Prezentacja multimedialna
Zapoznaj się z prezentacją i wykonaj polecenia.
Współczesne przykłady upamiętnienia powstania warszawskiego
Władze komunistyczne w 1948 r. planowały upamiętnić powstanie warszawskie budową pomnika. Ostatecznie władza porzuciła ten projekt. Mało tego, w czasach stalinowskich przywódcy partyjni na wszelkie sposoby utrudniali jakiekolwiek próby uhonorowania powstańców. Podczas krótkotrwałej odwilży politycznej po śmierci Stalina komuniści zezwolili w 1956 r. na budowę pomnika Bohaterów Warszawy. Potężny, 10‑tonowy monument Nike Warszawy autorstwa rzeźbiarza Mariana Koniecznego stanął na placu Teatralnym w Warszawie dopiero w 1964 r. Rzeźba upamiętniała poległych w czasie wojny warszawiaków, Polaków z innych miast i regionów oraz Żydów. Zgodnie z komunistyczną polityką historyczną nie pojawiły się przy pomniku jakiekolwiek nawiązania do symboliki Polskiego Państwa Podziemnego. Na początku lat 90. XX w., w związku z projektem odtworzenia zabudowy północnej pierzei placu Teatralnego, monument umieszczono na nowym cokole przy Trasie W‑Z.
Krótka odwilż polityczna z 1956 r. sprzyjała niezależnej twórczości artystycznej. W tym czasie powstał fabularny film wojenny Kanał w reżyserii Andrzeja Wajdy, poświęcony powstańcom warszawskim. Główny bohater filmu, porucznik „Zadra” próbuje przedostać się ze swoim oddziałem kanałami ściekowymi z centrum miasta do Śródmieścia. Reżyser dystansował się od heroizacji powstańców. Starał się raczej ukazać ich ludzkie postawy i motywacje, co wywołało w Polsce liczne dyskusje i kontrowersje. Kanał znalazł natomiast uznanie widowni zachodniej: w 1957 r. dzieło Wajdy zdobyło Nagrodę Specjalną Jury prestiżowego festiwalu w Cannes.
Cmentarz Powstańców Warszawy powstał w 1946 r. Nekropolia pomieściła 5,5 tony prochów warszawiaków zamordowanych przez okupantów w różnych miejscach kaźni na terenie stolicy. Komuniści utrudniali wzniesienie pomnika powstańców na terytorium cmentarza. Dopiero w 1973 r. powstał monument autorstwa Gustawa Zemły – pierwszy tak okazały pomnik upamiętniający powstanie warszawskie. Po upadku komunizmu monument uzupełniono o krzyże i symbole Polski Walczącej.
Pomnik Małego Powstańca stanął w stolicy przy ulicy Podwale 1 października 1983 r. z inicjatywy harcerzy z Chorągwi Stołecznej ZHP im. Bohaterów Warszawy. Pomnik, który zaprojektował jeszcze w 1946 r. rzeźbiarz Jerzy Jarnuszkiewicz, upamiętnia najmłodszych uczestników walk o stolicę. Rzeźba wykonana z brązu przedstawia chłopca w niemieckim stahlhelmie z orzełkiem i namalowaną biało‑czerwoną opaską. Młodzieniec ma na nogach za duże buty, płaszcz oraz pistolet maszynowy przewieszony przez ramię. Ukazanie dziecka z bronią budzi kontrowersje oraz stoi w sprzeczności z realiami historycznymi. W rzeczywistości najmłodsi uczestnicy powstania pełnili co najwyżej funkcję kurierów i nie brali bezpośredniego udziału w walkach. Mimo to pomnik Małego Powstańca pozostaje jedną z najbardziej rozpoznawalnych form upamiętnienia uczestników powstania.
