Czy wiesz, gdzie mieszkasz? O ile odpowiedź na to pytanie wydaje się banalnie prosta, gdyż z pewnością znasz nazwę swojej miejscowości – miasta lub wsi, o tyle z podaniem informacji, do którego województwa, powiatu i gminy ona należy, możesz mieć już trudności. Jeśli jednak poznasz zasady podziału administracyjnego Polski, pytanie to nie będzie stanowiło dla ciebie żadnego problemu.

R15AgsqBdggOP1

Urząd Wojewódzki we Wrocławiu Urząd Wojewódzki we Wrocławiu Źródło: Andrzej Otrębski, licencja: CC BY-SA 3.0. — Urząd Wojewódzki we Wrocławiu

Już wiesz

jak zlokalizować Polskę na mapie Europy;
w jaki sposób opisać położenie Polski;
co to jest położenie geograficzne i matematyczne;
jak opisać położenie obiektu na mapie;
jak odczytać z mapy współrzędne geograficzne;
jakie krainy geograficzne znajdują się w Polsce.

Nauczysz się

objaśniać podział administracyjny Polski;
nazywać województwa i ich stolice oraz wskazywać je na mapie;
określać położenie swojego miejsca zamieszkania na mapie administracyjnej Polski;
opisywać położenie regionu, w którym mieszkasz.

i2N8kGWP80_d5e193

1. Dawne podziały administracyjne Polski

Obszar niemal każdego państwa na świecie ma swój własny, wewnętrzny podział administracyjnypodział administracyjnypodział administracyjny. Istnieje on po to, by łatwiej zarządzać krajem. Polska obecnie podzielona jest na 16 województw. Województwa podzielone są na powiaty, te z kolei na gminy. Taki podział administracyjny obowiązuje u nas od 1999 roku. Ale wcześniej było inaczej.

Po II wojnie światowej, od czerwca 1946 roku, istniało w Polsce 14 województw. Kolejnym szczeblem podziału administracyjnego były powiaty, a następnym gminy i miasta. W 1950 roku liczba województw została zwiększona do 17, ponieważ kilka dużych województw na Ziemiach Zachodnich podzielono na mniejsze.

W 1955 roku zniesiono gminy, a na ich miejscu utworzono gromady. W 1973 roku proces odwrócono – powstałe wcześniej gromady zostały zastąpione przez gminy. W 1975 roku zaczął obowiązywać podział na 49 województw i jednocześnie zlikwidowano powiaty.

RNu7Tla4Epvwp1

Ilustracja przedstawia trzy mapy ukazujące podziały administracyjne Polski w tysiąc dziewięćset czterdziestym szóstym roku, w tysiąc dziewięćset pięćdziesiątym roku i w tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym piątym roku. Województwa oznaczono kolorami i opisano. Opisano państwa sąsiadujące z Polską. Na każdej mapie zapisano rok. Wyraźnie widać, że ilość województw w kolejnych latach zwiększała się. Wszystkie trzy mapy pokryte są równoleżnikami i południkami. Dookoła map w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie. — Dawne województwa i ich stolice

Polecenie 1

Przyjrzyj się powyższym mapom i spróbuj odpowiedzieć na pytania:

Co spowodowało, że od 1950 roku zwiększyła się liczba województw na Ziemiach Zachodnich?
Co spowodowało, że od 1975 roku zwiększyła się liczba województw w całej Polsce?

Sprawdź swoje odpowiedzi w e‑podręczniku do historii lub do wiedzy o społeczeństwie.

i2N8kGWP80_d5e244

2. Aktualny podział administracyjny Polski

Obecnie w Polsce istnieje trójstopniowy podział administracyjny (terytorialny).
1 stycznia 1999 roku utworzono 16 województwwojewództwowojewództw (I stopień). Na terenie każdego województwa wydzielono powiatypowiatpowiaty (II stopień), które zaś podzielono na gminygminagminy (III stopień).

R56ExUG6cDLyx1

Źródło: Michał Szymczak, Robert Wers, Krzysztof Jaworski, licencja: CC BY 3.0.

