RJOfFi3DA24Q8

Grafika przedstawia rybę - Zebrasomę żółtą. Ma cytrynowożółte ubarwienie całego ciała, które jest wysokie, silnie bocznie spłaszczone, przypominające dysk. Pysk jest wąski, zakończony wydłużonym, rurkowatym pyszczkiem. Płetwa grzbietowa i odbytowa są długie. Ryba znajduje się przy dnie zbiornika wodnego.

1. Jak żyje się pod wodą?

Woda jest ośrodkiem o znacznie większej gęstości niż powietrze. Bardzo małe organizmy mogą się w niej swobodnie unosić. Natomiast duże zwierzęta muszą wykonać znaczny wysiłek, by pokonać opór wody. Aby go zmniejszyć, przybierają wrzecionowaty kształt, a ich skóra często pokryta jest śliskim śluzem.

R1VcUBhKqlSQt

Grafika przedstawia rybę - pływającego w wodzie pstrąga potokowego. Posiada on oliwkowozielony grzbiet, na którym występują liczne czarne i czerwone kropki z białą otoczką. Brzuch żółty. W tle znajdują się inne ryby.

Ilość światła słonecznego w wodzie zależy od jej głębokości i przejrzystości. Rośliny mogą żyć do głębokości, do której dociera światło słoneczne.

Temperatura wody w dużych zbiornikach jest niemal stała, dlatego żyje w nich wiele różnorodnych zwierząt.

Zawartość tlenu w wodzie jest mniejsza niż w powietrzu. W wodzie zimnej jest więcej tlenu niż w ciepłej. Zwierzęta żyjące w wodzie pobierają tlen całą powierzchnią ciała lub za pomocą skrzeli. Ssaki wodne oddychają tlenem atmosferycznym za pomocą płuc, więc muszą co jakiś czas wychylić się ponad powierzchnię wody i zaczerpnąć powietrza.

Zasolenie wody jest większe w wodzie morskiej (wody słone) niż w rzekach, jeziorach i stawach (wody słodkie).

Niektóre przystosowania organizmów do życia w zbiornikach wodnych

• Zwierzęta aktywnie pływające mają opływowy( wrzecionowaty) kształt ciała.

• Zwierzęta żyjące przy brzegu, narażone na gwałtowne falowanie wody lub anę jej poziomu, prowadzą osiadły tryb życia, zagrzebują się w podłożu lub chowają się do muszli.

• Rośliny  mogą mieć ciało wstęgowate, wiotkie, łatwo poddające się falowaniu wody.

• Bardzo małe organizmy biernie unoszą się w wodzie.

2. Warunki życia zmieniają się z biegiem rzeki

Czynniki, które mają wpływ na organizmy żyjące w rzece:

• przejrzystość wody;

• głębokość rzeki;

• ilość tlenu rozpuszczonego w wodzie;

• prędkość przepływu wody.

W górnym biegu rzeki woda płynie bardzo szybko, jest przejrzysta, dobrze natleniona i zimna. Żyjące tu organizmy są przystosowane do przeciwstawiania się sile wody płynącej z dużą prędkością.  Ciało ryb jest silnie umięśnione i wydłużone, co pozwala im na zwinne pływanie mimo dużej szybkości nurtu.

Ciekawostka

Największą rybą naszych rzek jest sum, który może osiągnąć 2 metry długości i 100 kg masy. Łowiono już okazy mierzące nawet 5 m! Sum żyje przy dnie. Charakterystyczne wąsy pomagają mu orientować się w zamulonej wodzie.

R2NVCYBdxXssc

Fotografia przedstawia w zbliżeniu przednią część ciała suma. Ryba znajduje się przy dnie, na tle roślin. Jest szaroniebieska, duża, z wąskimi płetwami. Głowa skierowana w lewo, zaopatrzona w długie wąsy umieszczone nad uchylonym pyskiem. Nad nimi wypukłe, okrągłe oczy. Ciało suma jest szare.

W środkowym i dolnym biegu rzeki woda płynie wolniej, jest bardziej mętna, cieplejsza, mniej zasobna w tlen. Poziom wody może się zmieniać, np. w zależności od ilości opadów i śniegu topiącego się wiosną. Roślinność obecna jest do głębokości, do której dochodzą promienie słoneczne. Nad brzegiem występuje roślinność przybrzeżna. Zwierzęta nie muszą przeciwstawiać się szybkiemu prądowi wody, tak jak w górnym biegu rzeki. Żyją tu małże, ślimaki, raki, larwy owadów, ryby (np. okoń, karp, płoć, szczupak, leszcz), ptaki (np. kaczka, łabędź) i ssaki (np. wydra, bóbr).