Pomysł budowy pomnika Powstania Warszawskiego powrócił podczas 40. rocznicy zrywu. Po stanie wojennym coraz mniej popularny reżim komunistyczny gen. Wojciecha Jaruzelskiego chciał zapewnić sobie szersze poparcie. Pomysł zaakceptowała Moskwa. Zgoda „towarzyszy radzieckich” dotyczyła jednak wyłącznie budowy pomnika powstańców, a nie uczczenia powstania. Monument stanął po wschodniej stronie placu Krasińskich w Warszawie dopiero na początku przemian demokratycznych w Polsce. Pomnik przedstawia grupę powstańców. Część z nich wychodzi z kanału, co stanowi nawiązanie do ewakuacji Starówki. Pozostali wybiegają spod konstrukcji przypominającej walący się budynek. Pomnik 1 sierpnia 1989 r. odsłonił ówczesny prezydent Wojciech Jaruzelski, a poświęcił prymas Józef Glemp.
Pierwsze projekty muzeum powstania warszawskiego pojawiły się podczas odwilży 1956 r. Jednakże dopiero 1 lipca 1981 r. powstał Społeczny Komitet Budowy Muzeum Powstania Warszawskiego. Stan wojenny zahamował prace nad tym przedsięwzięciem. Przez wiele kolejnych lat budowa muzeum była niemożliwa z powodów politycznych. Sytuacja zmieniła się dopiero w 2002 r., kiedy prezydentem Warszawy został Lech Kaczyński, wielki orędownik budowy Muzeum na 60. rocznicę wybuchu powstania. Przedsięwzięcie okazało się wielkim sukcesem. Multimedialna wystawa angażująca zmysły odbiorców stała się wzorem i inspiracją dla wielu współczesnych placówek muzealnych w całym kraju.
Inne współczesne formy upamiętnienia powstania warszawskiego
Lao Che, popularny rockowy zespół muzyczny, w 2005 r. nagrał koncepcyjny album Powstanie Warszawskie, na którym znalazło się dziesięć utworów poświęconych kolejnym epizodom powstania. Płyta zebrała entuzjastyczne recenzje, a w 2010 r. uzyskała status złotej płyty. Podczas uroczystych obchodów 68. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego w 2012 r., prezydent Bronisław Komorowski odznaczył muzyków grupy Lao Che Srebrnymi Krzyżami Zasługi za działalność „na rzecz popularyzacji i upamiętniania powstania warszawskiego”.
Symbolika powstania warszawskiego stała się jednym z najpopularniejszych motywów tzw. odzieży patriotycznej.
Wątki związane z powstaniem warszawskim wykorzystywali także twórcy gier.
Jedną z najbardziej widowiskowych form upamiętnienia powstania była akcja „Warszawiacy śpiewają (nie)zakazane piosenki”. Mieszkańcy stolicy, przy wsparciu pracowników Muzeum Powstania Warszawskiego, corocznie 1 sierpnia gromadzą się na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego, aby wspólnie wykonać konspiracyjne przyśpiewki z czasów okupacji. Śpiewniki i telebimy ułatwią zebranym wspólne śpiewanie.
Zbrodnie sowieckie
Muzea
Muzeum Katyńskie w Warszawie
Muzeum Katyńskie w Warszawie powstało w 1993 r. dzięki staraniom Rodzin Katyńskich, organizacji pozarządowej, stawiającej sobie za cel upamiętnienie ofiar zbrodni katyńskiej i pielęgnowanie pamięci o polskich ofiarach komunizmu w ZSRS. Siedziba muzeum znajduje się na terenie Cytadeli Warszawskiej. Na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego przeczytać można, że placówka „należy do wyjątkowego typu muzeów – historyczno‑martyrologicznego, czyli takich, których zadaniem jest przedstawienie Zbrodni Katyńskiej za pomocą »specyficznych« zabytków rzeczowych (muzealiów‑relikwii wydobytych z dołów śmierci – w Katyniu, Charkowie i Miednoje) i licznych dokumentów – w ekspozycji stałej Muzeum”. W 2008 Muzeum Katyńskie otrzymało Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.
Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku
Twórcy wystawy w Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku zadbali, aby ekspozycja wszechstronnie angażowała zmysły odbiorców. Na stronie internetowej placówki czytamy: „Pierwsza część wystawy, znajdująca się na parterze, jest przestrzennym, wizualnym i dźwiękowym wyobrażeniem przedwojennego mikroświata i jego mieszkańców. Mikroświata, który wraz z wojenną nawałą ginie błyskawicznie i bezpowrotnie. Przesuwające się przed oczami zwiedzających obrazy to uścisk dłoni najeźdźców, powiewające na wietrze czerwone flagi, porzucone w pośpiechu dziecięce zabawki… Symbolami tego czasu są spakowane w panice, pełne często nieprzydatnych rzeczy walizki i stukot kół wagonów wiozących ludzi na Wschód”.
