Jaki jest świat w bajkach Krasickiego?
Zapewne nieraz zdarzyło ci się słyszeć zdanie podobne do tego: „I żyło im się jak w bajce…”. Chociaż sens tego stwierdzenia wydaje się oczywisty, zastanów się nad treścią zacytowanej wypowiedzi – co tu oznacza bajka?
Dość łatwo znaleźć inne wyrażenia, w których bajka odgrywa główną rolę. Oto kilka z nich: „bajkowy widok”, „bajeczny smak”, „kraina jak z bajki”, „bajkowy świat”, „bajkolandia”…
Przypomnij sobie cechy bajki jako gatunku literackiego.
Bajka – prawda czy fałsz?
Wykonaj następujące polecenia:
Zapisz własną definicję bajki:
Bajka to...
Wymień znanych ci bajkopisarzy i tytuły bajek, które lubisz.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Igancy Krasicki, Do dzieci, czyta Krzysztof Kulesza Igancy Krasicki, Do dzieci, czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Do dzieciO wy, co wszystkie porzuciwszy względy,
Za cackiem bieżyć gotowi w zapędyzapędy,
Za cackiemcackiem, które zbyt wysoko leci,
Bajki wam niosę, posłuchajcie, dzieci.Wy, których tylko niestatek żywiołem,
Co się o fraszki uganiacie wspołemwspołem,
O fraszki, których zysk maże i szpeci,
Bajki wam niosę, posłuchajcie, dzieci.Wy, którzy marne przybrawszy postaci,
Baśniami łudzić umiecie współbraci,
Baśniami, które umysł płochy kleci,
Bajki wam niosę, posłuchajcie, dzieci.Ignacy Krasicki, Do dzieci, [w:] , Wybór liryków, red. Sante Graciotti, Wrocław 1985, s. 79–80.
Po przeczytaniu zacytowanej wyżej bajki Do dzieci wykonaj następujące polecenia:
Podaj, kogo – twoim zdaniem – dotyczy wymieniany w każdej strofie zaimek „wy”.
Poszukaj w wierszu określeń opisujących adresatów wiersza, a następnie określ stosunek do nich postaci mówiącej.
Wskaż, co łączy w tym utworze słowa: cacko, fraszka i baśń.
- Mają pozytywny wydźwięk.
- Są neutralne emocjonalnie.
- Mają negatywny wydźwięk.
Czy w utworze Do dzieci wyraz „bajka” można potraktować jako kolejny element ciągu słów: cacko, fraszka, baśń? Uzasadnij odpowiedź.
Można się tu spodziewać dwóch odmiennych odpowiedzi:
bajka została przeciwstawiona cacku, fraszce i baśni, które oszukują, bajka zaś niesie prawdę;
bajka jest synonimem cacka, fraszki i baśni, a wtedy Krasicki deklarowałby swą gotowość do zaoferowania czytelnikowi tego, czego ten oczekuje.
Wskaż, w jakim znaczeniu użyto w utworze wyrazu „bajka”.
- kłamstwo
- prawda
- zabawa
- utwór literacki
- baśń
- legenda
- mit
Wyraz „bajka” w utworze dedykacyjnym do zbioru Bajki i przypowieści jest synonimem prawdy. Krasicki odszedł tu zatem od zwyczajowego utożsamiania tego słowa z fantazją czy kłamstwem (przy okazji bajkę przeciwstawiając baśni, oznaczającej coś fałszywego).
O tym, że XVIII‑wieczny twórca nie tylko w dedykacyjnym wierszu tak potraktował bajkę, świadczy utwór Koniec, który stanowi zakończenie Przydatku do Bajek i przypowieści.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Ignacy Krasicki, Koniec, czyta Krzysztof Kulesza Ignacy Krasicki, Koniec, czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
KoniecZmordował się na koniec ten, co bajki prawiłprawił,
Żeby więc do ostatka słuchaczów zabawił,
Rzekł: „Powiem jeszcze jedną, o której nie wiecie:
Bajka poszła w wędrówkę. Wędrując po świecie
Zaszła w lasy głębokie; okrutni i dzicy
Napadli ją z hałasem wielkim rozbójnicy,
A widząc, że ubrana bardzo podle była,
Zdarli suknie – aż z bajki Prawda się odkryła”.Ignacy Krasicki, Koniec, [w:] , Poezja polska XVIII wieku, red. Zdzisław Libera, Warszawa 1976, s. 214.
