9. W najwyższych górach świata.
Himalaje to najwyższe góry świata, wszyscy to wiemy. Kojarzymy je głównie z pokrytymi śniegiem Wielkimi Himalajami, w których krajobrazie dominują skalne turnie, przepaściste granie, lodowce. Najwyższy szczyt świata znajduje się właśnie w Himalajach, jest to Mount Everest. Tymczasem krajobraz Himalajów jest znacznie bardziej urozmaicony. Obok stromych skalnych ścian występują tu łagodne stoki w znacznej części przeznaczone pod uprawę tarasową, tropikalne, wiecznie zielone lasy, głębokie doliny, którymi płyną jedne z największych rzek świata.
Korzystając z mapy świata, określisz położenie geograficzne Himalajów.
Omówisz podstawowe zależności między elementami środowiska przyrodniczego w Himalajach.
Scharakteryzujesz piętrowe zróżnicowanie elementów środowiska przyrodniczego w Himalajach.
Zidentyfikujesz na przykładzie Himalajów główne cechy krajobrazu gór wysokich i ich wpływ na życie człowieka.
Opiszesz życie i zajęcia mieszkańców Himalajów.
Położenie Himalajów
Himalaje to najwyższy na świecie system górski leżący w południowej części Azji. Ciągną się na długości około 2500 km, mają szerokość 180–350 km. Średnia wysokość wynosi ok. 6000 m n.p.m. Sto himalajskich szczytów osiąga wysokość ponad 7200 m n.p.m., w tym dziesięć szczytów ma ponad 8000 m n.p.m. Najwyższym szczytem jest Mount Everest – 8849 m n.p.m.
Himalaje – mapa interaktywna 1
Zaznacz państwa, w granicach których są położone Himalaje.
Na podstawie mapy interaktywnej zaznacz szczyt, który ma wysokość 8611 m n.p.m.
Krajobraz Himalajów
Himalaje to obszar o największych na świecie kontrastach krajobrazowych. Są one związane m.in. z ogromnymi, sięgającymi do 4–5 km różnicami wysokości powodującymi występowanie wielu pięter klimatycznych i roślinnych – od tropikalnych lasów deszczowych, po wiecznie zaśnieżone i zlodzone górskie szczyty i przełęcze. Podłużne pasma górskie i grzbiety są porozdzielane przez poprzeczne doliny oraz rozległe kotlinykotliny.
Krajobraz wysokogórski występuje w najwyższej, północnej części łańcucha Himalajów, zwanych Himalajami Wysokimi. To najwyższa część Himalajów, wznosząca się na średnią wysokość około 6000 m n.p.m. Powyżej 5000 m n.p.m. więcej śniegu spada niż topnieje, gromadzi się on w dolinach i obniżeniach, tworząc lodowce górskie (szacuje się, że może ich być nawet 15 000). Występują tu formy rzeźby wysokogórskiej – wysokie, ostre granie i szczyty (turnie), doliny i jeziora polodowcowe. Stoki są strome, pokryte w dolnej części rumowiskiem skalnym nazywanym piargiem.
Środkowa część pasma Himalajów jest znacznie niższa, dlatego nazywana jest Małymi Himalajami. Należy do nich m.in. Kotlina Kaszmirska słynąca z malowniczych krajobrazów górskich, uważana za jedno z najpiękniejszych miejsc na Ziemi. Wznosi się na wysokość 3500–4000 m n.p.m., ale najwyższe szczyty przekraczają 5000 m n.p.m. Krajobraz także ma charakter wysokogórski, charakteryzuje się dużą liczbą jezior polodowcowych, stromymi, urwistymi ścianami, porozcinanymi głębokimi wąwozami, ale nie występują tu lodowce. Śnieg zalega przez cały rok tylko na najwyższych szczytach. Południowe stoki tej części Himalajów są strome, natomiast północne łagodne, zalesione oraz dogodne dla tarasowej uprawy rolniczej i pasterstwa.
Najniżej położona jest południowa część Himalajów. Nie występuje tu krajobraz wysokogórski. W krajobrazie widoczne są łagodne i zalesione grzbiety o wysokości od 500 do 1 500 m n.p.m., przecięte dolinami rzek.