Pomniki
Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie został odsłonięty w Warszawie 17 września 1995 r. u zbiegu ulic Muranowskiej i gen. Władysława Andersa. Monument ukazuje ładunek łacińskich i prawosławnych krzyży oraz nagrobek żydowski i muzułmański, umieszczone na platformie wagonu deportacyjnego. Pomnik stanowi hołd dla bohaterów walk przeciwko Armii Czerwonej we wrześniu 1939 r., więźniów sowieckich łagrów oraz ofiar zbrodni katyńskiej.
Pierwszy pomnik katyński w Stanach Zjednoczonych pojawił się w Jersey City (stan New Jersey) w 1991 r. Monument odlany w brązie zaprojektował polski rzeźbiarz Andrzej Pityński. 12‑metrowe i 6‑tonowe dzieło przedstawia postać zakneblowanego żołnierza polskiego ze związanymi z tyłu rękami. W plecach postaci tkwi bagnet nasadzony na karabin. Na cokole znajduje się płaskorzeźba poświęcona Sybirakom.
Jeden z najbardziej monumentalnych i wyrazistych pomników ofiar zbrodni sowieckich znajduje się we Wrocławiu na Skwerze Sybiraków. Projekt stworzył rzeźbiarz Jarosław Perszko. Pomnik poświęcił 20 września 2000 r., w 60. rocznicę pierwszej deportacji Polaków do ZSRS, ówczesny arcybiskup wrocławski Henryk Gulbinowicz. Monument przedstawia 12‑metrowy krzyż przebijający mur. Obok pomnika znajdują się bloki z czarnego granitu, na których wyryto napis:
Pomnik ten wznieśli Sybiracy i Rodacy
Pamięci wszystkich zesłańców i ofiar
Ku przestrodze przyszłych pokoleń
Wdzięczni Bogu za ocalenie i powrót
Z nieludzkiej ziemi – sowieckiego piekła
Wrocław Wrzesień 2000 r.
Polski cmentarz wojskowy w Gniezdowie koło Katynia
Nekropolia poświęcona pamięci polskich oficerów zamordowanych przez Sowietów w Katyniu powstała dopiero po upadku komunizmu w latach 1999–2000 z inicjatywy Federacji Rodzin Katyńskich. Projekt cmentarza przygotowali m.in. Zdzisław Pidek i Andrzej Sołyga. Na cmentarzu spoczywa ponad 4 tys. polskich jeńców z obozu w Kozielsku, zamordowanych przez funkcjonariuszy NKWD w 1940 r. W Gniezdowie znajdowała się stacja kolejowa, skąd więźniowie trafiali na miejsce kaźni w lesie katyńskim.
Film Katyń
Pełnometrażowy film fabularny Katyń powstał w 2007 r. Obraz wyreżyserował jeden z najważniejszych twórców polskiej kinematografii, laureat Oscara za całokształt dokonań artystycznych, Andrzej Wajda. W produkcji wystąpili czołowi polscy aktorzy, m.in. Jan Englert, Borys Szyc, Andrzej Chyra i Maja Ostaszewska. Akcja skupia się wokół kobiet, które oczekują na powrót z niewoli krewnych oraz mężów. Szczególnie wstrząsające wrażenie wywierają naturalistyczne końcowe sceny masowych mordów na polskich jeńcach wojennych. Film zdobył uznanie zarówno polskiej, jak i amerykańskiej widowni. Otrzymał m.in. nominację do Oscara za najlepszy film nieanglojęzyczny.
Inne współczesne formy upamiętnienia ofiar zbrodni sowieckich
Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej – 14 listopada 2007 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął przez aklamację uchwałę ustanawiającą 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Data nawiązuje do rocznicy ogłoszenia przez Niemców w 1943 r. odkrycia masowych grobów polskich oficerów zamordowanych przez Sowietów w Katyniu. Władze sowieckie oficjalnie przyznały się do mordu dopiero po 50 latach, 13 kwietnia 1943 r.