Slajd 1 z 4

Rd1yIc8EEzOUk

Mapa Polski przedstawia oznaczoną kolorowo Wisłę wraz z dopływami. U dołu mapy znajduje się turkusowy odcinek górny. Wyżej niebieski odcinek środkowy z zaznaczoną Warszawą. U góry mapy na granatowo zaznaczono odcinek dolny rzeki, z miastami: Toruń, Bydgoszcz i Gdańsk.

Rnsf7vZ49wc55

Fotografia prezentuje górny bieg rzeki. Koryto rzeki jest wąskie, spadziste i kamieniste. Woda płynie szybko i jest rwąca. W miejscach, gdzie woda rozbija się o kamienie, powstaje biała piana.

R15MDxtsJhrNC

Fotografia prezentuje środkowy bieg rzeki. Koryto rzeki jest szerokie, lustro wody gładkie. Na obu brzegach rzeki rosną drzewa.

RcEZn8rsQ781u

Dwie fotografie prezentujące dolny bieg rzeki. Na fotografii górnej widać koryto rzeki, jest szerokie i rozległe, a powierzchnia wody gładka. Brzegi mają postać piaszczystych plaż. Na fotografii dolnej widać szerokie koryto rzeki. Powierzchnia wody jest gładka. Na jednym z brzegów znajduje się przystań dla jachtów.

3. Warunki i strefy życia w jeziorze

W głębokim jeziorze wyodrębnia się trzy strefy życia: przybrzeżną, toni wodnej i denną. Strefa przybrzeżna obejmuje brzeg jeziora i dno w części, do której dociera światło. Występują tu rośliny zakorzenione w dnie, których pędy wystają nad powierzchnię wody. Strefa toni wodnej obejmuje tę część wód jeziora, do której dociera światło słoneczne. Występuje tu plankton roślinny. Strefa denna to dno jeziora oraz ta część jego wód, do której nie dociera światło, co uniemożliwia rozwój roślin.

Warunki życia w jeziorze zmieniają się z porą roku

Latem górna warstwa wody ogrzewa się do temperatury ok. 20°C, w dolnej warstwie ma temperaturę ok. 4°C. Jesienią powierzchniowa warstwa wody się ochładza i w całym zbiorniku dochodzi do mieszania się wody. Zimą wskutek ujemnej temperatury powietrza powierzchniowa warstwa wody zamarza. Lód pływa po powierzchni, dlatego że jego gęstość jest mniejsza niż gęstość wody. Na dnie panuje stała temperatura ok. 4°C, dzięki czemu rośliny i zwierzęta mogą tam przetrwać zimę. Wiosną pod wpływem promieni słonecznych lód topnieje i ponownie następuje mieszanie się wód jeziora.

4. Rośliny i zwierzęta jezior

Warunki życia w wodzie zmieniają się w zależności od głębokości. Wraz ze wzrostem głębokości rośnie ciśnienie wywierane przez wodę i spada ilość dostępnego światła. Na głębokości kilkuset metrów jest już zbyt ciemno dla roślin, a głębiej panują właściwie całkowite ciemności.

Strefa przybrzeżna

R1em74VTaWGFK

Zdjęcie przedstawia porośnięty wysoką, trzciną brzeg jeziora w słoneczny dzień. Trzcina wyrasta częściowo z wody i składa się z długich, smukłych, zielonych łodyg z długimi liśćmi rosnącymi ku górze.

R1VRevKvf5q2t

Zdjęcie przedstawia zbliżenie na pałki wodne. Mają one podłużny kształt i brązowy kolor. Znajdują się w połowie zielonej łodygi.

RF1fGWPLJ27sk

Zdjęcie przedstawia tatarak rosnący na brzegu wody w lesie. Tatarak ma długie zielone liście wyrastające prosto z wody lub gleby.

RohAHU4NrvSO8

Zdjęcie przedstawia duże zielone liście pływające na powierzchni wody oraz znajdujący się między nimi duży żółty kwiat o kulistym kształcie.

R1SeGjE3movIA

Zdjęcie przedstawia ciemno zielone liście pływające na powierzchni wody oraz znajdujące się między nimi dwa kwiaty o długich białych płatkach na zewnątrz oraz żółtych wąskich wewnątrz.

