Istnieją gospodarstwa nasienne specjalizujące się w produkcji nasion oraz gospodarstwa łączące produkcję nasienną z towarową produkcją warzyw. Łączenie obu rodzajów produkcji wymaga izolacji przestrzennej między sektorami, w których się one odbywają, a także automatyzacji większości zabiegów.

R5ZoszhUlVx8o

Zdjęcie przedstawia ogród warzywny. Widoczne są różne rodzaje roślin, które rosną w rzędach.

Produkcję nasion nadzoruje i kontroluje Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN). Każdą plantację nasienną prowadzi się zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego 2007 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania i jakości materiału siewnego. Plantacje, na których wytwarza się nasiona, są również kontrolowane m.in. pod względem prawidłowości zabiegów agrotechnicznych, ochrony roślin i nawożenia.

Wybór terenu

O opłacalności uprawy warzyw na nasiona w dużej mierze decydują lokalne korzystne warunki klimatyczne – dlatego plantacje takie należy zakładać w rejonach kraju, które są szczególnie korzystne dla uprawy danej odmiany. Generalnie produkcji nasiennej sprzyja niewielka wilgotność powietrza jesienią, a także nasłonecznienie pól przez cały dzień lub jego większą część. Wpływa ono pozytywnie na rozwój organów generatywnych. Korzystna jest również bliskość naturalnych środowisk sprzyjających rozwojowi dzikich gatunków owadów zapylających.

Przed przystąpieniem do poprawy struktury gleby i jej nawiezienia należy tak rozplanować rozmieszczenie upraw poszczególnych warzyw, aby przedplon nie przyczynił się do dyskwalifikacji przyszłych plantacji nasiennych. Na przykład plantacje nasienne buraka można założyć na terenie, na którym przez kilka ostatnich lat nie rosły buraki ani kapustowate, a także nie występowały burakochwasty. Szczegółowe wytyczne podaje ustawa o nasiennictwie.

Izolacja przestrzenna plantacji

Plantację nasienną należy zakładać w takiej odległości od innych upraw, jaką określa ustawa o nasiennictwie. Ścisłe przestrzeganie tych wytycznych jest konieczne do tego, aby nasiona otrzymały zamierzony stopień kwalifikacji. I tak na przykład sektor, w którym uprawiany jest pomidor, musi być oddalony od sektora z uprawą roślin psiankowatych co najmniej o 50 m, a uprawiane na nasiona papryka i oberżyna muszą być oddalone od innych odmian minimum o 400 m.

Przygotowanie gleby

Jesień

Gleba przed wysiewem nasion powinna być dokładnie oczyszczona z chwastów oraz głęboko spulchniona. Po ustaniu ostatnich jesiennych prac polowych wykonuje się orkę głęboką, (na glebach ciężkich nieco wcześniej, a lekkich – nawet późną jesienią). Na orkę należy wybrać dzień, w którym gleba nie będzie zbyt wilgotna, aby nie powstały tzw. lśniące skiby. Powoduje to bowiem niszczenie struktury gleby i zbrylenie jej. Z kolei gleba zbyt sucha jest nadmiernie rozpylana, przez co staje się podatna na erozję wietrzną i wodną. Głębokość orki zimowej dostosowuje się do gatunku uprawianej rośliny i do rodzaju gleby. Przeciętnie wynosi ona od 22 do 15 cm i jest mniejsza na glebach lżejszych. Glebę należy również nawieźć zgodnie z zapotrzebowaniem pokarmowym danej rośliny.

Wiosna

Aby ograniczyć straty wody, zniszczyć kiełkujące chwasty, spulchnić wierzchnią warstwę gleby i wyrównać powierzchnię pola, stosuje się bronowanie.  Dodatkowo bronowanie pozwala przykryć nasiona, nawozy mineralne i środki ochrony roślin.

Nasiona wysiewa się, gdy wierzchnia warstwa gleby osiądzie, ponieważ jej osiadanie uszkadza korzenie siewek. Jeśli gleba jest zbyt pulchna, przed siewem należy ją zwałować za pomocą wału pierścieniowego lub gładkiego.

Na plantacjach nasiennych rzędy powinny być szeroko rozstawione, co umożliwia równomierne nasłonecznienie roślin i stwarza owadom zapylającym łatwy dostęp do kwiatostanów.

Metody produkcji roślin na nasiona

Metoda wysadkowa

Wysadek (nasiennik) to dwuletnia roślina uprawna w drugim roku wegetacji, uprawiana dla uzyskania nasion. Sadzonki (np. korzenie buraka, cebule, głowy kapusty) uzyskane z nasion w pierwszym roku wegetacji są przechowywane przez zimę lub jarowizowane w gruncie, a w następnym – są wysadzane i wytwarzają pędy generatywne. Metoda ta, mimo że czasochłonna, jest powszechnie stosowana w polskim klimacie. Wykorzystuje się ją w przypadku takich warzyw jak: kapusta, kalarepa (odmiany późne), marchew, pietruszka, seler, burak, cebula.

Wysadki w drugim roku uprawy, podobnie jak większość roślin rocznych, wysadza się w pole wiosną, możliwie jak najwcześniej. Dzięki temu lepiej się przyjmują i rozwijają, obficiej kwitną i wcześniej dojrzewają.

Metoda bezwysadkowa

W tym przypadku korzenie są pozostawiane w gruncie przez okres zimy. W Polsce metoda ta jest rzadko stosowana z powodu ryzyka wymarznięcia roślin. Ponadto wadą jest również brak możliwości przeprowadzenia selekcji korzeni wysadkowych. Uprawa metodą bezwysadkową jest możliwa dla: marchwi, pietruszki, buraka, a także kapusty i selera.

