„Polityka kolonialna, córką polityki przemysłowej” – ekspansja kolonialna państw europejskich
Przyczyny i zasięg ekspansji kolonialnej państw europejskich w XIX wieku
Rewolucja przemysłowa nadała prowadzonej od dawna europejskiej ekspansji kolonialnej nowe oblicze. Szybki rozwój gospodarczy Europy zmuszał Europejczyków do szukania rynków zbytu i możliwości inwestowania kapitału. Kolonizowane obszary postrzegano też jako źródło taniego surowca. Równie ważne było posiadanie kolonii, co decydowało o prestiżu państw i zamieszkujących je narodów. Stało się to wręcz koniecznym warunkiem prowadzenia polityki imperialnej. Terenem najbardziej zaciętej rywalizacji była Afryka i Azja. Do wyścigu po posiadłości na tych obszarach stanęły obok starych europejskich mocarstw - Wielkiej Brytanii i Francji - także nowe państwa: Niemcy i Włochy. Pod koniec XIX wieku na kontynencie azjatyckim politykę ekspansji prowadziła Rosja. Jednak w przeciwieństwie do państw Zachodu zajmowała ona tylko obszary znajdujące się tuż za jej granicami. Nasilenie ekspansji kolonialnej nastąpiło w ostatnich dekadach XIX wieku, a symbolicznym początkiem „epoki kolonializmu” stało się otwarcie Kanału Sueskiego w 1869 roku.
1770 – początek brytyjskiej kolonizacji w Australii.
1830 – francuski podbój Algierii.
1840 – Nowa Zelandia kolonią brytyjską.
1887 – utworzenie francuskich Indochin.
1886 - 1900 – utworzenie kolonie brytyjskich w południowej części Afryki.
1891 – utworzenie belgijskiego Konga w centralnej Afryce.
Dopasuj nazwiska podróżników do ich osiągnięć.
Pierwszy w historii opłynął Ziemię., W XV wieku popierał i finansował odkrycia geograficzne., Od jego imienia wzięła nazwę Ameryka., Odkrywca między innymi Nowej Zelandii i Hawajów oraz wschodniego wybrzeża Australii., Jako pierwszy dopłynął do Przylądka Dobrej Nadziei na południu Afryki., Odkrywca drogi morskiej z Europy do Indii.
| Henryk Żeglarz | |
| James Cook | |
| Ferdynand Magellan | |
| Amerigo Vespucci | |
| Vasco da Gama | |
| Bartolomeo Diaz |
Kanał Sueski: z rąk francuskich w brytyjskie
Nad budową kanału, który miał połączyć Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym, czuwał Ferdinand de Lesseps, francuski dyplomata i inżynier. W 1854 roku uzyskał od kedywa Egiptu Muhammada Saida Paszy zgodę na rozpoczęcie prac. Do sukcesu tego przedsięwzięcia przyczyniło się finansowo wielu francuskich akcjonariuszy, którzy zainwestowali w Spółkę Akcyjną Kanału Sueskiego. Brytyjczycy, chociaż mogli wiele zyskać na otwarciu krótszej o ponad 7 tysięcy kilometrów drogi do Indii, początkowo nie chcieli uczestniczyć w tym przedsięwzięciu.
Uroczyste otwarcie kanału, uświetnione przepłynięciem międzynarodowej eskadry z Port Saidu do Suezu, nastąpiło 17 listopada 1869 roku. Gdy tylko kanał został oddany do użytku Brytyjczycy podjęli starania o przejęcie nad nim kontroli. Stało się to możliwe z powodu katastrofalnej sytuacji finansowej władcy Egiptu, który chętnie pozbył się swoich akcji Kanału Sueskiego. Po wykupieniu ich przez ówczesnego premiera Anglii kanał od lat 80. XIX wieku znalazł się pod pełną kontrolą Wielkiej Brytanii. Jako „klucz do Dalekiego Wschodu” zapewnił Anglikom strategiczno‑wojskową przewagę w wyścigu kolonialnym.