Ciekawostka

Czy wiesz, że województwa kujawsko‑pomorskie i lubuskie mają po dwie stolice? W kujawsko‑pomorskim są to Bydgoszcz i Toruń, a w lubuskim – Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra. W Bydgoszczy i Gorzowie Wielkopolskim znajdują się siedziby wojewodów oraz większość urzędów administracji państwowej, natomiast w Toruniu i Zielonej Górze mieszczą się siedziby sejmików wojewódzkich oraz organów administracji samorządowej.

RBnItW5e6sZsE1

Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, Michał Szymczak, licencja: CC BY 3.0.

Mapy województw z podziałem na powiaty i gminy

R1WMNvkjwtmxT1

Mapa województwa zachodniopomorskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

R1NDobTuXnKbv1

Mapa województwa pomorskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

R18mZbpfFHdtQ1

Mapa województwa warmińsko-mazurskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

R12nnyje5dz021

Mapa województwa podlaskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

R1X1NrXUvarLN1

Mapa województwa lubuskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

R1RtZkgtSBotg1

Mapa województwa wielkopolskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

R1Yc6R09iH4wn1

Mapa województwa kujawsko-pomorskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

RPAoEoLDatBV31

Mapa województwa mazowieckiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

RS5DHcXeW3kJ11

Mapa województwa dolnośląskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

RXOJVjidKjsHz1

Mapa województwa łódzkiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

RE8nLOWuzTxsC1

Mapa województwa świętokrzyskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

R1LYRuH1kUoKR1

Mapa województwa lubelskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

RbqqLPXxSQE2Y1

Mapa województwa opolskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

RVqSh2Zn4e06r1

Mapa województwa śląskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

R17pY5oVrJxgp1

Mapa województwa małopolskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

R11lV3BCpxyiR1

Mapa województwa podkarpackiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa. — Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 2

Wykonaj poniższe polecenia.

Wskaż na mapie województwo, w którym mieszkasz. Odczytaj nazwę jego stolicy. Odczytaj nazwy sąsiednich województw oraz ich stolic.
Na interaktywnej mapie administracyjnej powiększ mapę swojego województwa i odszukaj powiat, w którym mieszkasz. Czy jest to powiat ziemski czy grodzki? Odczytaj nazwy sąsiednich miast powiatowych.
Z zestawu map wybierz mapę swojego województwa, powiększ ją i odszukaj gminę, w której mieszkasz lub w której znajduje się twoje gimnazjum. Czy jest to gmina: miejska, wiejska czy miejsko‑wiejska? Odczytaj nazwy sąsiednich miejscowości gminnych.

Nazwy województw często pochodzą od nazw krain historycznych lub geograficznych. Mimo że są to nazwy własne, można je pisać małą literą, np. województwo mazowieckie, województwo podkarpackie. Nazwy powiatów i gmin zazwyczaj pochodzą od ich głównych miast (stolic), z tą jednak różnicą, że nazwa powiatu ma formę przymiotnikową (np. powiat oleśnicki), a gmina rzeczownikową (np. gmina Dobroszyce). Dlatego też nazwy powiatów piszemy małą literą, a nazwy gmin wielką.
W nazewnictwie powiatów można znaleźć kilka wyjątków, np. powiat tatrzański ze stolicą w Zakopanem czy powiat bieszczadzki ze stolicą w Ustrzykach Górnych. Są też nazwy pochodzące od dwóch miast, np. powiat strzelecko‑drezdenecki czy powiat ropczycko‑sędziszowski. Zdarzają się również takie nazwy stolic powiatów, od których dosyć trudno utworzyć odpowiednio brzmiącą formę przymiotnikową — stąd mamy na przykład powiat suski od Suchej Beskidzkiej czy powiat niżański od miasta Nisko.

Polecenie 3

Zapisz w zeszycie poprawne nazwy jednostek administracyjnych, w których znajduje się twoja miejscowość.

i2N8kGWP80_d5e314

3. Położenie geograficzne mojej miejscowości i mojego regionu

Zapewne pamiętasz ze szkoły podstawowej, że obszar Polski podzielony jest także na krainy geograficznekraina geograficznakrainy geograficzne: góry (np. Sudety), wyżyny (np. Wyżyna Lubelska), niziny (np. Nizina Śląska), pojezierza (np. Pojezierze Mazurskie) itp. Na lekcjach geografii często będziemy określać położenie danego obiektu względem tych krain, a także względem innych obiektów geograficznych, np. rzek, jezior, miast. Opisując położenie geograficzne obiektu, będziemy również posługiwać się kierunkami głównymi i pośrednimi oraz współrzędnymi geograficznymi.

