Skały i minerały
Mówiąc o kimś, że jest twardy jak skała, mamy na myśli, że jest silny, nieugięty, niezłomny. W rzeczywistości oprócz przysłowiowych twardych skał są także inne – miękkie, a nawet sypkie. Skała to nie tylko twardy marmur, ale też miękka glina i sypki piasek.
1.Jak powstają skały?
Kiedy rozejrzysz się dookoła, możesz zobaczyć różne kamienie – to nic innego jak fragmenty skał. SkałySkały to skupisko jednego lub kilku minerałówminerałów, czyli substancji o charakterystycznych właściwościach i określonym składzie. Niektóre ze skał tworzą się na skutek stygnięcia gorącej, płynnej substancji z głębin Ziemi. Są to skały magmoweskały magmowe. Skały osadoweSkały osadowe powstają w wyniku nagromadzenia się okruchów innych skał, a także szczątków organizmów żywych. Natomiast skały przeobrażoneskały przeobrażone powstają ze skał już istniejących, które w wyniku rozmaitych procesów zachodzących we wnętrzu Ziemi (np. pod wpływem temperatury i wysokiego ciśnienia) zmieniają swoje właściwości.
Skały można podzielić także ze względu na to, jak ściśle przylegają do siebie ziarna minerałów. Skały luźne powstają w wyniku rozpadu skały litej na okruchy, następnie okruchów na minerały. Tak powstałe okruchy i minerały w ogóle nie są ze sobą zespolone. To np. piasek i żwir. Skały zwięzłe są słabo ze sobą zespolone, dzięki temu można je pokruszyć w dłoni albo jeśli są wilgotne ugniatać jak plastelinę, np. glina, less. Powstają one z z okruchów skalnych i minerałów o średnicy mniejszej niż 0,1 mm. Skały lite natomiast to takie, które można pokruszyć wyłącznie za pomocą narzędzi. Ziarna minerałów są w nich silnie spojone, czyli silnie do siebie przylegają, np. granit, piaskowiec, wapień.
W życiu codziennym często mamy kontakt z materiałami sztucznie wytworzonymi przez człowieka, w związku z czym nie są one naturalnymi skupiskami minerałów i nie mogą być nazywane skałami. Należą do nich beton, cegły lub kreda szkolna.
Sól kuchenna także jest skałą. Często wydobywa się ją w kopalniach, podobnie jak węgiel. Złoża soli powstały na skutek szybkiego odparowania wody z niewielkiego, mocno zasolonego zbiornika wodnego, np. zatoki morskiej.
2. Rozpoznajemy skały
W poszczególnych rejonach naszego kraju na powierzchni ziemi napotykamy różne skały. Na północy i w środkowej części Polski występują głównie skały luźne. Przeważnie zalegają tutaj piasek i glina. Na wyżynach często spotykane są wapienie. Są to skały łatwo ulegające niszczeniu na skutek działania wody i wiatru. Dlatego krajobraz miejsc obfitujących w wapienie jest bardzo urozmaicony. Możemy tam zaobserwować na przykład grzyby skalne oraz jaskinie. Na wyżynach spotykane są też łupki i piaskowce. Góry utworzone są z odpornych, twardych skał, takich jak granit, marmur, gnejs i bazalt.
Podsumowanie
Skały składają się z minerałów.
Skały ze względu na sposób powstawania dzielimy na magmowe (np. granit), osadowe (np. wapień) i przeobrażone (np. marmur).
Skały ze względu na ścisłość przylegania ich ziaren dzielimy na lite, zwięzłe i luźne.
Najczęściej spotykane skały w Polsce to piasek, glina, wapień, piaskowce, łupki, granit.
Słownik
pierwiastek lub związek chemiczny, który buduje skały
skały powstające w wyniku krzepnięcia płynnej substancji z wnętrza Ziemi, np. granit
skały zbudowane z okruchów innych skał, ze szczątków obumarłych roślin i zwierząt lub w wyniku wytrącania łatwo rozpuszczalnych minerałów z roztworu wodnego podczas jego parowania
skały powstające we wnętrzu Ziemi i podlegające przemianie pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia
Sprawdź, jak rozumiesz!
Uzupełnij tekst.
Naturalne skupiska .............. lub kilku ...................... tworzą skały. Skałami są także nagromadzenia .................. innych skał lub szczątków pochodzenia .........................
Wybierz dwie spotykane w Polsce skały, które powstały z krzepnięcia roztopionej materii z wnętrza Ziemi.
- granit
- bazalt
- piasek
- piaskowiec
- glina
- bursztyn
- wapień
- sól kamienna
Uzupełnij zdania, wybierając odpowiednie elementy.
sypkich, przeobrażonych, skamieniałościami, pozostałościami, osadowych, płynnych, dolin rzecznych, wyżyn, litych, kamieniami, zbitych, nizin, resztkami, magmowych, pojezierzy
Wapienie w Polsce występują najczęściej na obszarze .......................................
Pod względem pochodzenia wapienie zaliczamy do skał ......................................, zaś pod względem spoistości – do skał .......................................
Często można w nich znaleźć ślady dawniej żyjących organizmów zwane .......................................