. Ponadto dobroczynne bakterie biorą udział w powstawaniu niektórych witamin oraz uczestniczą w trawieniu. Na prawidłowy skład flory bakteryjnej wpływa odpowiednia dieta.
Grzybice, to choroby zakaźne wywoływane przez grzyby
Niektóre rodzaje grzybów wywołują choroby, tzw. grzybice. Najczęściej występują one na skórze i paznokciach. Najpowszechniejsze są przypadki grzybicy stóp. Objawia się ona pieczeniem i swędzeniem stóp, zaczerwienieniem lub łuszczeniem się skóry między palcami oraz często nieprzyjemnym zapachem stóp.
Chorobotwórcze pasożyty
Pasożyty wywołują choroby pasożytnicze (m.in. glistnicę, owsicę). Pasożyty to organizmy, które żyją w ciele zwierząt i ludzi, pobierając z niego pożywienie. U ludzi do zarażenia się pasożytem najczęściej dochodzi drogą pokarmową.
W Polsce najpowszechniejszymi pasożytami powodującymi choroby są m.in.: owsikiowsiki, tasiemiectasiemiec i glista ludzkaglista ludzka. Występowanie chorób pasożytniczych często jest spowodowane niewystarczającym poziomem higieny.
Przyczyny zatruć pokarmowych
Zatrucie pokarmowe to ostra choroba żołądkowo‑jelitowa wywołana spożyciem pokarmów zawierających bakterie lub ich toksynytoksyny. Najczęściej mikroorganizmy powodujące zatrucia namnażają się w nieświeżych produktach spożywczych, niedogotowanych lub niestarannie umytych.
Zatrucia mogą być także spowodowane przez inne związki toksyczne, np. pochodzące z trujących grzybów.
2. W jaki sposób przenoszą się zarazki?
3. Nie daj się zarazkom
Jak działają szczepionki?
W walce z niektórymi chorobami stosuje się szczepionki. Są to preparaty zawierające drobnoustroje, które po podaniu człowiekowi wywołują trwałą odporność przeciw tym zarazkom. Szczepionki podaje się np. w dzieciństwie – są to tzw. szczepienia ochronne. Chronią one przed zachorowaniem m.in. na tężec, ospę, odrę i świnkę. Szczepienia te cechują się dużą skutecznością. Niestety szczepionki przeciwko grypie nie dają trwałej odporności, ponieważ wirus, który wywołuje tę chorobę, ulega ciągłym zmianom.
Epidemią nazywamy wystąpienie u ludzi zachorowań na określoną chorobę w określonym czasie i na określonym terenie w większej niż przeciętnie liczbie przypadków. Więcej informacji na temat epidemii w materiale „Co nam zagraża?Co nam zagraża?”
Profilaktyka chorób
Zadaj swoim kolegom i koleżankom pytanie dotyczące czynników chorobotwórczych.
Wyjaśnij, w jaki sposób dochodzi do rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej choroby zakaźnej.
Wyjaśnij znaczenie maksymy „Lepiej zapobiegać niż leczyć”.
Podsumowanie
Wiele chorób wywoływanych jest przez bakterie, wirusy, robaki pasożytnicze oraz grzyby.
Drobnoustroje chorobotwórcze przenoszone są na różne sposoby.
Właściwa higiena oraz zdrowy tryb życia zmniejszają ryzyko rozwoju zakażenia.
Przed niektórymi chorobami możemy się uchronić dzięki szczepieniom.
Słownik
pokryta warstwą śluzu wyściółka przewodów wewnątrz ciała (m.in. przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, moczowych, układu rozrodczego)
są to główne schorzenia występujące u dzieci, zazwyczaj niespotykane u ludzi dorosłych
jest to ogólna nazwa różnych organizmów, które łączy jedna wspólna właściwość – są mikroskopijnej wielkości
pasożyt jelita cienkiego człowieka; składa ok. 200 tys. jaj na dobę, które są wydalane wraz z kałem
przyrząd pozwalający na otrzymywanie powiększonych obrazów małych przedmiotów lub ich szczegółów, niedostrzegalnych dla oka
stan niewrażliwości organizmu na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych
bardzo zakaźna wirusowa choroba wysypkowa, przede wszystkim u dzieci
pasożyty żyjące w jelicie grubym człowieka i wielu gatunków ssaków
działania i środki mające na celu zapobieganie chorobom
wysypkowa choroba zakaźna wywołana przez wirusa różyczki; do czasu wprowadzenia w Polsce obowiązkowych szczepień była to częsta choroba wieku dziecięcego; zakażenie następuje drogą kropelkową
(z ang. również: WHO) organizacja międzynarodowa, która opracowuje i realizuje plany ochrony zdrowia
pasożyt wewnętrzny, który u człowieka osiada przeważnie w jelitach; powoduje wymioty i bóle brzucha oraz niedożywienie
substancja wytwarzana przez organizmy żywe, mająca właściwości trujące dla innego organizmu
drobnoustroje wywołujące choroby zakaźne, inaczej czynniki chorobotwórcze
Zadania
Napisz, przed jakimi chorobami może nas uchronić dokładne mycie rąk mydłem pod bieżącą wodą.
Wyjaśnij, w jakim celu stosuje się szczepienia ochronne.