8. Nad Morzem Śródziemnym
Krajobraz śródziemnomorski to nie tylko symbole wakacyjnego relaksu – złociste plaże, błękitne morze i słońce niemal przez cały rok. Choć właśnie z takim obrazem najczęściej go kojarzymy, ten region kryje w sobie znacznie więcej. Pod warstwą turystycznych atrakcji rozciąga się unikalny świat przyrodniczy – z charakterystycznym klimatem, roślinnością i ukształtowaniem terenu, które mają ogromny wpływ na życie ludzi i sposób gospodarowania tym obszarem. Zamiast tylko podziwiać piękno wybrzeża, warto przyjrzeć się bliżej, co tak naprawdę tworzy śródziemnomorski krajobraz.
Określisz na mapie położenie krajobrazów śródziemnomorskich.
Scharakteryzujesz cechy środowiska przyrodniczego krajobrazu śródziemnomorskiego.
Omówisz podstawowe zależności między elementami środowiska przyrodniczego w krajobrazach śródziemnomorskich.
Rozpoznasz główne formacje roślinne występujące w strefie śródziemnomorskiej.
Położenie
Krajobraz śródziemnomorski występuje w wielu częściach świata, zarówno na półkuli północnej, jak i południowej. Jednak największy obszar znajduje się w basenie Morza Śródziemnego. Nic więc dziwnego, że od tego właśnie morza pochodzi jego nazwa. W niniejszym e‑materiale skoncentrujemy się właśnie na tym regionie, ponieważ ma on najwięcej cech charakterystycznych dla krajobrazu śródziemnomorskiego.
Krajobraz śródziemnomorski – mapa interaktywna 1
Na podstawie mapy interaktywnej bądź atlasu geograficznego wskaż z niżej podanych 2 państwa, na terenie których występuje klimat śródziemnomorski.
Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy wskaż z niżej podanych 2 państwa, na których terenie występuje klimat śródziemnomorski.
Na podstawie mapy i dostępnych źródeł wiedzy wskaż z podanych miasto charakteryzujące się występowaniem krajobrazu śródziemnomorskiego.
Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy wskaż z podanych miasto charakteryzujące się występowaniem klimatu śródziemnomorskiego.
Krajobraz śródziemnomorski – grafika interaktywna
W strefie śródziemnomorskiej panuje klimat podzwrotnikowy wilgotny ciepły, zwany też klimatem śródziemnomorskim z wyraźnie zaznaczonymi porami roku: suchą i wilgotną. Lata są suche, słoneczne i gorące – średnia temperatura powietrza z reguły przekracza 20°C (waha się między 18 a 28°C). Z kolei zimy są łagodne i wilgotne – temperatura zwykle nie spada poniżej 0°C (oscyluje między 4 a 12°C). Opady występują przede wszystkim w półroczu zimowym, a ich roczna suma waha się od 400 do 1000 mm. Letni z małymi opadami, a niekiedy bezopadowy, trwa 3–6 miesięcy.
Przeanalizuj klimatogramy i określ cechy klimatu w regionach śródziemnomorskich na różnych kontynentach. Wskaż wspólne cechy klimatu dla podanych obszarów.
Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy określ cechy klimatu w regionach śródziemnomorskich na różnych kontynentach – wskaż podobieństwa i różnice.
Sieć rzeczna obszarów śródziemnomorskich jest słabo rozwinięta – występują tu zarówno rzeki stałe, jak i okresoweokresowe. Charakteryzują się one wezbraniami w chłodnym półroczu, czego przyczyną jest wzrost opadów w tym okresie. Latem stan wody znacznie się obniża w związku ze wzrostem parowania i jednoczesnym zmniejszeniem opadów.
Gleby obszarów śródziemnomorskich są zróżnicowane i wykazują związek z wielkością opadów. Tam, gdzie roczna suma opadów wynosi 500–600 mm, a w podłożu występują skały wapienne, tworzą się żyzne gleby o charakterystycznej cynamonowej lub ciemnoczerwonej barwie, nazywane w basenie Morza Śródziemnego terra rossa lub glebami cynamonowymiglebami cynamonowymi. Nadają one powierzchni skał charakterystyczne czerwonawe zabarwienie.