Corocznie z okazji Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej Stowarzyszenie Grupa Historyczna „Zgrupowanie Radosław” organizuje w Warszawie Katyński Marsz Cieni. Imprezie patronują m.in. Instytut Pamięci Narodowej i stołeczne Stowarzyszenie Rodzina Katyńska. Pochód tworzą członkowie grup rekonstrukcyjnych ubranych w stroje polskich oficerów oraz sowieckich funkcjonariuszy NKWD. Rekonstruktorzy w milczeniu maszerują przez Starówkę pod pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie. Podczas trzech przystanków na trasie lektorzy odczytują fragmenty korespondencji i wspomnień ofiar zbrodni oraz imienne listy pomordowanych.
Polska Fundacja Katyńska od 2008 r. przyznaje Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej osobom lub instytucjom, które w wybitny sposób przyczyniły się do wyjaśnienia prawdy o sowieckim mordzie na polskich oficerach. Wśród nagrodzonych znaleźli się m.in. Lech Wałęsa, Lech Kaczyński i Bronisław Komorowski. Spośród instytucji odznaczenie otrzymały np. rosyjskie Stowarzyszenie Memoriał, zajmujące się badaniami historycznymi i propagowaniem wiedzy o ofiarach represji radzieckich, oraz Muzeum Katyńskie w Warszawie.
Instytut Pamięci Narodowej w 2010 r. zainicjował konkurs skierowany do młodzieży szkolnej „Sprzączki i guziki z orzełkiem z rdzy… Obraz ofiar Zbrodni Katyńskiej w pracach plastycznych młodego pokolenia”. Zadaniem uczestników było upamiętnienie jednej z ofiar sowieckich mordów w formie karty z albumu. W rezultacie powstały znakomite pod względem treści i formy artystycznej prace. Poziom konkursu okazał się tak wysoki, że IPN zdecydował się opublikować wyróżnione materiały. Nagrodzeni mieli okazję wziąć udział w wyprawach do polskich miejsc pamięci, m.in. Polski Cmentarz Wojenny w Kijowie‑Bykowni na Ukrainie. Tytuł konkursu nawiązuje do fragmentu pieśni barda i poety Jacka Kaczmarskiego:
Sprzączki i guziki z orzełkiem ze rdzy,
Po miskach czerepów – robaków gonitwy,
Zgniłe zdjęcia, pamiątki, mapy miast i wsi –
Ale nie ma broni. To nie pole bitwy…
[Cytat za: http://www.sww.w.szu.pl/index.php?id=slowo_32]
Jedną z form upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej od 2008 r. jest sadzenie dębów na cześć wybranej ofiary mordu. Na zdjęciu widać scenę z uroczystości posadzenia Dębu Pamięci 18 września 2012 r. w Karwinie dla uhonorowania Tomasza Piskorskiego, który zginął w Charkowie. Dąb sadzą Tomasz Chlebowski (po lewej), wnuk Tomasza Piskorskiego, i Waldemar Miśko, burmistrz Karlina.
Opisz, w jaki sposób zmieniały się w czasie formy upamiętnienia powstania warszawskiego. Wskaż przyczyny tych zmian.
Opisz, w jaki sposób zmieniały się w czasie formy upamiętnienia powstania warszawskiego. Podaj przyczyny tych zmian.
Wyobraź sobie, że jesteś właścicielem biura podróży dla obcokrajowców i jednocześnie pasjonujesz się historią Polski. Stwórz tekst ulotki, aby zachęcić zachodnich klientów do wyprawy śladami powstańców warszawskich.
Opisz symbolikę, do której odwołują się twórcy różnych form upamiętniania zbrodni okupantów sowieckich.
Wskaż, które z wymienionych form upamiętnienia sowieckich zbrodni najlepiej przemawiają do wyobraźni młodzieży. Uzasadnij swoją opinię.
Podaj, które z wymienionych form upamiętnienia sowieckich zbrodni najlepiej przemawiają do wyobraźni młodzieży. Uzasadnij swoją opinię.