RRCrCz597QioQ

Zdjęcie przedstawia zieloną roślinę o długich pędach na kamienistym brzegu zbiornika wodnego.

RzS7seE27lfkf

Zdjęcie przedstawia Moczarkę leżącą na piasku. Posiada ona podłużne zielone pnącza z drobnymi listkami.

R7yYlxBUlWbt7

Zdjęcie przedstawia rzęsę wodną. Składa się ona z gęsto zgrupowanych jasno zielonych drobnych pędów pływających po powierzchni wody.

R1PsctoVGovig

Zdjęcie przedstawia żabę siedzącą na dużych zielonych liściach pływających po powierzchni wody. Żaba posiada zielone ubarwienie z brązowymi kropkami na grzbiecie oraz brązowymi pasami na tylnych nogach.

R70lUcQM4WzMh

Zdjęcie przedstawia żółwia pływającego w zbiorniku wodnym. Żółw na głowie i szyi posiada czarną skórę w jaskrawo żółte paski. Skorupa żółwia od góry jest czarna, a od dołu czerwona z dużymi czarnymi kropkami.

RAN9lnUNBVudx

Zdjęcie prezentuje zaskrońca. Znajduje się on w małej kałuży wody. Zaskroniec posiada jasne plamy z tyłu głowy oraz wyciągnięty, rozdwojony język.

RLIfVNgFOEsrm

Zdjęcie prezentuje kaczkę pływającą po jeziorze. Posiada on długi ciemny dziób oraz jasno brązowe upierzenie z ciemnymi plamami.

RpYY7eDDX4sIi

Zdjęcie prezentuje gęś pływającą po jeziorze. Posiada ona długi pomarańczowy dziób, szare upierzenie na głowie i szyi oraz ciemnobrązowe na skrzydłach.

RbwE3TUZb3wzO

Zdjęcie przedstawia perkoza w wodzie. Posiada on długa szyję, na głowie ciemnobrązowy czub. Wierzch ciała ciemnobrązowy, boki brązowo‑rdzawe.

Ro4U8p3VT4H7q

Zdjęcie przedstawia czaplę siwą na brzegu jeziora. Ma ona długie nogi i długą szyję. Czapla posiada szare ubarwienie.

R1V098WZEH1ST

Zdjęcie przedstawia kormorana na brzegu zbiornika wodnego. Posiada on czarne ubarwienie, zielone oczy oraz żółty dziub.

RG1SI122O7M6a

Zdjęcie prezentuje ważkę siedzącą na liściu. Posiada ona sześć odnóży, dwa długie skrzydła oraz bardzo długi opalizujący odwłok.

R1Cp6Mhibzg4c

Zdjęcie przedstawia komara siedzącego na liściu. Posiada on szaro brązowe ubarwienie oraz podłużny odwłok.

RpiThaLmt9m59

Zdjęcie przedstawia raka w płytkiej wodzie. Posiada ona szaro niebieskie ubarwienie z czarne oczy. Z przodu znajduje się para szczypiec.

R1VRgVYz5nRrY

Zdjęcie przedstawia ciernika. Ryba ta ma podłużny kształt, duże wyłupiaste oczy oraz pomarańczowe ubarwienie w dolnej części głowy. Reszta ciała jest szara z zielonymi refleksami na grzbiecie.

RH2ncyFZeKzVj

Zdjęcie przedstawia pływającą w wodzie płoć. W tle widać pływające inne osobniki. Płoć posiada szaro niebieskie łuski oraz dużą płetwę ogonową i grzbietową w tym samym kolorze. Na dnie zbiornika wody znajdują się liczne drobne kamienie.

Rj2dqnJpX6aot

Zdjęcie przedstawia dwa liny płynące obok siebie. Lin posiada żółtozłote łuski oraz duże płetwy w szarym kolorze. Tło stanowią duże kawałki skały znajdujące się na dnie zbiornika wody.

RqArerzAf2gmN

Zdjęcie prezentuje okonia. Posiada on szaro‑zielone łuski z pionowymi ciemnymi pasami. Płetwy grzbietowe i ogonowa mają ciemnoszary kolor, natomiast płetwa brzuszna ma pomarańczowy kolor.

R195Lvp947xmN

Zdjęcie prezentuje szczupaka leżącego na kamienistym dnie zbiornika wodnego. Szczupak ma bardzo wydłużone ciało o beżowej barwie. Płetwa grzbietowa szczupaka jest cofnięta na sam koniec jego ciała, znajduje się tuż przy płetwie ogonowej.