Po przeczytaniu utworu Koniec wykonaj następujące polecenia:
Kim jest postać mówiąca w wierszu?
Jaki był cel „prawienia bajek”?
W historyjce opowiedzianej przez postać mówiącą bajka wędruje. Wskaż, jakiego środka stylistycznego użył tu poeta.
- epitet
- wykrzyknienie
- apostrofa
- pytanie retoryczne
- personifikacja
Do kogo postać mówiąca porównała bajkę?
Czym okazała się bajka po odarciu jej z szaty i czym jest owa szata?
Bajka odarta z szat staje się „nagą prawdą”, czyli prawdą pełną, absolutną, niczym nieprzesłoniętą. Okazuje się, że właśnie takie postrzeganie bajki nie było jednostkowe czy przypadkowe. Ignacy Krasicki znowu wyraźnie zasugerował, że bajki nie należy traktować jak kłamstwa ani fantazji. Pod szatą (czyli pod metaforami, epitetami, porównaniami, personifikacjami itd.) znaleźć można mądrość w postaci morału.
Te dwa przykłady mogłyby stanowić podstawę do przypuszczeń, że poeta, mając napisać „prawda”, używa zamiennie słowa „bajka”.
Bajkowy świat
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Ignacy Krasicki, Wstęp do bajek, czyta Krzysztof Kulesza Ignacy Krasicki, Wstęp do bajek, czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wstęp do bajekBył młody, który życie wstrzemięźliwie pędził;
Był stary, który nigdy nie łajał, nie zrzędził;
Był bogacz, który zbiorów potrzebnym udzielał;
Był autor, co się z cudzej sławy rozweselał;
Był celnik, który nie kradł; szewc, który nie pijał;
Żołnierz, co się nie chwalił; łotr, co nie rozbijał;
Był minister rzetelny, o sobie nie myślał;
Był na koniec poeta, co nigdy nie zmyślał:
– A cóż to jest za bajka? Wszystko to być może!
– Prawda, jednakże ja to między bajki włożę.Ignacy Krasicki, Wstęp do bajek, [w:] , Poezja polska XVIII wieku, red. Zdzisław Libera, Warszawa 1976, s. 209.
Po przeczytaniu Wstępu do bajek wykonaj następujące polecenia:
Jak można nazwać wiersz, który nie jest podzielony na zwrotki (strofy)?
Jeśli nie masz pomysłu, zapoznaj się z podaną definicją.
Wiersz podzielony na zwrotki nazwać można zwrotkowym (stroficznym).
Wiersz niepodzielony na zwrotki nazwać można ciągłym (stychicznym).
Podziel wiersz na dwie części. Gdzie przeprowadzisz granicę? Uzasadnij swój wybór.
Wskaż, co łączy wersy wchodzące w skład pierwszej części.
- Zaczynają się od słowa „być”.
- Składają się z pytań.
- Zawierają wyliczenia.
- Mają formę dialogu.
- Są zbudowane z wykrzyknień.
Przyjrzyj się kolejnym kategoriom ludzi wymienionym w wierszu i oceń, czy ich charakterystyka odpowiada temu, co się z nimi zazwyczaj kojarzy. Uzasadnij odpowiedź.
Z poniższego zestawu wybierz te charakterystyki, które można by dołączyć do grupy ludzi opisanych przez Krasickiego. Uzasadnij swój wybór.
{spostrzegawczy detektyw}, {#smutny clown}, {#wysoki karzeł}, {#piosenkarz bez głosu}, {#uczciwy oszust}, {#pijany abstynent}, {#inteligentny głupiec}, {wysportowany olimpijczyk}, {#dobrotliwy tyran}, {#uczynny egoista}, {odważny rycerz}, {#dzielny tchórz}
Wymień co najmniej dwie ważne różnice, które odróżniają drugą część bajki od pierwszej.
Czy – twoim zdaniem – rzeczywiście „wszystko to być może”? Przy odpowiedzi uwzględnij wcześniejsze ustalenia.
