Środowisko lądowe jest niezwykle zróżnicowane, m.in. pod względem temperatury, wilgotności, nasłonecznienia, dostępności pokarmu, wahań temperatury oraz siły wiatru. Dlatego rośliny i zwierzęta musiały wykształcić wiele cech umożliwiających życie w różnych warunkach.

RUrvfLHYG8prj

Zdjęcie prezentuje pustynię z licznymi, strzelistymi formacjami skalnymi oraz niemal bezchmurnym niebem.

1. Czynniki warunkujące życie na lądzie

Głównymi czynnikami środowiska, które mają wpływ na życie organizmów, są woda, tlen, światło i temperatura. Występują one w różnej ilości w danym środowisku.

Woda to środowisko życia niektórych roślin i zwierząt, ale też składnik ciała wszystkich organizmów. Jej brak prowadzi do odwodnienia i śmierci. Dostępność słodkiej wody na Ziemi jest zróżnicowana. Organizmy lądowe są przystosowane do pobierania, magazynowania oraz oszczędzania wody.

Tlen służy organizmom do oddychania. Organizmy mają różne przystosowania do pobierania tlenu z otoczenia. Wymiana gazowa u roślin lądowych odbywa się przez specjalne otwory w liściach i łodygach (aparaty szparkowe), a u zwierząt przez narządy oddechowe, np. płuca. Wiele zwierząt lądowych pobiera tlen i usuwa dwutlenek węgla całą powierzchnią ciała. Na lądzie ilość tlenu jest większa niż w wodzie.

Światło słoneczne służy roślinom do wytwarzania pokarmu z wody i dwutlenku węgla w procesie fotosyntezy. Zwierzętom umożliwia orientację w środowisku za pomocą wzroku. Ma też wpływ na temperaturę powietrza.

Temperatura otoczenia oddziałuje na rozwój roślin oraz zachowanie zwierząt. W wodzie wahania temperatury są małe, natomiast na lądzie – znacznie większe.

2. Przystosowania roślin do życia na lądzie

Mała gęstość powietrza i silne wiatry

Ta cecha środowiska lądowego przyczyniła się do wykształcenia przez rośliny usztywnionej lub elastycznej łodygi. Wzmocniona i usztywniona łodyga utrzymuje pionową pozycję rośliny, co zapewnia lepszy dostęp do światła. Rośliny o masywnej budowie wytrzymują silne wiatry. Natomiast rośliny wiotkie i elastyczne poddają się podmuchom wiatru i unikają w ten sposób złamania czy rozerwania.

R157nVti3aKDy

Na planszy widoczny jest Skrzyp polny. Ma on długie, cienkie, jasno‑zielone łodyżki z podłużnymi, licznymi, zielonymi z żółtymi przebarwieniami na czubku, postrzępionymi, pociągłymi rozgałęzieniami, skierowanymi ku górze.

Rf3T91Yk8CdIX

Na planszy widoczna jest Konwalia majowa. Ma ona długie, jasno‑zielone łodygi ze zwisającymi, białymi, kulisto‑dzwonkowatymi, pochylonymi do dołu kwiatami oraz szerokie, ciemno‑zielone, epileptyczne liście.

RMdGsgbHNvFb2

Na planszy widoczny jest Dąb szypułkowy. Ma on szeroki, ciemno‑brązowy, wysoki pień z licznymi rozgałęzieniami, które porastają ciemno‑zielone, liczne liście.

Duże wahania temperatury powietrza

Drzewa i krzewy okrywa gruba kora, chroniąca wnętrze łodyg przed zbyt wysoką lub zbyt niską temperaturą. Natomiast rośliny zielne, np. szarotka i sasanka, wytwarzają gęste włoski na łodygach, liściach i kwiatach, które chronią przed niekorzystnymi temperaturami.

RxnWTmtIj45MQ

Na planszy widnieje sasanka łąkowa. Łodyga ma brązowy kolor, silnie owłosiona długimi, białymi włoskami. U jej podstawy i na czubku, widnieją długie, postrzępione, zielone listki. Kwiat jest dzwonkowaty, skierowany w dół, płatki są w szaro‑fioletowym kolorze.