KolonieCharakter korzyści nie jest wyłącznie handlowy; są jeszcze inne korzyści, o których się zapomina, a nie są one wcale mniejsze. Kolonie oferują wolnym klasom i wyższej warstwie klasy robotniczej rynek zbytu, którego doniosłość powinna być szczególnie wzięta pod uwagę. W kraju o starej cywilizacji, gdzie wykształcenie, nauki techniczne i wiedza w ogóle bardzo się rozkrzewiły, na rynku pracy dla wolnych zawodów panuje tłok. Inżynierowie, architekci, lekarze, urzędnicy z pewnymi zdolnościami nie potrafią znaleźć zatrudnienia popłatnego w stosunku do ich umiejętności i talentów. Te kadry zawsze wzbogacające życie kolonialne dają mu do dyspozycji niezmierzone źródła. W kolonii eksploatacyjnej, takiej jak Indie lub Jawa, pełnią oni funkcje publiczne: są sędziami, administratorami, prawnikami, profesorami; wykonują w różnym stopniu obowiązki lekarskie, udają się tam, aby się urządzić z myślą o powrocie. Otóż to właśnie, że poza handlem i przemysłem we właściwym tego słowa znaczeniu dziesiątki tysięcy Anglików robią fortunę w Indiach albo przynajmniej uzyskują tam dostatek, którego metropolia lub kraje obce nie potrafiły im zapewnić. W koloniach, których ludność doszła do wieku dojrzałości [politycznej], funkcje publiczne powinny być koniecznie zarezerwowane dla mieszkańców kolonii, lecz pozostaje jeszcze mnóstwo zajęć dobrze popłatnych dla młodych ludzi z metropolii; mogą oni zajmować zyskowne stanowiska w przedsiębiorstwach prywatnych utworzonych na bazach kapitałów ojczyzny […]. Robotnicy należący do elity codziennie zwiększają swą ilość w starych krajach, znajdą oni również w czasie długiego okresu swego wieku dojrzałego zatrudnienie, które im pozwoli nagromadzić oszczędności na stare lata.
Źródło: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Sprawy międzynarodowe 1870‑1914, oprac. A. Deruga i J. Derużyna, Warszawa 1960, nr 40, str. 61‑62.
Motywy podbojów kolonialnych
Dlaczego państwa dążyły do posiadania kolonii? Czynników było wiele. Oto niektóre z nich. Do każdego dobierz odpowiedni opis.
Dzięki poprawie warunków życia i rozwojowi medycyny w Europie gwałtowanie wzrastała liczba ludności. Kolonie dawały zajęcie tym, dla których we własnym kraju zabrakłoby ziemi i środków do życia., Europejscy misjonarze chcieli nawrócić ludność miejscową na chrześcijaństwo., Tubylcza ludność była tanią siłą roboczą., Europejczycy chcieli poprawić warunki życia miejscowej ludności, dać im dostęp do oświaty, opieki zdrowotnej, środków higieny, komunikacji., W koloniach było mnóstwo bogactw naturalnych: złota, srebra, kamieni szlachetnych, a także węgla czy kauczuku (do produkcji gumy). Sprowadzano z nich też egzotyczne owoce, przyprawy i inne surowce., Państwa, które miały kolonie, liczyły się na arenie międzynarodowej., W koloniach zakładano bazy wojskowe. Pozwalało to bronić je przed atakiem ze strony innego mocarstwa i szybko tłumić bunty tubylców.
| korzyści gospodarcze | |
|---|---|
| prestiż | |
| korzyści militarne | |
| misja cywilizacyjna | |
| problemy demograficzne |
Na które aspekty kolonizacji zwraca uwagę autor tekstu z wprowadzenia?
- Państwa, które miały kolonie, liczyły się na arenie międzynarodowej.
- Dzięki poprawie warunków życia i rozwojowi medycyny w Europie gwałtowanie wzrastała liczba ludności. Kolonie dawały zajęcie tym, dla których we własnym kraju zabrakłoby ziemi i środków do życia.
- W koloniach było mnóstwo bogactw naturalnych: złota, srebra, kamieni szlachetnych, a także węgla czy kauczuku (do produkcji gumy). Sprowadzano z nich też egzotyczne owoce, przyprawy i inne surowce.
- Tubylcza ludność była tanią siłą roboczą.
- Europejscy misjonarze chcieli nawrócić miejscową ludność na chrześcijaństwo.
- Europejczycy chcieli poprawić warunki życia miejscowej ludności, zapewnić dostęp do oświaty, do opieki zdrowotnej, środków higieny, komunikacji.