Wyjaśnij, w jakim znaczeniu wyraz „bajka” został użyty w ostatnim wersie.
Określ, czy ostatni wers bajki („Prawda, jednakże ja to między bajki włożę”), wyjęty z kontekstu, zawiera logiczne rozumowanie. Uzasadnij odpowiedź.
Wyjaśnij, co o postrzeganiu świata przez Ignacego Krasickiego mówi użycie wyrazu „bajka” w odniesieniu do występujących w utworze charakterystyk ludzi.
Czy uważasz, że pierwsza część utworu przedstawia świat realistyczny? Uzasadnij odpowiedź.
Podróże filozofów
Ignacy Krasicki zdawał sobie sprawę z tego, że utopijne społeczeństwa są jedynie wytworem wyobraźni filozofów. Sam wprawdzie należał do ludzi uczonych, był człowiekiem dobrze wykształconym, wielokrotnie w swoich dziełach nawiązywał do myślicieli antycznych i nowożytnych, a żył w okresie, który nazywano Wiekiem Rozumu lub Wiekiem Filozofów, jednak w obu zbiorach jego bajek można znaleźć utwory, w których przedstawia on „zawodowych” filozofów w niezbyt pochlebnym świetle.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Ignacy Krasicki, Podróż, czyta Bartosz Woźny Ignacy Krasicki, Podróż, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
PodróżMiał rozum, w domu siedząc kto się śmiał z podróży,
Jeśli więc ten mu zaszczyt sprawiedliwie służy,
Jak zwać tych, co się raz wraz ustawicznie włóczą?
Oto – ale zaczekam, aczejaczej się oduczą.
[…]
Droga zawdy jest drogą pomimo wygody,
RzadkaRzadka obejść się calecale, znaleźć się bez szkody,
A choćby innej w ciągłych podróżach nie było,
Gdy się czas marnie strawił, wiele się straciło.
Przepłynąwszy przez morza i zwiedziwszy ziemie,
Dajmy to, iż kto poznał wszystkie ludzkie plemię.
Cóż poznał? – To, co w domu miał na pogotowiu.
[…]
PitagorasPitagoras i TalesTales, i PlatonPlaton, i inni,
Za których wielkim zdaniem poszli ludzie gminniludzie gminni,
Niżeli swej nauki cuda rozpostarli,
W kraju się właściwego cieśnicieśni nie zawarli,
Lecz chcąc ludzi oświecić w błędach, w których trwali,
Do innych się, najdalszych, w pielgrzymstwo udali.
Tam czerpającczerpając u źródła, w wiadomość bogaci,
Z niezmiernym nauk trzosemtrzosem wrócili do braci.
Pitagoras powiedział, nie trzeba jeść bobu.
A niekontent z greckiego rządzenia sposobu,
Nową rzeczpospolitą mądry Plato skleciłsklecił
I tak dowodnie onej użytek zalecił,
Iż się dotąd na jawie jeszcze nie skleciła.
Woda, według Talesa, wszystko sporządziła.
[…]
Rozum tylko i cnota są sprawicielamisprawicielami;
Z tymi, choćby wśród stepów, nie będziemy sami.
Cóż dopiero, gdy dzieci i podściwapodściwa żona,
I uprzejmość sąsiedzka, prawa, doświadczona,
[…]
Piękne to towarzystwo i nigdy nie znudzi,
Swoich znając, po co nam nowych szukać ludzi?
Miłe to przeświadczenie do tego nas wiedzie,
Iż dobrze w domu siedzieć. – Kto nie chce, niech jedzie!Ignacy Krasicki, Podróż, [w:] tegoż, Satyry i listy, red. Zbigniew Goliński, Wrocław 1988, s. 135–140.
Po przeczytaniu bajki Ignacego Krasickiego Podróż wykonaj następujące polecenia:
Wskaż argumenty, jakie przeciw „niepotrzebnym podróżom” wyliczono w wierszu.
W utworze wymieniono ważnych greckich filozofów: Pitagorasa, Talesa i Platona. Co zyskali ludzie dzięki podróżom dwóch pierwszych myślicieli?
Wobec Platona użyto epitetu „mądry”. Na czym ta mądrość polegała?
