Czy słowa mogą zmieniać świat?
Ewangelia według św. Jana, rodz. 1, w. 1‑3Na początku było Słowo,
a Słowo było u Boga,
i Bogiem było Słowo.
Ono było na początku u Boga.
Wszystko przez Nie się stało,
co się stało.Ewangelia według św. Jana, rodz. 1, w. 1-3, [w:] , Biblia Tysiąclecia, tłum. Ks. Jan Drozd SDS, Poznań 1998.
Powyższy fragment to początek Ewangelii św. Jana sugerujący moc Boga, który stwarzał świat słowem. Czy słowa padające z ust zwykłych ludzi również mogą zmieniać rzeczywistość? Na to pytanie postaramy się odpowiedzieć podczas dzisiejszej lekcji.
Które przysłowie wyraża wiarę człowieka w to, że słowami możemy zmieniać rzeczywistość? W odpowiedzi na to pytanie mogą ci pomóc skojarzenia związane z poniższymi ilustracjami.
Magiczna funkcja języka
Kiedy celem naszych wypowiedzi jest wpływanie na rzeczywistość (na przedmioty, zdarzenia), prowokowanie sił nadprzyrodzonych do działania, to wówczas możemy powiedzieć, że posługujemy się językiem w funkcji magicznej. Wynika ona zatem z wiary człowieka w to, że może on zmieniać świat, oddziaływać na przedmioty za pomocą słów.
Funkcja magiczna języka przejawia się w różnych gatunkach wypowiedzi, głównie w zaklęciach („Rośnij chlebie jak słoneczko na niebie”), czarach oraz przekleństwach („Żeby cię pokręciło!”), ale także w baśniach oraz w modlitwach i innych tekstach religijnych („Niech Was błogosławi Bóg wszechmogący: Ojciec i Syn, i Duch Święty”). Dużo przykładów magicznej funkcji wypowiedzi odnajdujemy w Biblii, np.: „Duchu niemy i głuchy, rozkazuję ci, wyjdź z niego i nie wchodź więcej w niego!” (słowa Jezusa z Ewangelii św. Marka 9, 25).
Z magiczną funkcją wypowiedzi mamy do czynienia również w codziennej komunikacji. Mówiąc, na przykład, „dzień dobry”, wierzymy, że dzięki naszym słowom ich adresat będzie miał dobry dzień. Podobną wiarę przejawiamy, składając życzenia, np. „Niechaj zdrowie Ci dopisuje, a troski omijają”. Funkcję życzącą spełniają ponadto niektóre imiona – rodzice nadający dawniej dziecku np. imię Bogumił byli przekonani, że dziecko będzie miłe Bogu.
Mówiąc o magii i magiczności, warto też wspomnieć o magicznych słowach w reklamie. Są to takie wyrazy, które dobrze się kojarzą. Ich celem jest wprawienie nas – klientów – w dobry nastrój, wywołanie w nas pozytywnych uczuć, głównie po to, byśmy kupili reklamowany produkt. Opisaną tu funkcję pełnią takie słowa, jak np.: „miłość”, „siła”, „matka”, „przyjaciel”, „dom”, „czysty”, „świeży”.
Wypowiedzi o funkcji magicznej mogą mieć zarówno charakter religijny (np. utrwalone w tradycji katolickiej powiedzenie „Niech Cię Matka Boska ma w swojej opiece”), jak i wiązać się z zabobonami, czyli odwoływać się do wierzeń pogańskich lub czarnej magii. Wiele tego typu tekstów to również efekt zabawy, gry językowej, którą szczególnie upodobały sobie dzieci.
Czy wiesz, że znane zaklęcie „Abrakadabra” pochodzi najprawdopodobniej z języka aramejskiego, w którym brzmiało „Avra kehdabra” i oznaczało „Stworzę to z mych słów”?
Natomiast „Sim Sala BimSim Sala Bim” to formułka, którą posługiwał się znany magik Harry August JansenHarry August Jansen. Zapożyczył ją z niemieckiej piosenki ludowej, której źródłem najprawdopodobniej był utwór pochodzący z czasów średniowiecza.