- W koloniach zakładano bazy wojskowe. Pozwalało to bronić skolonizowane tereny przed atakiem ze strony innego mocarstwa i szybko tłumić bunty tubylców.
Afryka – „rozdrapywanie kontynentu”
Wskaż dwie zasadnicze różnice między tym, jak przedstawiała się Afryka w roku 1880, a jak w 1913. Weź pod uwagę to, które państwa brały udział w tzw. rozdrapywaniu Afryki, ile ich było oraz które tereny znalazły się pod kontrolą Europejczyków.
Która część Afryki stanowiła region najcenniejszy z punktu widzenia Europejczyków? Porównaj mapę przedstawiającą gospodarkę Afryki z mapą ukazującą podboje kolonialne i rozstrzygnij, czy tereny najcenniejsze pod względem gospodarczym pokrywają się z obszarami opanowanymi przez mocarstwa europejskie.
Jeszcze na początku XIX wieku Afryka traktowana była przede wszystkim jako źródło pozyskania taniej siły roboczej - czarnoskórych niewolników. Wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego i Czerwonego rozciągały się ziemie Imperium Ottomańskiego. W posiadaniu Wielkiej Brytanii znajdował się Kraj Przylądkowy, natomiast Mozambik i Angola były najważniejszymi koloniami portugalskimi. Francja do połowy XIX wieku dokonała podboju Algierii. Przez większość XIX wieku Europejczycy zadowalali się formalnym zwierzchnictwem nad plemionami żyjącymi na wybrzeżach Afryki (uzyskanym dzięki umowom z lokalnymi watażkami), kontrolowaniem wybrzeży i portów. Poza nielicznymi podróżnikami nikt nie zapuszczał się w głąb Afryki.
Od lat 70. XIX wieku sytuacja kontynentu gwałtownie się zmieniła. Stał się on obiektem ostrej rywalizacji mocarstw europejskich, a szybkość, z jaką kolonizowano jego kolejne obszary przydawała temu zjawisku określenia „rozdrapywanie Afryki”. Zainteresowanie Afryką wynikało w dużej mierze z faktu, że była ona stosunkowo łatwym łupem. Na jej obszarze nie było prawie żadnych sił i organizacji politycznych zdolnych stawić opór Europejczykom, dominującym nad miejscową ludnością pod względem technologicznym i militarnym.
Kontynent afrykański w XIX wieku
Afryka dzieliła się na dwa odmienne obszary kulturowe: część północną, zamieszkaną przez arabskich wyznawców islamu, oraz obszary na południe od Sahary, zamieszkane przez setki plemion afrykańskich. W środkowej części kontynentu, w strefie klimatu zwrotnikowego, dominowały takie plemiona jak Masajowie, Pigmeje i Bantu (sięgający aż po południe kontynentu), a na krańcu kontynentu żyli Buszmeni i Hotentoci. Arabowie mieli przewagę intelektualną nad ludami w głębi kontynentu. W XIX wieku wpływy islamu i kultury arabskiej rozszerzyły się, obejmując obszary na południe od Sahary aż do granic lasu równikowego w środkowej Afryce. Wyjątkiem pozostała Etiopia, będąca jednym z największych i najstarszych krajów chrześcijańskich na świecie. Czarni wyznawcy islamu nie byli fanatycznie przywiązani do reguł tej wiary i prawa koranicznego, łączyli ją często z tradycyjną wiarą w magię. Afrykanie czcili przodków, wierzyli w wędrówkę dusz oraz w to, że duchy ludzi zamieszkiwały świat natury, rzeki, minerały i zwierzęta. Wierzenia te Europejczycy nazwali animizmem (łac. anima – dusza). Każde z afrykańskich plemion żyło w izolacji i w symbiozie z przyrodą. Afrykanie nie mieli potrzeby okrywania się, nie znali więc europejskiego pojęcia wstydu i intymności. Większość z nich nie znała pieniądza i reguł gospodarki pieniężnej oraz walki o sukces. Nie rozumieli także europejskiego wyścigu z czasem. Europejczycy odczytywali to na własny sposób, oceniając ich jako leniwych i niepunktualnych oraz łatwych do oszukania.
Wymień, na podstawie mapy „Gospodarka Afryki na przełomie XIX i XX wieku”, surowce dostępne wówczas na kontynencie afrykańskim.