Terra rossa – galeria zdjęć
Zbiorowiska roślinne obszarów śródziemnomorskich są zróżnicowane i zależą od cech klimatu i warunków wodnych. Powszechnie występuje tu roślinność twardolistna, zwana też śródziemnomorską, którą tworzą zawsze zielone, suche lasy i zarośla. Ich twarde, pokryte woskiem liście pozwalają na przetrwanie niedoboru opadów w okresie letnim. Dominują tu rośliny przystosowane do ograniczenia parowania i tym samym strat wody poprzez redukowanie powierzchni liści. W basenie Morza Śródziemnego występuje makia ( zespół roślinny z dominacją krzewów i niskich drzew o liściach wiecznie zielonych, gdzie rośliny przystosowały się do niedoboru wody i intensywnego promieniowania słonecznego). Występują tu jałowce, mirty, dzikie oliwki, wrzośce, drzewa poziomkowe, dęby (ostrolistny i korkowy), sosny pinie, wiciokrzewy, , oleandry, macierzankę, wilczomlecz i in.
Roślinność śródziemnomorska jest dziś bardzo zagrożona i podatna na degradację wskutek intensywnego wyrębu, nadmiernego wypasu, przekształcenia w grunty orne, urbanizacji, pożarów oraz wprowadzania obcych gatunków. Dotyczy to zwłaszcza regionów położonych w basenie Morza Śródziemnego i w Kalifornii, gdzie wiele rodzimych gatunków roślin i zwierząt wyginęło lub jest skrajnie zagrożonych.
Krajobraz śródziemnomorski – film
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1G20fnKiIwHU
Film nawiązujący do treści materiału
Wymień charakterystyczne cechy roślinności występującej w krajobrazie śródziemnomorskim. Opisz, w jaki sposób przystosowały się one do życia w tym klimacie.
Roślinność występująca w krajobrazie śródziemnomorskim – galeria zdjęć
Lasy i zarośla twardolistne są środowiskiem życia wielu gatunków zwierząt. Występują tu m.in.: rysie, żbiki, zające, dziki, jeże, króliki i lisy, a na większych wysokościach – susły, kozice, muflony i koziorożce. Do charakterystycznych gatunków ptaków należą m.in.: sokół wędrowny, skowrończyk, stepówka, cierlik i gilak. Niektóre gatunki występują tu sezonowo, na przykład w basenie Morza Śródziemnego zimują żurawie. Z Polski nad Morze Śródziemne odlatują m.in.: szpaki, skowronki, czajki, perkozy i czaple. Występują tu również liczne płazy i gady, m.in. malpolon, kameleon i gekon, a spośród owadów charakterystyczne dla regionu cykady (piewiki). Bardzo bujnie rozwija się życie u wybrzeży morskich. Wśród podwodnych roślin żyją np. langusty, homary, ostrygi i ośmiornice. Zwierzęta te są masowo poławiane w celach kulinarnych.
Zwierzęta występujące w krajobrazie śródziemnomorskim – galeria zdjęć
Rozwój rolnictwa wpłynął na osiadły tryb życia człowieka, co przyczyniło się do powstania wsi, a następnie miast, oraz stałego wzrostu liczby ludności. Niestety miał on też negatywne skutki. Związany z nim nadmierny wypas kóz i owiec na stokach, uprawa ziemi oraz masowe wycinanie lasów (drewno było cennym materiałem budulcowym wykorzystywanym np. do budowy statków) sprawiły, że miejsce naturalnej roślinności zajęły, jak wspomniano powyżej, lasy i zarośla twardolistne oraz uprawy.
Krajobraz rolniczy – galeria zdjęć
Krajobraz śródziemnomorski – galeria zdjęć
Warunki życia mieszkańców strefy śródziemnomorskiej
Tradycyjnym zajęciem mieszkańców regionów śródziemnomorskich jest rolnictwo. Uprawiają oni zboża, drzewa cytrusowe, winną latorośl, drzewa oliwne i migdałowce, produkują z zebranych plonów wina i oliwę, hodują owce i kozy, wytwarzając charakterystyczne dla regionu sery (feta i in.). Dziś mieszkańcy regionów śródziemnomorskich znajdują zatrudnienie także w dynamicznie rozwijającej się turystyce.