R14Ja8b0blTnW

Na planszy widoczny jest Buk zwyczajny. Ma on szeroki, brązowy, omszony, wysoki pień z szeroką dziuplą i licznymi rozgałęzieniami, które porastają jasno‑zielone, liczne liście.

R7aAPiOoVCEc9

Na planszy widoczna jest Sosna zwyczajna. Ma ona cienki, ciemno‑brązowy, wysoki pień z licznymi rozgałęzieniami, które porastają ciemno‑zielone, liczne liście, przekształcone w igły. W lewym, dolnym rogu widoczne jest zbliżenie gałązkę z zielonym, długim igliwiem.

Nasłonecznienie

Rośliny starają się jak najlepiej wykorzystać światło. Dlatego też ustawiają swoje liście tak, by jedne nie przysłaniały drugich. Natomiast gdy nasłonecznienie jest zbyt duże, obracają swoje liście brzegiem do słońca.

R11gItOFaIvBn

Na planszy widoczne są liczne liście bluszczu pospolitego. Mają ciemno i jasno zielony kolor, widoczne, białe, pierzaste unerwienie i gwiaździste kształty.

RGXYfjsofSqyi

Na planszy widoczna jest brązowa, cienka, długa gałązka eukaliptusa, którą porastają pociągłe, wąskie, ciemno‑zielone, liczne, skierowane w dół liście eukaliptusa.

3. Przystosowania zwierząt do życia na lądzie

Zwierzęta również musiały się przystosować do warunków panujących na Ziemi.

Ograniczona dostępność wody

Zwierzęta na różne sposoby radzą sobie z ochroną ciała przed wysychaniem. Węże i jaszczurki mają grubą i suchą skórę, pokrytą łuskami, a żółwie – tarczkami, chroniącymi przed utratą wody. Natomiast inne zwierzęta (np. żaba rogata) na czas suszy zakopują się w ziemi i otaczają warstwą śluzu. Swoje kryjówki opuszczają dopiero wtedy, gdy zaczyna padać deszcz i robi się wilgotno.

RvRg46UDywbl8

Fotografia przedstawia jaszczurkę zwinkę. Ciało jaszczurki jest zielone z brązowym ogonem. Stoi pod trawą na ziemi, lekko skosem, duża głowa z brązowym okiem w lewo. Ma bardzo krótkie łapy. Na ciele drobne łuski.

R1M24rhUcONAP

Na planszy widoczna jest żaba rogatka. Ma masywną budowę ciała, krótkie kończyny, głowę szeroką i dużą, silnie wysklepioną oraz wypukłe, znajdujące się na czubku, żółto‑czarne oczy. Ciało ma kolor zielony z brązowymi plamami, boki mają żółtawy odcień spód jest jasny w brązowe plamy.

R1TSIxvHV1rRn

Zdjęcie dorosłej traszki. Zwierzę ma długie, smukłe ciało barwy czarnej. Na brzuchu widoczne żółte plamy. Na końcu ciała ogon długości równej długości tułowia. Wzdłuż grzbietu i ogona ciągnie się wyrostek w kształcie grzebienia. Na głowie duże czarne oczy. Tułów wyposażzony w dwie pary krótkich kończyn, z których każda ma cztery palce.

RU3ZaQqfROduE

Na planszy widoczny jest chrząszcz. Ma jajowaty kształt, ciało pokryte tęczowym pancerzem, bardzo małą głowę z długimi czułkami oraz szeroki odwłok z długimi odnóżami.

Silne wiatry

Silny wiatr wychładza, zatem zwierzęta zbierają się w duże, zwarte stada. Dzięki temu zwierzęta mogą się nawzajem ogrzewać. Robią tak np. pingwiny.

RqTtWV906XuH8

Na planszy widoczny jest biały lodowiec, przez którego środek płynie ciemny akwen. Na jednej części znajduje się rząd stojących, niewielkich, biało‑czarno‑żółtych pingwinów, a na drugą część lodowca, uchwycony w locie, wskakuje pojedynczy pingwin.