Ustal, na podstawie opisu mapy, jakie surowce były dostępne na kontynencie afrykańskim w XIX wieku. Napisz odpowiedź.
Wyścig o Afrykę
O podboju i podziale Afryki w XIX w. opowiada historyk Piotr Kroll:
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RSHApEFN6ABhe
Nagranie filmowe dotyczące kolonizacji Afryki.
Kluczowe decyzje dotyczące obszaru Afryki zapadły w trakcie konferencji berlińskiej na przełomie 1884 i 1885 roku. Uczestniczyły w niej państwa posiadające do tej pory kolonie na afrykańskich wybrzeżach. Na mocy układów międzypaństwowych uzgodniono warunki co do granic spornych terytoriów, jak również przyszłych aneksji na kontynencie. Od tej pory każde z państw, dotychczas działające samodzielnie, musiało ustanowić nie tylko administrację na nowym obszarze, ale również uzyskać akceptację innych państw uczestniczących w procesie kolonizacji Afryki. Mimo umownego podziału rozpoczął się swoisty wyścig o tereny znajdujące się w głębi lądu, a ich wielkość była zależna od tego kto pierwszy zajmie nowe ziemie. Co ważne, w treści aktu podsumowującego ustalenia międzypaństwowe z dnia 26 lutego 1885 roku znalazł się zapis o zniesieniu handlu czarnymi niewolnikami.
Granice współcześnie istniejących państw afrykańskich, po korektach dokonanych w XX wieku, w większości pokrywają się z ustaleniami mocarstw europejskich z czasów konferencji berlińskiej.
W „wyścigu o Afrykę” przodowały dotychczasowe mocarstwa kolonialne - Wielka Brytania i Francja.
Brytyjczycy, na kilka lat przed konferencją berlińską, w 1882 roku opanowali Egipt, wcześniej przejmując akcje Kanału Sueskiego. Po ponad trzydziestu latach współdzielenia nad nim władzy z Imperium Ottomańskim (w 1804 roku Turcy utworzyli Wicekrólestwo Egiptu, pod koniec XIX wieku władali nim jedynie formalnie). W 1914 roku Wielka Brytania ustanowiła protektorat nad Egiptem. W tym samym roku terytorium zależnym od niej stał się Sudan, sukcesywnie przejmowany od lat 80. XIX wieku. Z kolei na południu Afryki Brytyjczycy toczyli walki z Burami (potomkami holenderskich osadników) aż do 1902 roku. Podporządkowane Wielkiej Brytanii dominium przyjęło w 1910 roku nazwę Związku Południowej Afryki.
Działania zbrojne w ramach II wojny burskiej, toczonej w latach 1899‑1902 doprowadziły do utworzenia obozów koncentracyjnych przez Brytyjczyków. Umieszczano w nich ludność przesiedlaną z terenów objętych działaniami zbrojnymi. Szacuje się, że ok. 120 tys. osób zostało zmuszonych do opuszczenia domów, a blisko 30 tys. zmarło w obozach z powodu zagłodzenia i fatalnych warunków sanitarnych.
Francuzi działali głównie w północnej i zachodniej części kontynentu. Należała do nich Tunezja (od 1881 roku) i Maroko (jako protektorat od 1912 roku, choć już wcześniej było ono obszarem eksploracji francuskiej).
Okładka książki Major Marchand w drodze przez Afrykę (1898) to przykład ówczesnej „kolonialnej” estetyki. Francusko‑brytyjski konflikt o Faszodę w południowym Sudanie, zdobytą przez kapitana francuskiej ekspedycji wojskowej Jeana Baptiste Marchanda (czyt. żą baptist marsząd) odbił się głośnym echem w Europie. Francuzi ostatecznie ustąpili Anglikom, chcąc uniknąć zbrojnej konfrontacji z imperium brytyjskim. Potwierdzili tym samym prymat Wielkiej Brytanii w kolonialnym wyścigu.