Styl budownictwa w strefie śródziemnomorskiej uzależniony jest od cech przyrodniczych oraz kulturowych regionu. W budownictwie powszechnie wykorzystuje się lokalne odmiany skał, co sprawia, że w różnych krajach domy śródziemnomorskie nieco się od siebie różnią. Nieco inaczej prezentują się domy we Włoszech, w Hiszpanii, a jeszcze inaczej w Grecji, Maroku czy na kalifornijskim wybrzeżu. Mają one jednak pewne wspólne cechy wskazujące, że zostały wzniesione w obszarze śródziemnomorskim. Ich mieszkańcy, żyjący z morza, nie budowali bowiem domów w głębi lądu, tylko na stromych, skalnych ścianach wznoszących się nad zatokami dającymi schronienie statkom. Stąd dla krajobrazów śródziemnomorskich charakterystyczny jest piętrowy, czasem także amfiteatralny, zwarty układ budynków. Ten typ zabudowy występuje głównie w pasie wybrzeża Morza Śródziemnego.
Nadmorskie miasta – galeria zdjęć
Tradycyjne domy budowane w tej strefie są dostosowane do warunków klimatu śródziemnomorskiego charakteryzującego się dużym dopływem promieniowania słonecznego i wysokimi temperaturami powietrza, zwłaszcza w sezonie letnim. Mają niewielkie rozmiary, prostą formę, jasne, odbijające światło fasady, grube ściany i małe okna utrudniające przenikanie gorącego powietrza do wnętrza budynków. Drzwi wejściowe są często zdobione. Dachy są płaskie lub wielospadowe kryte ceramiczną dachówką. Ściany najczęściej wznoszone są z palonej cegły i pokryte stiukiem w jasnym kolorze.
Wymień charakterystyczne cechy klimatu śródziemnomorskiego..
Śródziemnomorskie domy – galeria zdjęć
Kuchnia śródziemnomorska uważana jest za bardzo smaczną i zdrową, bazuje bowiem na lokalnych produktach, świeżych rybach i owocach morza, owocach i warzywach. Jej składnikiem są także przyprawy w postaci świeżych ziół, w tym bazylii. Do przygotowania potraw używa się oliwy. Mięso przyrządza się rzadziej, głównie w postaci grillowanej. Do posiłków oprócz innych napojów spożywa się wino.
Niestety, wraz z postępującym rozwojem gospodarczym regionów śródziemnomorskich, zwłaszcza z rozwojem turystyki na wybrzeżach, w wielu miejscowościach zanikają tradycyjne zwyczaje, a mieszkańcy są w coraz mniejszym stopniu przywiązani do swojej tradycji i kultury.
Podsumowanie
Krajobraz śródziemnomorski występuje w basenie Morza Śródziemnego, na fragmencie zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej, w południowej Afryce i południowo‑zachodniej Australii.
Klimat strefy śródziemnomorskiej charakteryzuje się wysoką temperaturą powietrza i niskimi opadami w czasie lata oraz łagodną i deszczową zimą.
Roślinność strefy śródziemnomorskiej tworzą gęste zarośla wiecznie zielonych krzewów i niskich drzew nazywane makią, rosnące na miejscu wyciętych naturalnych lasów; występują tam takie rośliny, jak: oleandry, jałowce, mirty, sosny pinie i in.
Głównym zajęciem mieszkańców obszarów śródziemnomorskich jest rolnictwo, pasterstwo i turystyka.
Intensywny rozwój turystyki powoduje, że w wielu miejscowościach zanikają tradycyjne zwyczaje, a mieszkańcy są w coraz mniejszym stopniu przywiązani do swojej tradycji i kultury.
Słownik
gleby powstające w strefie klimatu ciepłego na skałach wapiennych; należą do gleb żyznych, urodzajnych, o dużej przydatności rolniczej, nadających się do uprawy m.in. drzew cytrusowych, winorośli oraz drzew oliwnych
rzeka płynąca regularnie w okresie opadów i wysychająca w porze suchej
Ćwiczenia
Zaznacz 3 cechy środowiska charakterystyczne dla krajobrazu śródziemnomorskiego.
Fotografie przedstawiają krajobrazy różnych regionów świata. Wskaż te, które prezentują krajobraz śródziemnomorski.
Wskaż cechy typowe dla krajobrazu śródziemnomorskiego.
Wypisz cechy roślinności charakterystyczne dla krajobrazu śródziemnomorskiego.
Określ, czy podane stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe.
Określ, które z klimatogramów (A, B, C, D) przedstawiają warunki klimatyczne strefy śródziemnomorskiej.
Zaznacz cechy klimatu śródziemnomorskiego.