Podaj, jaki był powód napisania przez Platona dzieła Państwo.
Określ, jaki obraz filozofów przedstawiono w Podróży.
Jeszcze o filozofach
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Ignacy Krasicki, Filozof, czyta Bartosz Woźny Ignacy Krasicki, Filozof, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..
FilozofZaufany filozof w zdaniach przedsięwziętych,
Nie wierzył w Pana Boga, śmiał się z wszystkich świętych.
Przyszła słabość, aż mędrzec, co firmament mierzył,
Nie tylko w Pana Boga, i w upiory wierzył.Ignacy Krasicki, Filozof, [w:] , Poezja polska XVIII wieku, red. Zdzisław Libera, Warszawa 1976, s. 211.
Po przeczytaniu bajki Filozof wykonaj następujące polecenia:
W utworze nie użyto imienia czy nazwiska żadnego filozofa. Z czego to wynika?
Powiedz, co stało się momentem przełomowym w życiu filozofa.
Scharakteryzuj filozofa (i jego poglądy) sprzed momentu przełomowego.
Wyjaśnij, jak rozumiesz wyrażenie „zaufany […] w zdaniach przedsięwziętych” oraz zwrot „firmament mierzył”.
Wytłumacz, dlaczego twoim zdaniem filozof się zmienił i na czym ta przemiana polegała.
Określ stosunek Krasickiego do przedstawionego w bajce filozofa.
Chłopski filozof
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Ignacy Krasicki, Filozof i chłop, czyta Bartosz Woźny Ignacy Krasicki, Filozof i chłop, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..
Filozof i chłopWielki jeden filozof, co wszystko posiadał,
Co bardzo wiele myślał, więcej jeszcze gadał,
Dowiedział się o drugim, który na wsi mieszkał.
Nie omieszkał
I kolegę odwiedzieć,
I od niego się dowiedzieć,
Co umiał i skąd była ta jego nauka;
Znalazł chłopa nieuka,
Bo i czytać nie umiał, a więc książek nie miał.
Oniemiał.
A chłop w śmiech: „Moje księgi – rzekł – wszystkie na dworze:
Wół, co orze,
Sposobi mnie do pracy, uczy cierpliwości,
Pszczoła pilności,
Koń, jak być zręcznym,
Pies, jak wiernym i wdzięcznym,
A sroka, co na płocie ustawicznie krzeczy,
Jak lepiej milczyć niźli gadać nic do rzeczy”.Ignacy Krasicki, Filozof i chłop, [w:] tegoż, Bajki, przypowieści, satyry, Rzeszów 1986, s. 75.
Po przeczytaniu bajki Filozof i chłop wykonaj następujące polecenia:
W utworze występują wymienieni w tytule bajki bohaterowie. Zastanów się i odpowiedz na pytanie, co – twoim zdaniem – zdecydowało o kolejności wyrazów w tytule.
Posługując się cytatami z utworu, scharakteryzuj postać filozofa.
Wyjaśnij, skąd chłop czerpał swoją wiedzę o świecie.
Oceń, czy dobór „nauczycieli” chłopa jest odpowiedni.
Do podanych nazw zwierząt dopasuj określenia pewnych cech.
czujność, upór, pracowitość, milczenie, skromność, siła, okrucieństwo
| osioł | |
| mrówka | |
| lew | |
| mysz | |
| słoń | |
| gęś | |
| ryba |
Wskaż, który z bohaterów utworu jest bliższy życia i czyje nauki okazują się ważniejsze dla przeciętnego człowieka. Uzasadnij odpowiedź.
Korzystając z dotychczas zdobytych informacji, określ prawdziwość następujących stwierdzeń.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Ignacy Krasicki to poeta żyjący w XVIII wieku. | □ | □ |
| Krasicki tworzył wyłącznie bajki spisane wierszem stychicznym. | □ | □ |
| Krasicki nie traktował wyrazu „bajka” wyłącznie jako synonimu prawdy. | □ | □ |
| Utopia to kraina opisana przez Tomasza Morusa. | □ | □ |
| Filozof to profesja ukazywana przez Krasickiego wyłącznie w pozytywnym kontekście. | □ | □ |
Utopia
Świat przedstawiony we Wstępie do bajek jest nierealny – autor postrzega rzeczywistość pesymistycznie i nie wierzy w taki swoisty „raj na ziemi”. Warto zauważyć, że ów idealny (ale nieprawdziwy) świat dotyczy wyłącznie ludzi. Krasicki w ogóle nie zajął się pięknem przyrody ani nie odniósł się do kwestii religijnych (chociaż był biskupem).