Duże zmiany temperatur

Wiele zwierząt posiada włosy lub pióra chroniące je przed chłodem.

R9FwjbLSKAkff

Na planszy widoczna jest Sikora bogatka. Ma ona drobne, żółto‑czarno‑białe ciało, niewielką głowę z małym czarnym okiem i dziobem. Ptak stoi na zielonej desce, na dwóch, długich, szarych odnóżach.

Rg9Y2U3pyHDAK

Na planszy widoczne są dwa osobniki gronostaja. Zwierzęta mają długi tułów, krótkie odnóża, małe głowy z zaokrąglonymi uszami oraz pociągłe ogony. Jeden z nich ma sierść koloru czekoladowo‑brązowego na grzbiecie oraz żółto‑białego na brzuchu, drugi ma białe futro z czarnym końcem ogona.

Niektóre zwierzęta przesypiają okres niskich temperatur (np. niedźwiedzie, susły i świstaki).

RPagnqybvvvLO

Na planszy widoczny jest stojący suseł. Ma on podłużne ciało, pokryte szaro‑rudą sierścią na brzuchu, zaś na bokach żółtawo‑szara z białymi cętkami. Głowę ma niewielką z przylegającymi uszami i czarnymi oczami.

R3zvM0SPabGCL

Na planszy widoczny jest świstak. Ma on masywne ciało, odnóża oraz głowę z dużym, szarym nosem, małymi uszami i parą czarnych oczu. Sierść jest gruba, szorstka, w odcieniach szarości i żółci.

RyCfkryStThuh

Na planszy widoczny jest niedźwiedź brunatny. Ma masywną sylwetką ciała, umięśnione kończyny i dużą głowę z zaokrąglonymi uszami i czarnym nosem oraz parą oczu. Sierść jest gęsta, ma ciemno‑brązowy kolor.

Niektóre ptaki na czas zimy wędrują do cieplejszych krajów (np. bociany), gdzie łatwiej jest im znaleźć pożywienie.

ROTgEe5q4Wiiy

Na planszy widoczny jest bocian biały. Ma duży, biało‑czarny tułów, podłużne, pomarańczowe nogi, długą, zgiętą szyję oraz niewielką głowę z czarnymi oczami oraz długim, spiczastym, czerwonym dziobem.

Inne zwierzęta, np. żaby, chronią się przed upałem, chowając się w szczelinach skalnych lub trawach, myszy w swoich norach, a rysie, wilki i jelenie – w cieniu drzew.

RZ8eYH6fEHFN0

Fotografia przedstawia zbliżenie oliwkowej żaby z boku, pyskiem w prawo. Żaba trawna siedzi na podłożu z brunatnych liści i gałązek. Na głowie duże, wypukłe, okrągłe oczy ze złotawymi tęczówkami. Szpara źrenicy czarna, poziomo owalna. Przez pysk, oko aż do przednich łap brązowa plama. Ciało krępe, kończyny przyciągnięte do tułowia. Brzuch jasny. Na tylnych łapach ciemniejsze, poprzeczne pasy.

RnqFFVnNrCTM9

Na planszy widoczny jest ryś, stojący na szarym gazie, pośród drzew iglastych. Ma on masywne, pomarańczowe z brązowymi elementami i białym spodem, ciało, umięśnione odnóża oraz okrągłą głowę ze szpiczastymi uszami.

Rgl6s5TIyWW2z

Fotografia przedstawia głowę beżowego psa. Ma on otwarty pysk i wystawiony język.

Duża zawartość tlenu w powietrzu

Niektóre zwierzęta prowadzą wymianę gazową całą powierzchnią ciała. Inne natomiast wykształciły specjalne narządy oddechowe, np. płuca.

RIGGJfqzfD0Mh

Na planszy widoczna jest zgięta dżdżownica na zielonym mchu. Ma ona podłużne, jasno‑brązowe, segmentowane ciało z widocznym, kwadratowym siodełkiem.