Krajobrazy Himalajów zmieniają się więc wraz z wysokością poszczególnych pasm górskich. To zróżnicowanie widać wyraźnie na zdjęciu Himalajów wykonanym z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej.
Fragment Himalajów – grafika interaktywna 1
Rozpoznaj na zdjęciu charakterystyczne elementy krajobrazu wysokogórskiego i przeciągnij poszczególne nazwy w odpowiednie miejsca.
Wymień charakterystyczne elementy krajobrazu wysokogórskiego.
Piętrowość krajobrazu
W Himalajach występuje wyraźna piętrowość krajobrazu polegająca na zmianie cech środowiska wraz ze wzrostem wysokości. Przejawia się ona występowaniem poziomych pasów (tzw. pięter) różniących się klimatem, roślinnością czy gatunkami zwierząt.
Klimat
Najważniejsze znaczenie dla piętrowego zróżnicowania cech środowiska mają pionowe zmiany elementów klimatu, bardzo silnie powiązane z wysokością nad poziomem morza – im jest ona większa, tym występuje m.in. silniejszy wiatr, niższa temperatura powietrza, większy udział opadów śniegu i dłuższe zaleganie pokrywy śnieżnej. Wyraźnie wzrasta także wielkość opadów, choć tylko do wysokości ok. 3000 m n.p.m.
U podnóża Himalajów średnia temperatura powietrza wynosi ponad 20°C, na wysokości 3000 m już tylko ok. 4°C, na wysokości 4500 m n.p.m. spada poniżej -5°C. Granica wieloletniego, nigdy nie topniejącego śniegu przebiega średnio na wysokości ok. 5000 m n.p.m. W najwyższych partiach Himalajów temperatura powietrza rzadko jest dodatnia. Pada prawie wyłącznie śnieg, a wiatr wieje z ogromną prędkością. Ponieważ na tej wysokości więcej śniegu spada niż topnieje, gromadzi się on w dolinach i obniżeniach, tworząc lodowce górskie.
Poza tym Himalaje stanowią barierę dla ruchu mas powietrza – zatrzymują zarówno napływ zimnego, suchego powietrza z północy, jak i ciepłego wilgotnego powietrza znad oceanu.
Rośliny
Himalaje odznaczają się dużym zróżnicowaniem roślinności, która jest silnie powiązana z warunkami klimatycznymi, a więc także wykazuje układ piętrowy. Dlatego w Himalajach, podobnie jak w innych wysokich górach świata, wyróżnia się piętra klimatyczno‑roślinne. W niższych rejonach stoków poniżej 1000 m n.p.m. występują wilgotne lasy tropikalne. W lasach tych rosną palmy, bambusy, figowce, akacje, kasztanowce, drzewa sandałowe oraz liczne liany i epifity. Wyższe piętra roślinności tworzą wiecznie zielone lasy liściaste z dębami, wiązami, brzozami i klonami (1100–3000 m n.p.m.) oraz lasy iglaste z cedrem himalajskim, jodłą i świerkiem (3000–3500 m n.p.m.). Im wyżej, tym drzewa stają się coraz bardziej karłowate. Granica lasu przebiega na wysokości 3500–4000 m n.p.m. Powyżej rosną subalpejskie zarośla (z różanecznikami) i alpejskie łąki, sięgające aż po granicę wieloletniego śniegu na wysokości ok. 5000 m n.p.m. Ustępują one miejsca tzw. pustyni wysokogórskiej, gdzie dominują nagie skały, przykryte śniegiem i lodowcami.
Średnia wysokość | Klimat | Piętro roślinne |
poniżej 1100 m n.p.m. | klimat zwrotnikowy i podzwrotnikowy z dużą ilością opadów | piętro lasów liściastych tropikalnych i subtropikalnych |
1100‑3000 m n.p.m. | klimat podzwrotnikowy przechodzący w umiarkowany ciepły z dużą ilością opadów | piętro górskie lasów liściastych tropikalnych i subtropikalnych wiecznie zielonych |
3000‑3500 m n.p.m. | klimat umiarkowanie ciepły przechodzący w umiarkowanie zimny | piętro górskie lasów iglastych |
3500‑5000 m n.p.m. | klimat zimny | piętro alpejskie zarośli różaneczników i łąk wysokogórskich |
powyżej 5000 m n.p.m. | klimat zimny, obszar wieloletniego śniegu | piętro pustyni wysokogórskiej (śnieżne) skalistych turni, głazów i piargów z mchami i porostami |
Piętra klimatyczno‑roślinne w Himalajach – grafika interaktywna
Flora i fauna Himalajów zmienia się w zależności od cech klimatu, wielkości opadów, wysokości nad poziomem morza i właściwości gleby. Do charakterystycznych dla regionu gatunków roślin należą m.in. hortensja pokrzywowa, różaneczniki, kaphal, jałowiec tybetański, dziwaczek jalapa, sosna chir, damarzyk mocny (drzewo sal), klon himalajski i wiele innych.