Metody siewu nasion roślin warzywnych

Siew rzędowy to najczęściej stosowany rodzaj siewu, zwłaszcza w przypadku drobnych i wolno kiełkujących nasion. Można go wykonywać ręcznie (choć sposób ten nie jest zalecany na plantacjach nasiennych z uwagi na prachochłonność) lub przy pomocy siewnika rzędowego. Najczęściej wytycza się przebieg rzędów z północy na południe, co zapewnia najsilniejsze i najbardziej równomierne oświetlenie roślin. Odmianą siewu rzędowego jest siew pasowy. Co kilka rzędów stosuje się większy odstęp. Tę metodę siewu wykorzystuje się, kiedy rzędy są położone bardzo blisko siebie, aby wytyczyć przejście między nimi. W ten sposób sieje się m.in. marchew i pietruszkę. Inną modyfikacją siewu rzędowego jest siew taśmowy. Nasiona rozsypuje się za pomocą rozszerzonej redliczki tak, aby pokrywały pas ziemi.

Siew punktowy polega na pojedynczym umieszczeniu nasion w rzędach. Stosuje się go do dużych nasion, które wymagają dużej przestrzeni życiowej, np. fasoli, grochu, szparaga lub kukurydzy. Precyzyjne siewniki i otoczkowanie nasion pozwalają siać tą metodą praktycznie wszystkie nasiona roślin warzywnych.

Siew gniazdowy polega na wysiewie w bliskiej odległości od siebie kilku nasion (od 3 do 5). Stosuje się do uprawy niektórych warzyw o dużych nasionach: np. fasoli  i ogórka.  Można go wykonywać przy pomocy siewnika rzędowego.

Siew rzutowy stosuje się w warzywnictwie bardzo rzadko. Sprawdza się tylko w przypadku szybko wschodzących roślin, takich jak koper.

Termin siewu roślin dwuletnich na sadzonki w uprawie bezwysadkowej jest zwykle znacznie opóźniony w stosunku do upraw towarowych. W tym przypadku bowiem priorytetem nie jest wytworzenie dużej masy korzeni, ale duża liczba roślin, ich dobra jakość, a także łatwość zimowania.

Zabiegi pielęgnacyjne na plantacji nasiennej

Odchwaszczanie

Plantacja nasienna musi być praktycznie wolna od chwastów, chorób i szkodników. Dlatego przez cały okres użytkowania plantacji nasiennej niszczy się chwasty mechanicznie i chemicznie. Na zmniejszenie ilości chwastów wpływa również wysiew w zalecanym terminie, prawidłowy płodozmian, uprawa nasion odmian odpornych.

Nawożenie

Wykaz nawozów i środków poprawiających właściwości gleby zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym znajduje się na stronie internetowej Instytutu Uprawy i Nawożenia Gleby w Puławach: http://www.iung.pulawy.pl/images/pdf/Wykaz_ekologia.pdf

Więcej na ten temat w e‑materiale Zakładanie, planowanie i prowadzenie upraw warzywnychD11nGLBseZakładanie, planowanie i prowadzenie upraw warzywnych.

Szczególnie wnikliwej ocenie urzędowej podlega sam materiał siewny. Wykonuje się:

• ocenę polową – aby sprawdzić, czy plantacja nasienna spełnia wymagania w zakresie wytwarzania materiału siewnego. Oceny polowej dokonują urzędowi lub akredytowani kwalifikatorzy.

• ocenę laboratoryjną – aby zbadać jakość i zdrowotność materiału siewnego. Próby nasion próby z oznaczonych partii pobierają próbobiorcy i to oni przekazują je do Laboratorium Oceny Nasion Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa (WIORiN). Przedsiębiorcy mogą też badać nasiona we własnych laboratoriach, jeśli są one akredytowane przez  WIORiN.

• ocenę tożsamości i czystości odmianowej – aby sprawdzić (na każdym etapie wegetacji roślin), czy cechy odmian pozostały niezmienione podczas rozmnażania, a przez to potwierdzić tożsamość i czystość odmianową poszczególnych partii materiału siewnego,

• ocenę cech zewnętrznych – aby zweryfikować, czy zewnętrzne cechy materiału siewnego spełniają wymagania jakościowe.

Nasiona, które uzyskają świadectwo oceny polowej i laboratoryjnej, przed wprowadzeniem do obrotu trzeba zaopatrzyć w etykiety. Zawierają one informacje takie jak nazwa gatunku i odmiany, stopień kwalifikacji, numer partii, data zamknięcia opakowania, nazwa przedsiębiorcy i masa materiału siewnego w opakowaniu. Etykiety wydaje WIORiN, ale może je też przygotować przedsiębiorca, który posiada nadane przez tę instytucję uprawnienia. Materiał, który przeszedł pozytywną ocenę polową i laboratoryjną, a na koniec został zaopatrzony w urzędową etykietę nasienną, określa się mianem kwalifikowanego materiału siewnego.

Cechy kwalifikowanego materiału siewnego to:

• czystość (brak zanieczyszczeń, m.in. nieobecność nasion innych roślin, w tym chwastów);

• odpowiednia zdolność kiełkowania, zależna od gatunku;

• zdrowotność - nieobecność patogenów;

• czystość odmianowa.

R1EjSPI9dUYKb

Zdjęcie przedstawia nasiona dyni. Są to płaskie ziarna o eliptycznym kształcie i żółto‑zielonym kolorze.

Miejsce na notatki