Oprócz Francji i Wielkiej Brytanii aspiracje do miana mocarstw kolonialnych miały także Niemcy i Belgia. II Rzesza przystąpiła do wyścigu imperiów z opóźnieniem, gdyż niemiecki kanclerz Otto von Bismarck (czyt. bismark) początkowo koncentrował się na europejskich aspektach polityki swojego kraju. Ostatecznie Niemcy objęli swoimi wpływami Tanganikę, Zanzibar, Togo, Kamerun i teren dzisiejszej Namibii. Obszar podporządkowany Rzeszy nazywano Niemiecką Afryką Wschodnią i Niemiecką Afryką Południowo‑Zachodnią. Z kolei król Belgii Leopold II, wedle postanowień konferencji berlińskiej, otrzymał na własność Kongo. Także zjednoczone Włochy podjęły starania o zdobycie kolonii, podbijając Erytreę i Somalię.
Zmowa milczenia
Król Belgów, Leopold II był monarchą powszechnie szanowanym i miał opinię filantropa. Gdy świat dowiedział się prawdy o ludobójstwie w Kongu, początkowo nie chciał w nią wierzyć. Przeczyła ona bowiem potocznej wiedzy Europejczyków na temat polityki kolonialnej i wszystkim górnolotnym hasłom jej propagandy. Toteż wokół polityki kolonialnej Leopolda II przez dłuższy czas panowała swoista zmowa milczenia.
Brutalną politykę kolonialną prowadzili także Niemcy. Po opanowaniu w 1883 roku wybrzeży Namibii w Afryce Południowo‑Zachodniej, na rozkaz cesarza Wilhelma II, krwawo stłumili opór ludów Herrero i Namaqua. Jednym ze sposobów na ich pacyfikację było umieszczanie Afrykanów w specjalnie zbudowanych obozach pracy (obozach koncentracyjnych), w których byli głodzeni i zmuszani do pracy ponad siły. Na obszarze tej niemieckiej kolonii po raz pierwszy też opracowano prawa rasowe i wprowadzono kategoryzację ludzi.
Określ, podczas jakiej czynności został uwieczniony Livingstone. Jak myślisz, czy odkrywca okazywał ludności tubylczej szacunek, czy przeciwnie – pogardę? Uzasadnij odpowiedź, zwracając uwagę na zachowanie otaczających Livingstone’a osób.
Azja i europejska polityka uzależniania
Wymień, jakie kolonie posiadały państwa europejskie w Azji. Oceń, które z tych państw miało największe znaczenie, jeśli chodzi o rangę i liczbę posiadłości kolonialnych na tym kontynencie.
Na kontynencie azjatyckim europejska ekspansja natrafiała na opór stosunkowo dobrze rozwiniętych państw, co uniemożliwiało im politykę bezpośredniego zawłaszczania terenów. Najważniejszą kolonią brytyjską w Azji były Indie. Swoją obecność na ich obszarze Wielka Brytania zawdzięczała działalności Kompanii Wschodnioindyjskiej, prowadzonej już od XVII wieku. Do połowy XIX stulecia Brytyjczycy opanowali 2/3 kontynentu. W dniu 1 listopada 1858 roku, na mocy ustawy o zarządzaniu Indiami (Government of India Act) powstały Indie Brytyjskie, podporządkowane bezpośrednio Koronie Brytyjskiej. Od 1877 roku brytyjską królową z dynastii hanowerskiej, Wiktorię, tytułowano cesarzową Indii. Kolonizacja obszaru Półwyspu Indyjskiego postępowała przy udziale zdobyczy techniki, przede wszystkim kolei. Rozwijały się głównie ośrodki położone na wybrzeżu. Brytyjczycy tolerowali wierzenia ludów zamieszkujących Indie, ale ingerowali w ich obyczaje, starając się kształtować je na wzór europejski. Wprowadzili kodeks cywilny i karny, zakazując niektórych rytuałów. Przede wszystkim eksploatowali Indie z ich surowców naturalnych - bawełny, kawy czy herbaty - i innych dóbr, na potrzeby własnego przemysłu.
Czy twoim zdaniem rycina jest przychylna sipajom? Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do elementów graficznych.
Określ, kto uczestniczył w ceremonii. Zwróć uwagę na ubrania uczestników wydarzenia. Czy ceremonia ogłoszenia Wiktorii cesarzową Indii odbyła się z zachowaniem praw i zwyczajów ludności lokalnej? Uzasadnij odpowiedź.