Roślinność w Himalajach – galeria zdjęć
Krajobraz wysokogórskich Himalajów – film
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1GMR7DMGq7Rt
Film nawiązujący do treści materiału
Na podstawie filmu zaznacz, czy dane stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe.
Zaznacz skutki wpływu klimatu na regiony Himalajów, uwzględniając obecność łańcucha górskiego.
Zwierzęta
Poszczególne piętra klimatyczno‑roślinne zamieszkują liczne gatunki zwierząt. W niższych piętrach południowej strony Himalajów żyje m.in. słoń indyjski, niedźwiedź himalajski i lampart. Wilgotne lasy tropikalne zamieszkuje kilka gatunków małp, w tym złoty langur i hulman kaszmirski. Górskie mieszane i iglaste lasy są domem pandy małej żywiącej się pędami bambusa, kura bankiwa i bażantów. W piętrze wysokogórskim oraz na stokach północnych żyją m.in.: himalajska odmiana niedźwiedzia brunatnego, piżmowiec himalajski, irbis (pantera śnieżna), tar himalajski, owca ałtajska i wiele gatunków gryzoni. Wysokogórskie łąki i skaliste, wolne od lodu tereny zamieszkuje m.in. nahur górski (niebieska owca).
Zwierzęta Himalajów – galeria zdjęć
Dopasuj gatunki zwierząt do odpowiedniej wysokości nad poziomem morza w Himalajach.
Piętrowość klimatyczno‑roślinna różni się w poszczególnych górach w zależności od ich położenia na Ziemi. Układ pięter klimatyczno‑roślinnych w Himalajach, podobnie jak w innych wysokich górach świata, jest powiązany z układem stref krajobrazowychstref krajobrazowych na kuli ziemskiej, czyli równoleżnikowych pasów położonych symetrycznie w stosunku do równika, charakteryzujących się określonym układem cech środowiska przyrodniczego. Przyczyną ich występowania są przede wszystkim warunki klimatyczne na kuli ziemskiej. Od równika ku biegunom klimat staje się coraz bardziej chłodny. Warunki klimatyczne decydują więc o tym, jakie rośliny i zwierzęta żyją w poszczególnych strefach klimatycznych. W efekcie układ stref klimatycznych na Ziemi wyznacza także układ stref krajobrazowych.
U podnóża gór krajobraz i tworzące go elementy przyrodnicze mają cechy zbliżone do charakterystycznych dla danej strefy krajobrazowej. Jeżeli góry, jak np. Himalaje, leżą w klimacie zwrotnikowym i podzwrotnikowym, z dużą ilością opadów, to w ich najniższym piętrze występują gęste, wilgotne lasy tropikalne i subtropikalne występujące w tym klimacie. Jeżeli natomiast góry, np. Alpy, leżą w klimacie umiarkowanym, to najniższe piętro roślinne tworzą lasy liściaste i mieszane charakterystyczne dla tego klimatu. Wyższe piętra klimatyczno‑roślinne zmieniają się wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza podobnie do tego, jak zmieniają się strefy krajobrazowe na Ziemi od miejsca, gdzie znajdują się góry, do biegunów.
