Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat egzystencjalizmu, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Wprowadzenie do egzystencjalizmuWprowadzenie do egzystencjalizmu
Egzystencjalizm teistyczny i ateistycznyEgzystencjalizm teistyczny i ateistyczny
Czym jest egzystencjalizm?Czym jest egzystencjalizm?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1EBaKL4f
Nagranie dźwiękowe lekcji dotyczące egzystencjalizmu.
Recepcja
EgzystencjalizmEgzystencjalizm wywarł olbrzymi wpływ na kulturę XX w.
-
W literaturze i filmie zaowocował trwałym zainteresowaniem przeżyciami i rozterkami egzystencjalnymi jednostki. Wyraźnie egzystencjalistyczny rodowód ma np. nurt w kinematografii określany mianem „kina moralnego niepokoju”.
-
W filozofii otworzył drogę dla mniej akademickiego, a bardziej kawiarnianego sposobu uprawiania filozofii. Usprawiedliwił także wszelkie postaci refleksji niesystematycznej, stale poszukującej, nieoczekującej definitywnych wyników. Wartością jest samo filozofowanie, a nie jego rezultaty poznawcze.
-
W psychologii zaowocował najpierw pojawieniem się psychologii egzystencjalistycznej. Psychologowie, tacy jak Ludwig Binswanger (1881—1966) i Medard Boss (1903—1990), inspirując się zwłaszcza Heideggerem i Jaspersem, stworzyli psychologię, która skoncentrowała się na niepowtarzalnych przeżyciach jednostki. Motywy egzystencjalistyczne, zwłaszcza nastawienie indywidualne czy myślenie bardziej w kategoriach procesu, są także silnie obecne w psychologii humanistycznej, reprezentowanej przez takich psychologów, jak Carl Rogers (1902—1987), Abraham Maslow (1908—1970) czy Mihály Csíkszentmihalyi (ur. 1934).
-
W socjologii i antropologii egzystencjalizm przyczynił się do zwiększenia nacisku w badaniach na podejście nieesencjalistyczne (rezygnujące z gotowych wzorców i standardów, niedociekające esencji czy istoty badanych fenomenów) i akceptacji pewnej zasadniczej nieuchwytności i plastyczności życia wewnętrznego człowieka.
-
W literaturze polskiej wątki egzystencjalistyczne są silnie obecne u takich autorów, jak Witold Gombrowicz czy Marek Hłasko. Istnieje też np. wyraźne pokrewieństwo (bez bezpośredniego oddziaływania) między teorią „szyfrów transcendencji” Jaspersa a koncepcją niepokoju metafizycznego Stanisława Ignacego Witkiewicza.
Dyskusja
Jednocześnie egzystencjalizm spotkał się z falą krytyki. Przedstawicielom związanym z tym nurtem zarzucano, że:
-
brak ich koncepcjom precyzji, a zatem uprawiają raczej literaturę niż filozofię
-
pojęcie autentyzmu, którym się posługują, nie posiada żadnej treści i jest niebezpieczne moralnie (bo autentyzmem można usprawiedliwić zło)
-
krytykując uniwersalne wartości, prowadzą do relatywizmu moralnego
-
nie udało się im zrealizować ich podstawowego postulatu, tj. uchwycenia specyficznie ludzkiej rzeczywistości wewnętrznej (ostatecznie każdy egzystencjalista ujmował ją inaczej)
-
egzystencjaliści religijni marginalizują w gruncie rzeczy rolę Boga (koncentrując się na przeżyciach jednostki), a pojęcia Nieuwarunkowanego czy Obejmującego są bardzo arbitralne (każdy może wpisywać tu dość dowolne treści i przeżycia, skoro prawie wszystko może być szyfrem transcendencji) – tracimy przez to kryteria odróżniania prawdziwej religijności od pseudoreligijności
Słownik
(gr. anthropos — człowiek i logos — nauka) nauka o człowieku, jego pochodzeniu, rozwoju i zróżnicowaniu rasowym
(gr. authentikos — prawdziwy, gwarantowany) zgodność z rzeczywistością; kierunek w polskiej literaturze międzywojennej, uznający za przedmiot twórczości jedynie osobiste przeżycia autora
(łac. existere — istnieć, existentia — istnienie) kierunek filozoficzny oraz prąd literacki podkreślający znaczenie człowieka jako jednostki wolnej
(łac. essentia — istota, treść) najistotniejsza treść, najważniejszy składnik czegoś; filoz. natura danej rzeczy, decydująca o tym, że jest ona właśnie tą rzeczą a nie inną
(łac. relativus — względność) stanowisko w filozofii i etyce mówiące, iż wartości obowiązują w danym układzie odniesienia, nie powszechnie; przeciwieństwo absolutyzmu
(łac. soci(etas) — społeczeństwo i gr. logos — nauka) nauka o społeczeństwie
(łac. transcendere — przekraczać) termin metafizyki scholastycznej oznaczający powszechne własności bytu