Wskaż, jakie obszary znalazły się pod bezpośrednim zarządem Wielkiej Brytanii, a jakie pod protektoratem. Skąd twoim zdaniem wziął się ten podział? Zwróć uwagę na strategiczne i ekonomiczne znaczenie danych obszarów.
Imperialną politykę Wielka Brytania prowadziła również w Chinach. To 300‑milionowe państwo ograniczyło handel z zagranicą do kilku organizacji znajdujących się pod kontrolą władzy państwowej. Kupcy europejscy byli zmuszeni do płacenia srebrem za chińskie towary przy jednoczesnym braku zgody na wwożenie własnych dóbr. Skutecznym sposobem na zrównoważenie bilansu handlowego, przy jednoczesnym uzależnieniu Chińczyków (w sensie dosłownym i ekonomicznym), było dostarczanie na rynek opium. Proceder ten, przypominający kontrabandę, spotkał się z ostrą kontrakcją. W 1839 roku chińskie władze skonfiskowały i zniszczyły ładunek opium ze statków brytyjskich w Kantonie, co zostało przez Anglików potraktowane jako pretekst do wojny. W toku wojny opiumowej, toczonej w latach 1839‑1842, Chiny poniosły druzgocącą klęskę. W ustaleniach pokojowych z 1842 (traktaty nankijskie) roku Wielka Brytania otrzymała Hongkong w ramach protektoratu po wsze czasy i prawo do utworzenia angielskiego konsulatu. Chiny musiały udostępnić Europejczykom ważniejsze porty morskie, w tym Szanghaj, a także zlikwidować gildie posiadające monopol na handel z cudzoziemcami (kohong). Otworzyło to przed Europą możliwość rozszerzania wpływów politycznych pod pretekstem wymiany handlowej.
Stopniowo także inne mocarstwa europejskie zdobyły wpływy na Dalekim Wschodzie. Z chwilą gdy Francja odniosła spektakularne zwycięstwo, zdobywając na skutek wojny z Chinami w latach 1884‑1885 Tonkin (obszar północnego Wietnamu, który wszedł w skład utworzonej przez Francuzów kolonii w Azji - Indochin), rozpoczął się wyścig po koncesje. Pod koniec XIX wieku całe Chiny były już podporządkowane Europejczykom, którzy to olbrzymie, lecz bezwładne politycznie państwo podzielili na strefy wpływów.
Na podstawie mapy „Daleki Wschód w XIX wieku” lub jej opisu wymień państwa leżące na Dalekim Wschodzie, które nie miały statusu kolonii.
W Azji politykę kolonialną prowadziła także Rosja. W latach 60. XIX wieku opanowała tereny nad rzeką Amur. Obszarem jej ekspansji były także Kaukaz i Azja Środkowa. W XIX wieku zakończyła proces poszerzania swojego imperium, zapoczątkowany jeszcze w XVII wieku, stając się mocarstwem euroazjatyckim.
Zinterpretuj karykaturę.
Określ, jakie znaczenie dla Japonii miało zdobycie tak dużych terytoriów. Weź pod uwagę konsekwencje militaryzmu japońskiego.
Europejczycy nie zdołali natomiast opanować Japonii. Wprawdzie w połowie XIX wieku rząd japoński został zmuszony do podpisania traktatów handlowych z mocarstwami europejskimi, ale udało się Japonii uniknąć losu, jaki spotkał Chiny.
Daleki Wschód w obiektywie Felice Beato. Kulisy XIX‑wiecznego reportażu wojennego.
Felice Beato (1832–1909) – brytyjski fotograf włoskiego pochodzenia, był jednym z pierwszych dokumentalistów XIX wieku. Fotografował ludzi, krajobrazy i architekturę Dalekiego Wschodu. Uważa się go za jednego z twórców gatunku fotograficznego nazywanego reportażem wojennym. Do klasyki tego gatunku zalicza się cykl jego zdjęć ilustrujących kolejne etapy zdobywania przez Brytyjczyków fortu Taku w Chinach. Ponieważ Beato wykonywał je już po zakończeniu potyczki, najpierw sfotografował porozrzucane ciała (czasami zmieniając ich układ na potrzeby ujęcia), a później dopiero fort po ich usunięciu. Następnie w swoim reportażu ułożył zdjęcia w kolejności chronologicznej, „dokumentując” kolejne etapy walki. Ta manipulacja materiałem fotograficznym wynikała z ówczesnego poziomu techniki. Po powrocie Beato do Wielkiej Brytanii jego zdjęcia zostały użyte do usprawiedliwienia wojen opiumowych. Podobną propagandową rolę odegrały fotografie militarnych ekspedycji Brytyjczyków, przeprowadzanych w Indiach.