Żaba

Żaba

Zaskroniec

Zaskroniec

Gęś

Gęś

Czapla siwa

Czapla siwa

Ważka

Ważka

Rak

Rak

Płoć

Płoć

Okoń

Okoń

Żółw błotny

Żółw błotny

Kaczka

Kaczka

Perkoz

Perkoz

Kormoran

Kormoran

Komar

Komar

Ciernik

Ciernik

Lin

Lin

Szczupak

Szczupak

Strefa otwartej toni wodnej jeziora

R1XDQzD7JYb3a

Zdjęcie przedstawia fitoplankton w wodzie. Widoczne są liczne półprzezroczyste organizmy o różnorodnych kształtach. Wewnątrz komórek widać zielone elementy. Są to chloroplasty.

RKXdtfIC9vSlP

Zdjęcie przedstawia plankton zwierzęcy w postaci sześciu małych organizmów zwierzęcych o różnych kształtach. Wszystkie one posiadają przezroczystą powłokę zewnętrzną wewnątrz której znajdują się żółtopomarańczowe narządy.

RqJFLmPlf8C4G

Zdjęcie przedstawia dwie pływające przy dnie zbiornika wody ukleje. Posiadają one szare ciało z dużymi okrągłymi oczami oraz złotymi świecącymi drobinkami na grzbiecie. Płetwy uklei są przezroczyste.

RlWB3zCzcD9aM

Zdjęcie przedstawia sandacza płynącego przy skalistym dnie zbiornika wodnego. Posiada on wydłużone ciało szarego koloru oraz okrągłe duże oczy. Dwie płetwy grzbietowe oraz płetwa ogonowa posiadają dodatkowo czarne kropki.

Plankton roślinny (fitoplankton)

Plankton roślinny (fitoplankton)

Ukleja

Ukleja

Plankton zwierzęcy (zooplankton)

Plankton zwierzęcy (zooplankton)

Sandacz

Sandacz

Strefa denna

R1GahVxZrUtL2

Zdjęcie prezentuje głowę suma. Sum posiada ciemnobrązowe ubarwienie, drobne brązowe oczy oraz długie wąsy.

ResGJVUkJDDZ4

Zdjęcie przedstawia sieje pływające w wodzie. Posiadają one duże oczy oraz błyszczące złotawe ubarwienie.

R15TnhgDwobuf

Zdjęcie prezentuje dwa karpie pływające w wodzie. Posiadają one ciemnobrązowe ubarwienie oraz krótkie wąsy oraz krótkie boczne płetwy.

RtmANmvq75Hxp

Zdjęcie przedstawia dwie małże leżące w płytkiej wodzie. Posiadają one jasnobeżowe muszle.

Sum

Sum

Karp

Karp

Sieja

Sieja

Małże

Małże

5. Jakie warunki panują w morzach i oceanach?

W morzach i oceanach, podobnie jak w jeziorach można wyróżnić trzy strefy życia.

Strefa przybrzeżna morza to strefa wód i dna, dokąd dociera światło słoneczne, oraz brzegu lądu zalewanego przez fale. Występują tam liczne rośliny częściowo lub całkowicie zanurzone w wodzie. Zwierzęta przystosowały się do falowania wody oraz pływów – występują tu organizmy zagrzebujące się w piasku oraz osiadłe.

Strefa toni morskiej to warstwa wód, do których dociera światło słoneczne. Żyje tam plankton roślinny i zwierzęcy. Planktonu zwierzęcego jest więcej w wodach zimnych ze względu na to, że w zimnej wodzie lepiej rozpuszcza się tlen.

Strefa głębin to część wód morskich, do których nie dociera światło. Brak światła w morskich głębinach uniemożliwia rozwój roślin. Żyjące tu zwierzęta przystosowują się do braku światła, wysokiego ciśnienia i niskiej temperatury wody.

Slajd 1 z 2

R1A28uGZICaCE

Fotografia przedstawia model ryby głębinowej Gigantactis macronema. Ma ona wydłużony kształt ciała, czarny kolor oraz szeroką płetwę grzbietową, brzuszną i ogonową z wyraźną zieloną błoną. Zauważalne są krótkie, szpiczaste zęby oraz niezwykle długi narząd świetlny, przypominający kształtem cienki drut. Ciągnie się on od wydłużonej górnej szczęki ryby wzdłuż całego jej ciała.