Funkcję magiczną w tekstach literackich mogą też pełnić konkretne przedmioty. Przykładem jest miecz Ekskalibur z opowieści o królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu. Inne tego typu rekwizyty, używane głównie przez legendarne i baśniowe postaci, to np.: czarodziejski stolik, kije samobije, siedmiomilowe buty, latający dywan, pantofelek, wrzeciono, pierścień, krzesiwo, różdżki, czarodziejska kula, zaczarowany ołówek lub koralik.
Zadaniowo
Poniższe teksty przyporządkuj do odpowiedniej kolumny tabeli.
Wczoraj bolał mnie ząb., Na psa urok!, Bocian kiszka, przynieś mi braciszka., „Pan zesłał wielką rybę, aby połknęła Jonasza. I był Jonasz we wnętrznościach ryby trzy dni i trzy noce.” (Księga Jonasza 2, 1), Sezamie, otwórz się., Ja Ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego., Powodzenia!, Jestem uczennicą pierwszej klasy gimnazjum.
| Teksty, w których przejawia się funkcja magiczna | |
|---|---|
| Teksty, w których nie przejawia się funkcja magiczna |
Jakie gatunki wypowiedzi reprezentują poniższe teksty?
życzenia, błogosławieństwo, przekleństwo, modlitwa, zaklęcie
| Niech Ci Bóg błogosławi, dobry człowieku. | |
| Szczęśliwego Nowego Roku! | |
| Klara, bara, senna mara. Świetnie znamy się na czarach. | |
| Aniele Boże, stróżu mój, Ty zawsze przy mnie stój. | |
| Żeby cię ogień pochłonął! |
Oto obraz Jana Matejki Wskrzeszenie Łazarza (1867) ilustrujący fragment Ewangelii św. Jana, w którym poznajemy opowieść o wskrzeszeniu Łazarza przez Jezusa. Odszukaj w dziewiątym rozdziale tej Ewangelii fragment wypowiedzi Jezusa, w którym realizuje się funkcja magiczna.
Ludzie niechętnie słuchają wypowiedzi wieszczących niepomyślne zdarzenia. Reagują na nie następującymi zdaniami: „Cofnij to słowo!”, „Wypluj to słowo!”. Używają też czasownika, który może się kojarzyć z odgłosami wydawanymi przez ptaki przedstawione na poniższych ilustracjach. Podaj ten czasownik.
Jakie życzenia wiążą się z imionami: Sławomir, Zofia, Bogusław, Justyna, Tadeusz i Eugeniusz? Połącz imię z odpowiednim życzeniem.
sławienie Boga, umiłowanie pokoju, wielkoduszność, sprawiedliwość, śmiałość, odwaga, mądrość
| Sławomir | |
| Zofia | |
| Bogusław | |
| Justyna | |
| Tadeusz | |
| Eugeniusz |
Czy z imieniem, które nosisz, wiąże się jakaś funkcja życząca? W odpowiedzi na to pytanie może ci pomóc m.in. Słownik imion Jana Grzeni, Wikipedia lub strona. Jeżeli możesz, zapytaj rodziców, jaka intencja towarzyszyła im, kiedy wybierali dla ciebie imię.
Nadzieja, Miłosz, Wiktoria... Uzupełnijcie tę listę imion życzących, pochodzących od wyrazów pospolitych.
Dokończ poniższe zaklęcia w taki sposób, by powstał tekst rymowany.
Hokus‑pokus trzy jabłuszka...
Czary‑mary promyk słońca...
Sim Sala Bim niech...
Hokus‑pokus, czarowanie, teraz stanie się...
Czary‑mary, czary‑mary niechaj będą tu...
Powiedz, z jakimi rymowankami o funkcji magicznej kojarzą ci się poniższe ilustracje.
Podaj przykłady tekstów literackich, w których pojawiają się magiczne przedmioty, a następnie wymień te przedmioty.
Zgromadź pięć reklam zawierających tzw. magiczne słowa, które wywołują w tobie miłe skojarzenia. Wskaż te wyrazy.