Zapoznaj się z filmami i wykonaj kolejne polecenia.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1HgIoGupUP2x
Film na temat Europejczyków w Afryce, Chinach i Indiach.
Rozstrzygnij, czy decyzja Chińczyków o rezygnacji z wypraw morskich wpłynęła na ich znaczenie gospodarcze i polityczne w tym rejonie świata.
Większe i mniejsze imperia kolonialne
Mocarstwa światowe, realizując politykę kolonialną, zagarniały kolejne obszary lub podporządkowywały sobie miejscowe struktury władzy. Różnice te znajdowały odzwierciedlenie w nazewnictwie. Terytoria kontrolowane przez państwo silniejsze, lecz zarządzane przez lokalne władze, nazywano protektoratami. Państwa oficjalnie niepodległe, lecz uzależnione gospodarczo ówcześnie od Europejczyków, określano jako półkolonie.
Natomiast mianem dominium określano brytyjskie kolonie, które miały najwyższą możliwą do osiągnięcia w ramach Korony Brytyjskiej autonomię. Dotyczyła ona głównie polityki wewnętrznej, dominia płaciły na rzecz skarbca brytyjskiego mniejsze zobowiązania finansowe. Rzadko otrzymywały częściową samodzielność w zakresie obronności czy polityki zagranicznej lub nie otrzymywały jej wcale. Ponieważ były miejscem intensywnego osadnictwa Brytyjczyków, mogły liczyć na większe zaangażowanie finansowe i przywileje ze strony Korony.
Posiadłości kolonialne były miejscem rekrutacji żołnierzy i umożliwiały budowanie baz wojskowych, strzegących szlaków komunikacyjnych. Z tej przyczyny idea kolonialna była popierana szczególnie przez kręgi wojskowe. Rywalizacja kolonialna między mocarstwami — niekiedy prowadząca do otwartych konfliktów zbrojnych — napędzała ten proces, gdyż należało zabezpieczyć posiadane już obszary.
Na pocztówce z epoki uwieczniono przybycie okrętu wojennego do portu w Algierze. Dominująca na kolorowym tle sylwetka statku symbolizuje siłę i dominację Europejczyków nad terytoriami kolonialnymi. Podaj nazwę państwa, którego flaga powiewa na maszcie.
Wyjaśnij różnicę pomiędzy protektoratem a dominium.
Zakończenie podboju Afryki i wojen kolonialnych na początku XX wieku zamknęło proces kształtowania imperiów kolonialnych. Razem obejmowały one połowę globu, chociaż sama Europa zajmowała około 7% jego powierzchni. Największe z nich należało do Wielkiej Brytanii. Rozciągało się na powierzchni ponad 3 razy większej niż cały kontynent europejski, obejmowało 33 miliony km². Kolonie tego państwa rozlokowane były na wszystkich kontynentach, a Londyn stał się stolicą owej „wielkiej republiki handlowej”. Dominację nad światem umożliwiały Wielkiej Brytanii Indie, ze swoim zapleczem w postaci surowców. Dwa pozostałe filary jej potęgi to: Afryka Południowa (jej gospodarcze znaczenie wzrosło po odkryciu złóż złota i diamentów) oraz Egipt (który po ukończeniu budowy Kanału Sueskiego stał się bramą łączącą Europę z Azją).
Brytyjczycy, celem kontroli politycznej terytoriów kolonialnych, często rekrutowali tam jednostki złożone z rdzennych mieszkańców. Do takich należeli Gurkhowie i Sipajowie.
Na podstawie mapy wskaż posiadłości należące do Wielkiej Brytanii. Które z nich miały status dominiów?
Na podstawie materiału wypisz posiadłości, należące dawniej do Wielkiej Brytanii.
Szczególną rolę w dziejach brytyjskiego kolonializmu odegrał polityk kolonialny i finansista Cecil Rhodes (czyt. sesil rołds). Był on organizatorem ekspansji Wielkiej Brytanii w Afryce Południowej i twórcą koncepcji utworzenia bloku brytyjskich posiadłości od Kapsztadu po Kair.