Strefy roślinności na świecie – grafika interaktywna 1
Mieszkańcy Himalajów
Himalaje są obszarem słabo zaludnionym. Średnia gęstość zaludnienia wynosi nieco ponad 200 osób na kilometr kwadratowy. Większość ludności mieszka w dolinach, śródgórskich kotlinach i w niżej położonych częściach stoków, natomiast rozległe, najwyższe pasma górskie są niezamieszkane ze względu na zimny klimat i związaną z nim trwała pokrywę śniegu i lodu, duże nachylenie stoków. W związku z tym osadnictwo, a także związane z nim rolnictwo i pasterstwo rozwija się na głównie w niższych partiach Himalajów o łagodniejszym klimacie, na stokach o mniejszym nachyleniu, w obrębie których powstają tarasy przeznaczone pod uprawę i zabudowę.
Himalaje są zamieszkane przez różne ludy. Ich sposób życia i zwyczaje są w bardzo dużym stopniu zależne od warunków środowiska, w którym żyją.
Mieszkańcy terenów położonych na wysokości 3000 do 6000 m n.p.m. (np. Szerpowie) żyją w niewielkich osadach w głębi gór, zajmują się hodowlą jaków, krów i dzo (krzyżówki krowy i jaka), rolnictwem, są także górskimi przewodnikami i tragarzami. To właśnie spośród Szerpów wywodzą się słynni przewodnicy wspomagający himalaistów w zdobywaniu najwyższych szczytów, jak np. Tenzing Norgay, który z Edmundem Hillarym jako pierwsi w historii zdobyli w 1953 roku Mount Everest. Szerpowie budują domy z kamienia, a znajdują się w nich zarówno pomieszczenia mieszkalne, jak i przeznaczone dla zwierząt gospodarskich.
Mieszkańcy niżej położonej części Himalajów zajmują się głównie rolnictwem. Na tarasowych polach zlokalizowanych na stokach wzgórz, które są wystarczająco ciepłe dla zimowych oraz wiosennych plonów oraz na nawadnianych tarasach w dnach dolin, uprawiają ziemniaki i ryż, pszenicę, jęczmień, tytoń i warzywa. Hodują owce, kozy i bydło, które latem wypasają na trawiastych stokach. Często wykonują także inne, pozarolnicze zajęcia. Pracują jako pomocnicy, tragarze, niewykwalifikowani robotnicy, rzemieślnicy – produkują wyroby z owczej wełny (np. tradycyjne kamizelki) i bambusa (np. kosze).
Podobnie jak mieszkańcy wyżej położonych terenów budują domy z kamienia. Mają one różną formę, czasem są zdobione rzeźbionymi w drewnie motywami roślinnymi i geometrycznymi, otaczającymi zwłaszcza drzwi i okna. Wsie, w których mieszkają, mają skupioną zabudowę, ulice często wyłożone są kamiennymi płytami.
Mieszkańcy Himalajów – galeria zdjęć
Podsumowanie
Himalaje są najwyższym łańcuchem górskim na świecie.
Czynnikiem decydującym o zróżnicowaniu krajobrazu Himalajów jest wysokość nad poziomem morza, która wpływa na klimat i w związku z tym na piętrowość krajobrazu.
Krajobraz Himalajów charakteryzuje się: znacznymi wysokościami, formami rzeźby wysokogórskiej (alpejskiej), piętrowym zróżnicowaniem elementów środowiska, zwłaszcza klimatu i roślinności.
W Himalajach występuje 5 pięter klimatyczno‑roślinnych.
Głównym zajęciem mieszkańców Himalajów jest pasterstwo, rolnictwo i turystyka.
Mieszkańcy poszczególnych grup etnicznych zamieszkujących obszar Himalajów są przywiązani do swojej tradycji i kultury i pielęgnują swoje zwyczaje.
Słownik
obszary na Ziemi, gdzie panują podobne warunki klimatyczne i występuje podobna roślinność
wklęsła forma terenu, zazwyczaj o płaskim dnie, otoczona ze wszystkich stron wzniesieniami
zwykle ostry i skalisty grzbiet z wyraźną krawędzią, na której zbiegają się strome stoki
część roku, w której możliwy jest rozwój roślinności ze względu na dostateczną ilość wilgoci i ciepła
Ćwiczenia
Ćwiczenie 6
Opisz krajobraz górski Północnej, Środkowej oraz Południowej części Himalajów.
Uporządkuj roślinność występującą w Himalajach w kolejności od najniższego do najwyższego piętra.
Zaznacz trzy cechy krajobrazu Himalajów.
Uzupełnij tekst.