Ideał w tej bajce wiąże się z życiem ludzi w społeczności. Jest to zatem opis świata, w którym ludzie mają wyłącznie pozytywne cechy. Wyobrażenia na temat idealnego społeczeństwa pojawiały się już o wiele wcześniej. Pierwszą tego typu wizję zamieścił w dziele napisanym w formie dialogu, a zatytułowanym Państwo, jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnej Grecji – Platon (V–IV w. p.n.e.).
Niemal 2000 lat później Tomasz More (Morus) – angielski biskup, myśliciel, humanista i polityk – napisał traktat Utopia. Przedstawił tam własne wyobrażenia na temat idealnej społeczności. Tytuł tego dzieła w języku greckim oznacza „miejsce‑nigdzie”, czyli „miejsce, którego nie ma”. Stał się on synonimem krainy zamieszkanej przez idealne społeczeństwo, ale nieistniejącej na naszej planecie.
UtopiaKażde miasto ma przyznany do swego użytku obszar ziemi, ciągnący się co najmniej 12 000 kroków. Czasem ten przydział ziemi wynosi z jakiejś strony znacznie więcej, tłumaczy się to oczywiście większą odległością miast od siebie na tej przestrzeni. Żadnemu miastu nie zachciewa się rozszerzać swoich posiadłości, ponieważ mieszkańcy ich nie uważają się za właścicieli ziemi, lecz raczej za włodarzywłodarzy. Wśród pól widać wszędzie domy, zaopatrzone w sprzęty gospodarskie i odpowiednio urządzone; służą one za mieszkania obywatelom, których miasta wysyłają kolejno na wieś. Każda rodzina wiejska składa się przynajmniej z 40 osób, mężczyzn i kobiet, oraz dwóch niewolników i podlega kierownictwu dwojga poważnych rozumnych ludzi, to jest ojca i matki rodziny. […] Każdy dom ma bramę od ulicy i tylną do ogrodu. Bramy są dwuskrzydłowe, łatwo otwierają się przez pociągnięcie ręką i potem same zamykają się; każdy może swobodnie wejść: tak dalece nie ma tam żadnej własności prywatnej. Nawet domy zmieniają co dziesięć lat, losując, który komu ma przypaść w udziale. […] Władza księcia jest dożywotnia, chyba że budzi on podejrzenie, jakoby dążył do tyranii. TraniborówTraniborów wybierają corocznie, lecz nie zmieniają ich bez ważnego powodu. Wszystkich innych urzędników zastępuje się po roku nowymi. Co trzy dni, a czasem w miarę potrzeby częściej, schodzą się traniborowie na narady z księciem; omawiają sprawy państwowe i jeśli są jakieś spory prywatne – zdarza się to bardzo rzadko – rozstrzygają je w krótkim czasie. Na każdym posiedzeniu senatu obecni są dwaj syfograncisyfogranci, każdego dnia inni. […] Wszyscy mieszkańcy wyspy noszą odzież jednakowego kroju bez względu na wiek; jeśli w ubiorze są pewne różnice, mają one tylko na celu odróżnienie mężczyzn od kobiet oraz bezżennych od żonatych. Odzież jest ładna, wygodna i stosowna zarówno do pory letniej, jak i zimowej, a sporządza ją sobie każda rodzina.
Thomas More, Utopia, tłum. Kazimierz Abgarowicz, Lublin 1993, s. 61–68.
Po przeczytaniu fragmentu dzieła Thomasa More’aThomasa More’a napisz notatkę na temat sposobu organizacji życia społecznego w Utopii.
Zadaniowo
Napisz tekst argumentacyjny, w którym – cytując utwory Ignacego Krasickiego – opiszesz idealne państwo.
Napisz przemówienie, w którym – zwracając się do obywateli wymyślonego państwa – przedstawisz swoją wizję idealnego władcy, np. króla lub prezydenta.