Drugie co do wielkości imperium zbudowała Francja. Pod jej wpływami znalazło się ponad 10 milionów km². Także i ona posiadała kolonie na wszystkich kontynentach (bez Ameryki Północnej). Zainteresowanie Francuzów skupiało się głównie na Indochinach, Afryce Północnej i Zachodniej.
Na podstawie mapy wymień posiadłości kolonialne należące do Francji.
Na podstawie przepracowanego materiału wypisz posiadłości kolonialne, należące w XIX wieku do Francji.
Holandia i Belgia dysponowały mniejszymi, porównywalnymi pod względem wielkości obszarami kolonialnymi. Na samym końcu plasowały się Niemcy, które z opóźnieniem przystąpiły do wyścigu o kolonie. Głównym obszarem ich zainteresowania stała się południowo‑zachodnia Afryka. Natomiast Afryka Wschodnia była terenem ekspansji Włoch. Stare potęgi kolonialne, Hiszpania i Portugalia, posiadając jedynie drobne posiadłości, nie odgrywały już większej roli w wyścigu kolonialnym.
Na podstawie mapy wymień posiadłości kolonialne Niemiec.
Na podstawie przepracowanego materiału wypisz posiadłości kolonialne Niemiec.
Wskaż zdania fałszywe (F) i prawdziwe (P).
| Stwierdzenie | P | F |
| Tytuł do dominacji nad światem dawały Wielkiej Brytanii Chiny. | □ | □ |
| Status dominiów w imperium brytyjskim miały: Kanada, Australia, Republika Południowej Afryki i Nowa Zelandia. | □ | □ |
| Na obszarze Afryki nie było prawie żadnych sił politycznych zdolnych stawić opór Europejczykom, gdyż całkowicie dominowali oni nad miejscową ludnością pod względem technologicznym i militarnym. | □ | □ |
| Na kontynencie azjatyckim europejska ekspansja natrafiała na opór stosunkowo dobrze rozwiniętych państw, co uniemożliwiało im politykę bezpośredniego zawłaszczania terenów. | □ | □ |
| Drugie co do wielkości imperium kolonialne zbudowały Niemcy. | □ | □ |
| Dominium to państwo oficjalnie niepodległe, lecz uzależnione gospodarczo od Europejczyków. | □ | □ |
Ćwiczenia
Trzema największymi imperiami kolonialnym na początku XIX wieku były:
- Hiszpania
- Portugalia
- Wielka Brytania
- Holandia
- Niemcy
- Francja
Swoją pozycję pod koniec XIX wieku utraciły:
- Hiszpania
- Portugalia
- Niemcy
- Wielka Brytania
- Francja
Swoje zdobycze poszerzyły:
- Wielka Brytania
- Francja
- Holandia
- Niemcy
- Hiszpania
Który kraj stał się nowym państwem kolonialnym pod koniec XIX wieku?
- Niemcy
- Holandia
- Wielka Brytania
- Hiszpania
Które państwo było największym imperium kolonialnym pod koniec XIX wieku?
- Wielka Brytania
- Francja
- Niemcy
- Hiszpania
- Portugalia
Wskaż kontynenty najintensywniej kolonizowane w XIX wieku.
- Afryka
- Ameryka Północna
- Ameryka Południowa
- Azja
- Australia
Wyjaśnij, dlaczego o Imperium Brytyjskim mówiono, że nigdy nie zachodzi nad nim słońce?
Słownik
korporacja skupiająca brytyjskich inwestorów z siedzibą w Londynie, działająca od 1600 do 1858 r.
ojczyzna imperium kolonialnego; kolonie były podporządkowane metropoliom >
(z łac. protector – obrońca, opiekun, protectio – obrona, osłona) forma zależności kolonialnej, w której państwo uzależnione posiada swój ustrój i administrację, ale ograniczone jest pod względem politycznym
dwie wojny (1880–1881 i 1899–1902) między Wielką Brytanią a Burami (holenderskimi osadnikami), które toczyły się na południu Afryki i zakończyły klęską tych ostatnich i przejęciem ich terytorium pod zarząd brytyjski
proces szybkiego zagarniania kolejnych ziem znajdujących się na kontynencie afrykańskim