Polecenie 4

Wykonaj poniższe polecenia.

Korzystając z poniższej mapy, ustal, w której części Polski leży twoje województwo.
Powiększ obszar swojego województwa i wskaż formy ukształtowania powierzchni, które na nim występują.
Odszukaj na mapie miejscowość, w której mieszkasz. Jeśli nie ma jej na mapie, to znajdź najbliższą miejscowość gminną.
Opisz w zeszycie położenie geograficzne swojej miejscowości. (W której krainie geograficznej jest położona, nad którą rzeką, w pobliżu którego miasta?)
Określ współrzędne geograficzne swojej miejscowości i zapisz je w zeszycie.
Określ współrzędne geograficzne skrajnych punktów województwa i zapisz je w zeszycie.

R17zmH2x0TXIg1

Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

i2N8kGWP80_d5e370

Podsumowanie

W Polsce obowiązuje trójstopniowy podział administracyjny.
Podział Polski na mniejsze jednostki terytorialne umożliwia lepsze zarządzanie administracyjne państwem i sprawniejsze funkcjonowanie służb publicznych.
Po II wojnie światowej liczba województw w Polsce zmieniała się kilkakrotnie:
- do 1950 roku było 14 województw;
- od 1950 do 1975 roku było 17 województw;
- od 1975 do 1999 roku było 49 województw;
- od 1999 roku funkcjonuje 16 województw.
Nazwy województw mają pochodzenie historyczne lub geograficzne.
Stolice województw, powiatów i gmin są siedzibami lokalnych władz.

Praca domowa

Polecenie 5.1

Na mapie administracyjnej Polski odszukaj województwo, w którym mieszkasz, i opisz jego położenie zgodnie z zasadami poznanymi na lekcji Położenie Polski na świecie i w Europie.

Polecenie 5.2

Wydrukuj poniższe tabele i wpisz do nich nazwy odpowiednich jednostek podziału administracyjnego (województwo, powiaty, gminy). Wpisz też nazwę swojej miejscowości oraz ewentualnie nazwy dzielnic, osiedli i sołectw (wsi). Skorzystaj z dokładnej mapy administracyjnej lub ze stron internetowych samorządów lokalnych.

RqP4FwddCMcG31

Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.

i2N8kGWP80_d5e442

Słowniczek

gmina

jednostka podziału terytorialnego III stopnia

kraina geograficzna

jednostka ukształtowania terenu o krajobrazie odmiennym niż w sąsiednich jednostkach; różnice mogą występować w pokryciu terenu roślinnością czy zabudowaniami, a także w zaludnieniu, klimacie, budowie geologicznej

podział administracyjny

podział obszaru całego państwa na mniejsze jednostki terytorialne służący usprawnieniu życia i działalności jego mieszkańców, np. zarządzania krajem przez administrację państwową i samorządową (lokalną), funkcjonowania służby zdrowia, szkolnictwa, wymiaru sprawiedliwości itp.

powiat

jednostka podziału terytorialnego II stopnia (po raz pierwszy powiaty w Polsce wprowadzono w drugiej połowie XIV wieku)

powiaty grodzkie

obejmują obszary większych miast (jednej gminy miejskiej), które liczą ponad 100 tys. mieszkańców lub do końca 1998 roku były stolicami dawnych województw (poza Ciechanowem, Piłą i Sieradzem)

powiaty ziemskie

obejmują obszary kilku leżących obok siebie gmin zarówno miejskich, jak i wiejskich

województwo

jednostka podziału terytorialnego I stopnia

i2N8kGWP80_d5e577

Zadania

Ćwiczenie 1

RbuaapVYCByey1

Ilustopniowy podział terytorialny (administracyjny) funkcjonuje w Polsce? Zaznacz prawidłową odpowiedź.

dwustopniowy: województwa, gminy
czterostopniowy: województwa, powiaty, gminy, sołectwa
trójstopniowy: województwa, powiaty, gminy