R1JeNIazz8Lf3

Ilustracja prezentuje rybę głębinową. Jej ciało jest wąskie i długie. Głowa duża, znacznie szersza od reszty ciała. Olbrzymi otwór gębowy jest wyposażony w długie, ostre zęby. Na głowie znajdują się olbrzymie okrągłe oczy, zaś za głową intensywnie czerwone skrzela. Pod brzuchem ryba ma narządy świetlne przypominające jaskrawe frędzle. Ciało ryby jest przezroczyste.

Ciekawostka

Ogromne ciśnienie wody i niewielka ilość tlenu na dużych głębokościach uniemożliwiają zwierzętom osiąganie dużych rozmiarów. Chociaż ryby głębinowe na zdjęciach przypominają legendarne potwory, rzadko osiągają długość powyżej kilkudziesięciu centymetrów.

RyiOK7SlLSNd1

Zdjęcie przedstawia rybę Gigantactis - przedstawiciela ryb głębinowych. Posiada wydłużony kształt ciała. Ma stosunkowo małą głowę i wydłużony trzon ogona. Posiada bardzo długi wabik (element ciała wystający z głowy i przypominający sznurek), przekraczający długość całego ciała ryby. Płetwa ogonowa zakończona strzępkami. Ryba posiada bardzo małe, prawie niewidoczne oczy. Posiada brunatne ubarwienie ciała.

Podsumowanie

• Woda stawia większy opór niż powietrze poruszającym się w niej ciałom.

• Woda zmienia temperaturę wolniej niż powietrze.

• W wodzie jest znacznie mniej tlenu niż w powietrzu.

• Rośliny mogą żyć tylko w przypowierzchniowej warstwie mórz i oceanów.

• Przystosowania dużych zwierząt do życia w wodzie to wrzecionowaty kształt ciała, skóra pokryta śluzem i gruba warstwa tłuszczu.

Słownik

Sprawdź, jak rozumiesz!

11

Ćwiczenie 5

Wymień podobne cechy w wyglądzie delfina i tuńczyka umożliwiające im poruszanie się w wodzie.

R13Rh0oZanQLQ

Ilustracja przedstawia dwa zdjęcia. Po lewej stronie widać delfina, a po prawej tuńczyka. Oba zwierzęta mają opływowy kształt. Posiadają płetwy grzbietowe. Delfin posiada otwór nosowy na grzbiecie głowy.

R114RhPOI6njb

. Wymień podobieństwa w wyglądzie delfina i tuńczyka i wyjaśnij, jakie są jego przyczyny. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przypomnij sobie, jakie warunki panują w wodzie, oraz zastanów się, jakie cechy charakterystyczne tych zwierząt są przydatne np. w poruszaniu się w tym środowisku.

Pokaż odpowiedź

Opływowy kształt ciała ułatwia poruszanie się w wodzie, a płetwy i ogon umożliwiają nabieranie w niej prędkości.

31

Ćwiczenie 7

RysYfvttVHJDo

Na zdjęciu ukazany jest perkoz rdzawoszyi. Jest to ptak wodny. Na ciele ma upierzenie brązowe, a na głowie biało czarne. Dziób bliżej głowy jest żółty, a na końcu czarny.

R19KFmvtLPBa9

Przeczytaj tekst i wykonaj polecenia.

Perkoz rdzawoszyi to średniej wielkości ptak wodny, z wyglądu nieco podobny do kaczki. Jednak w przeciwieństwie do kaczki jego dziób nie jest płaski i szeroki. Jago nazwa pochodzi od koloru szyi, którą ptak przybiera w okresie godowym. Wybiera płytkie jeziora i stawy hodowlane porośnięte szuwarami i roślinnością wodną. Ptak buduje gniazdo na wodzie wśród szuwarów w kształcie platformy z roślin wodnych oraz mułu. Żywi się ślimakami, rakami, kijankami, owadami i ich larwami, rybami. Naturalnym wrogiem perkoza jest norka.

A. Wyjaśnij, dlaczego perkoz wybiera zbiorniki wodne porośnięte gęstą roślinnością.
B. Wyjaśnij jaki wpływ na liczebność tych ptaków może mieć usuwanie roślinności szuwarowej w stawach hodowlanym.
C. Ułóż łańcuch pokarmowy, w którym jednym z ogniw jest perkoz. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, jaki pokarm pobiera perkoz.

Pokaż odpowiedź

Perkoz wybiera te miejsca, ponieważ są siedliskiem organizmów stanowiących jego pożywienie.

Notatnik