RTgwh1OVdChra

Fotografia przedstawia małego żółwia, wychodzącego z wody na kawałek drewna. Żółw ma małą głowę na grubej szyi, skierowany w lewo. Skorupa płaska, łuski szerokie, czarno brązowe. Łapy masywne na końcach.

Mniejsza gęstość powietrza

Środowisko lądowe ma znacznie mniejszą gęstość niż wodne, dlatego zwierzęta zamieszkujące lądy wykształciły mocną konstrukcję układu ruchu (szkieletu i mięśni) oraz różne narządy służące do poruszania się (odnóża lub kończyny). Dzięki nim zwierzęta te mogą się poruszać:

• ruchem ślizgowym – posługują się nim bezkręgowce wykorzystujące napięcie powierzchniowe wody oraz ptaki unoszące się na wodzie dzięki sile wyporu;

• poprzez pełzanie – występuje u zwierząt lądowych pozbawionych odnóży lub kończyn;

• ruchem kroczącym – najczęstszy rodzaj przemieszczania się zwierząt lądowych;

• biegając – ruch umożliwiający szybką ucieczkę przed zagrożeniem lub dogonienie ofiary;

• ruchem skaczącym – umożliwia on bardzo szybkie przemieszczanie się, ale występuje rzadko ze względu na duże zapotrzebowanie energetyczne;

• poprzez lot – związany z wykształceniem zdolności do poruszania się w powietrzu.

RzZuUfU7Y3YD2

Fotografia biedronki zrywającej się do lotu. Zwierzę jest skierowane w prawą stronę zdjęcia, siedzi na krawędzi liścia. Ciało jest czarne, z białymi plamami w przedniej części. Skrzydła są rozpostarte. Przednie skrzydła są twarde i mają kształt ćwierci kuli. Są czerwone w dużymi czarnymi plamami. Tylne skrzydła są przezroczyste i dwukrotnie dłuższe od przednich.

R1Qsf6c1kyQgR

Fotografia przedstawia grubą, zwiniętą brązową żmiję, leżącą na piasku. Ma uniesioną trójkątną głowę. Na ciele żmii zygzakowaty wzór z jasno i ciemno brązowych łusek.

RC9fv1Q5x0SEI

Fotografia przedstawia zająca szaraka. Jest szarobrązowy. Widoczne jest duże oko i długie uszy z ciemnymi końcami. Przednie łapy wyprostowane, tylne przygięte, jest gotowy zerwać się do biegu.

RQXqXUjgV3nQy

Na planszy widoczny jest kangur. Ma on masywne, umięśnione ciało, porośnięte szaro‑brązową sierścią, z długimi kończynami skończonymi, bardzo długim, cienkim ogonem oraz dużą głową z podłużnymi, stojącymi uszami.

Ptaki wykształciły przystosowania do lotu, takie jak: opływowy kształt ciała czy kończyny przednie przekształcone w skrzydła.

RbHs83jhjc0xd

Na planszy widoczny jest Kos zwyczajny. Ma on okrągłe, szerokie ciało, pokryte czarnymi piórami, z długim ogonem, cienkimi, czarnymi odnóżami i małą głową z okrągłym okiem i spiczastym, pomarańczowym dziobem.

R1LTEr6ovLoBB

Na planszy widoczna jest Modraszka zwyczajna. Ma szeroki tułów z żółto‑zielonymi piórami na spodzie ciała i niebiesko‑białymi piórami na grzbiecie, podłużnym ogonie i drobnej głowie z małym, czarnym okiem i spiczastym dziobem.

R106SkXxgfPpa

Zdjęcie przedstawia mewę w locie. Jest to ptak o biało‑szarym upierzeniu. W tle widać duży zbiornik wodny i strome zbocza wzgórza.

Podsumowanie

• Ważnymi czynnikami wpływającymi na życie organizmów na lądzie są: temperatura, światło, dostęp do wody i pożywienia.

• Większość organizmów lądowych źle znosi bardzo wysoką i bardzo niską temperaturę.

• Warunki życia zależą od stref oświetlenia Ziemi.

• Niektóre organizmy przystosowały się do życia w bardzo trudnych warunkach.

Sprawdź, jak rozumiesz!

Notatnik